موعظه‌های ائمه(ع) در روایات

سؤال

ائمه اطهار(ع) در احادیث، مردم را بیشتر به چه چیزی موعظه می‌کنند؟

تقسیم‌بندی موضوعات اسلامی

مسائل اسلامی در یک دسته‌بندی به سه دسته تقسیم می‌شود:

• اعتقادات یا همان اصول دین، (توحید، نبوت، عدل، امامت، معاد).

• فروع دین و احکام مانند روزه، نماز، خمس، زکات، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، تولی و تبری….

• اخلاقیات و مواعظ.

توحید و معاد

در بخش اعتقادات در قرآن کریم بعد از توحید، بیش از همه به مسئله معاد سفارش شده، طبق تحقیق یکی از محققان بیش از ۲۰۰۰ آیه یعنی یک سوم قرآن مربوط به معاد است. اما در کلام ائمه(ع) بیش از همه به مسئله امامت و ولایت سفارش شده است چنان‌که پیامبر(ص) نیز بیش از هفتاد مورد مردم را به مسئله امامت امام علی(ع) و اولاد او سفارش نمود.

ولایت

امام باقر(ع) می‌فرماید: اسلام بر پنج چیز بنا شده است: نماز، زکات، روزه، حج و ولایت و «وَ لَمْ یُنَادَ بِشَیْءٍ مَا نُودِیَ بِالْوَلَایَةِ؛ و به هیچ‌کدام باندازه ولایت سفارش نشده است.» و همین‌طور امامان دیگر به مسئله امامت سفارش نموده‌اند از جمله امام هشتم در نیشابور بعد از طرح مسئله توحید به عنوان دژ محکم الهی، امامت و ولایت خویش را جزء شروط توحید بیان می‌کند.

نماز

اما در بخش احکام بیشترین و مهم‌ترین سفارشات درباره نماز است. پیامبر(ص) نماز را چشم روشنی خود دانست و امام علی(ع) آن را نردبان ترقی و معنویت دانست، امام باقر(ع) نماز را عمود و ستون دین می‌نامد و امام صادق(ع) آن را بهترین عمل خوانده و حضرت فاطمه(س) فرمود: «هر کس نماز را سبک بشمارد به بلا گرفتار می‌شود.» و امام صادق(ع) در لحظه جان دادن فرمود: «شفاعت ما به کسی که نمازش را سبک بشمارد نمی‌رسد» و امام باقر(ع) نیز فرمود: «اولین چیزی که در روز قیامت محاسبه می‌شود نماز است».

اما در بحث اخلاق و مواعظ، بیشترین سفارشات متوجه دو امر است.

حسن خلق

درباره موضوع حسن خلق روایات زیادی در منابع روایی نقل شده است. پیامبر(ص) فرمود: «اسلام حسن خلق است». امام علی(ع) فرمود: «اخلاق نیکو ریشه همه نیکی ها است». و امام صادق(ع) فرمود: «در زندگی گواراتر از خوشی اخلاق نیست».

تقوا و پروا پیشگی

بیشترین موعظه‌های معصومین(ع) در بحث مواعظ به مردم درباره تقوا بوده است. پیامبر(ص) در این باره می‌فرماید: «اعمل بفرائض الله تکن اتقی الناس؛ به واجبات الهی عمل کن تا با تقواترین مردم باشی.» امام علی(ع) نیز فرموده است: «تقوی ریشه اخلاق است». همچنین در خطبه‌ها و نامه‌های نهج‌البلاغه نیز در فرازهای گوناگون فرمودند: «اوصیکم بتقوی الله؛ شما را به تقوی سفارش می‌کنم.» امام علی(ع) در آخرین لحظات عمر خویش در ضمن وصیت نمودن نیز مردم را به تقوا سفارش می‌نمود. درخطبه همام یا خطبه متقین هنگامی که همام از امام درخواست موعظه نمود او را با صفات متقین به گونه‌ای آشنا نمود که بعد از فهمیدن جان داد.

امام باقر(ع) به سعد الخیر فرمود: «تو را به تقوا وصیت می‌کنم که در آن نجات از هلاکت است». و امام صادق(ع) فرمود: «کسی که به تقوای الهی چنگ بزند خداوند او راحفظ می‌کند».

در نتیجه باید گفت سفارش معصومان(ع) در بخش اعتقادات بعد از توحید و معاد بیش تر به ولایت و امامات بوده است. و در قسمت احکام بیش‌ترین سفارشات متوجه نماز و انجام آن در وقت و مراعات نمودن شرائط ظاهری و باطنی آن است. در بخش اخلاق و مواعظ، به خوش‌اخلاقی و از همه بیشتر به تقوا و پروا پیشگی سفارش نموده‌اند و تمام ائمه به تقوا سفارش کرده‌اند و در ضمن مواعظ خویش به آن اشاره نموده‌اند.