علی بن الحسین در زیارت عاشورا و سایر زیارت‌ها
مقصود از علی بن الحسین در زیارت عاشورا و سایر زیارت‌ها کدامیک از فرزندان امام حسین(ع) است؟ امام سجاد(ع) یا علی اکبر؟ اگر مراد علی اکبر است چرا در برخی زیارت‌ها «ولی الله» بر او اطلاق شده است؟
علی بن الحسین(ع) در زیارت عاشورا که گفته می‌شود «وَ عَلی عَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ» حضرت علی اکبر(ع) است؛ زیرا در زیارت عاشورا بر شهدای کربلا سلام داده می‌شود و از اولاد امام حسین(ع) تنها حضرت علی اکبر در کربلا به شهادت رسید و از علی اصغر(ع) در مقاتل به عبدالله رضیع یاد شده است و نه علی اصغر.[۱]
در منابع تاریخی در جریان‌های پس از واقعه کربلا بیان شده است هنگامی که ابن زیاد در دارالاماره چشمش به امام سجاد(ع) افتاد، پرسید چه نام داری؟ پاسخ داد علی بن الحسین. ابن زیاد گفت: مگر خدا علی بن الحسین را نکشت؟ امام سجاد فرمود: «کانَ لی أخٌ أکبرُ منّی یُسمّی علیاً قتله الناسُ؛ برادر بزرگ‌تری داشتم که اسم او علی بود و مردم او را کشتند.»[۲] این قرینه‌ای است که منظور از علی بن الحسین(ع) در زیارت عاشورا حضرت علی اکبر است نه امام سجاد(ع). شیخ مفید امام سجاد(ع) را علی اکبر و علی، جوان شهید کربلا را علی اصغر می‌داند و طفل امام را که با تیری که به گلویش رسید شهید شد، عبدالله بن الحسین بیان می‌کند.[۳]
واژه «ولی الله» در زیارت‌ها نیز چنین است که ولی در اصل از ماده «ولی، یلی» گرفته شده که به معنی نبودن واسطه میان دو چیز و نزدیکی و پی‌درپی بودن آنها است. به همین دلیل به هر چیزی که نسبت به دیگری قرابت و نزدیکی داشته باشد خواه از نظر مکان و زمان یا نسب و مقام، «ولی» گفته می‌شود؛ استعمال این کلمه به معنی سرپرست و دوست و مانند آن نیز از همین معنا است؛ اولیاء خدا کسانی هستند که میان آنان و خدا حائل و فاصله‌ای نیست، حجاب از قلبشان کنار رفته و در پرتو نور معرفت و ایمان و عمل پاک خدا را با چشم دل می‌بینند و هیچ‌گونه شک و تردیدی به دل‌هایشان راه نمی‌یابد.[۴]
بنابراین به دوستان خدا نیز به دلیل نزدیکی به خدا، «ولی الله» گفته می‌شود و این واژه اختصاصی به امام معصوم ندارد هر چند امام معصوم به عنوان مصداق کمال آن معرفی شده است. خداوند در مورد دوستان خود اعم از امام و غیر امام می‌فرماید: ﴿أَلا إِنَّ أَوْلِیَاءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلا هُمْ یَحْزَنُونَ؛ آگاه باشید اولیا (دوستان) خدا نه ترسی دارند و نه غمگین می‌شوند.﴾(یونس:۶۳) در مقابل به دوستان و یاران شیطان نیز اولیاء گفته شده است. چنان‌که قرآن می‌فرماید: ﴿فَقَاتِلُوا أَوْلِیَاءَ الشَّیْطَانِ؛ پس شما با یاران شیطان، پیکار کنید.﴾(نساء:۷۷)
استعمال «ولی الله» درباره حضرت علی اکبر(ع) به جهت آن است که ایشان از دوستان خدا و از یاوران دین خدا است. و معنای «السلام علیک یا ولی الله»[۵] که در زیارت آن حضرت آمده این است که سلام بر تو ای دوستدار خدا و یاور دین خدا. مؤید این مطلب آن است که در زیارت غیر علی اکبر(ع) هم «ولی الله» گفته شده است. چنان‌که در زیارت سایر شهدا می‌خوانیم: «السلام علیکم یا اولیاء الله و احبائه؛ سلام بر شما ای اولیا (دوستداران و یاوران) خدا.» و سایر شهدا نیز امام نبوده‌اند بلکه بسیاری از آنان فرزند امام هم نبوده‌اند و با این حال به آنان «اولیاء الله» گفته شده است.
بنابراین منظور از «علی بن الحسین» که در زیارت عاشورا آمده است علی اکبر(ع) است و خطاب به ایشان با عنوان ولی الله، در زیارت آن حضرت به جهت این است که آن شهید از دوستان خدا و یاوران دین خدا است و هرگز این عنوان بر امامت ایشان دلالت نمی‌کند. هیچ‌کسی به امامت ایشان قائل نشده است. به اعتقاد شیعیان، امامان دوازده تن هستند که نامشان مشخص بوده و از طرف خدا و پیامبر(ص) معین شده‌اند که علی اکبر(ع) جزء آنان نیست؛ بنابراین ولی الله بودن علی اکبر(ع) مانند سایر شهدای کربلا که اولیاء الله نامیده شده‌اند، از باب دوستدار خدا و یاور دین خدا بودن است نه از باب امامت.
مطالعه بیشتر
- تحقیقی در نهضت عاشورا، مرکز مطالعات حوزه علمیه.
منابع
- ↑ مفید، الارشاد، بیروت، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، چاپ سوم، ۱۳۹۹ق، ص۲۵۳؛ قمی، عباس، نفس المهموم، قم، مکتبه بصیرتی، ۱۴۰۵ق، ص۵۲۴.
- ↑ مقرّم، عبدالرزاق، مقتل الحسین(ع)، بیروت، دارالکتاب الاسلامی، چاپ پنجم، ص۳۲۵؛ راسخی نجفی، عباس، جزوه‌ای از شراره عشق حسین(ع)، بی جا، چاپ اول، ۱۳۶۹، ص۸۰.
- ↑ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الارشاد، ج۳، ص۱۳۵.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، تفسیر نمونه، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳، ج۶، ص۳۳۳.
- ↑ قمی، عباس، مفاتیح الجنان، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، چاپ پنجم، ۱۳۷۲، ص۷۸۶، قسمت پایانی زیارت امام حسین(ع).