تبعیض والدین بین فرزندان
تبعیض والدین چه اثری بر فرزند می‌گذارد و وظیفه فرزند در قبال آنان چیست؟
تبعیض والدین بین فرزندان، خلاف عدالت و اخلاق است و اثرات مخربی در تربیت فرزند دارد. حسادت، کینه و بروز مشکلات روانی و عاطفی از جمله این اثرات زیان‌بار است. والدین در قبال این رفتار ناشایست مسئول هستند و باید به اصلاح ذهن و رفتار خود بپردازند. در مقابل، فرزندی که مورد تبعیض قرار گرفته است، حق ندارد به آنها توهین کند و باید احترام و حرمت پدر و مادر را هر شرایطی حفظ کند.
تبعیض و اختلال در تربیت صحیح
برخی از والدین با اصول تربیتی آشنایی کافی ندارند و به همین دلیل، در تربیت فرزندان دچار تبعیض و بی عدالتی می‌گردند. اساساً یکی از چیزهایی که امر تربیت را مختل می‌کند، تبعیض و فرق گذاشتن بین فرزندان می‌باشد. تبعیض و بی عدالتی در برخورد با فرزندان از هر جهتی (عاطفی، روحی و روانی و …) روی فرزندان تأثیر می‌گذارد و موجب حسادت، کینه، مقایسه‌های ناروا و بروز برخی مشکلات بین فرزندان می‌شود. تا تبعیض بین فرزندان هست، پیدایش خصومت، حسادت، مقایسه کردن‌ها، عقده و سایر مشکلات عاطفی، روحی و روانی بین فرزندان دور از انتظار نخواهد بود. پدر و مادر باید بدانند که همه فرزندان در یک سطح نیستند و هر کدام در زمینه‌ای استعداد دارند و این نباید سبب تبعیض بین فرزندان شود.
بسیاری از بی مهری‌ها، تبعیض‌ها و فرق گذاشتن‌ها به واسطه ضعف فرهنگی و ناآگاهی والدین یا یکی از آنها نسبت به وظایف خود نسبت به فرزندان و عدم آشنایی آنان از اصول صحیح تربیتی ناشی می‌گردد و ممکن است خیلی عمدی نبوده باشد. گاهی برخی از فرزندان، توانایی و استعداد خاصی دارند یا جذابیت و زیبایی چشمگیری دارند یا حتی بیماری و معلولیت و مشکل خاصی دارند که همه این‌ها به نوعی باعث می‌شود که توجه والدین بیش از سایر فرزندان به آنها معطوف گردد که همین عامل ممکن است خواسته یا ناخواسته، زمینه تبعیض و بی عدالتی را فراهم کند.
اگر پدر و مادر از روی آگاهی و عمد رفتار تبعیض آمیز با فرزندان خود داشته باشند، مرتکب گناه و ظلم شده‌اند و باید در پیشگاه الهی جوابگو باشند. پدر و مادر باید بدانند که اگر رفتار تبعیض آمیز آنها باعث شود فرزندان به گناه حسادت و قطع رابطه و جدایی کشیده شوند یا دچار بیماری گردند، مقصر اصلی خود آنها هستند.
وقتی در خانواده‌ای به هر علت، تبعیض بین فرزندان باشد و پدر و مادر بین فرزندان فرق بگذارند؛ مسئله بی مهری‌ها، تبعیض‌ها گاهی آزار دهنده و عذاب‌آور خواهد بود؛ اما اگر قرار باشد فرزند از این گونه رفتارها آزرده و عصبی شود و در یک سیکل معیوب بیفتد، چیزی جز ابتلا به انواع بیماری‌های اعصاب و روان و اختلالات روحی و روانی از جمله افسردگی، وسواس فکری، بدبینی، حس انتقام جویی و… عایدش نخواهد شد.
وظیفه فرزندان نسبت به والدین
در آموزه‌های دینی و تعالیم اسلامی، تأکید فراوان به احترام نمودن و حفظ حرمت والدین شده است. از روایات معصومین(ع) استفاده می‌شود که والدین چه مؤمن باشند و چه کافر و چه نیکوکار و چه معصیت کار باید مورد احترام قرار گیرند و استثنا بردار نیست. امام رضا(ع) در این خصوص می‌فرماید: «نیکی و احسان به والدین واجب است گرچه آنها مشرک و کافر باشند، ولی در معصیت خدا نباید آنان را اطاعت کرد».[۱]
امام صادق(ع) نیز در روایت دیگری می‌فرماید: «سه چیز است که خداوند در آنها به هیچ‌کس رخصت نداده است و عذر و بهانه‌ای را از کسی قبول نمی‌کند: ادای امانت به صاحبش چه نیکوکار باشد و چه بدکار، وفای به عهد خواه طرف پیمان نیکوکار باشد یا بدکار و نیکی و احسان به پدر و مادر چه نیکوکار باشند و چه بدکار و گنهکار».[۲]
مهمترین نقش والدین، نقش پدر و مادری است که در هر صورت و در هر حال به قوت خود باقی است و پدر و مادر هر گونه که باشند و هر گناه و جرمی که مرتکب شود، بالاخره پدر و مادر هستند و فرزند در قبال او وظیفه‌ای دارد. اما اگر آنها خاطی و گنهکار باشند که این نقش اگر چه برای فرزند آزار دهنده و بسیار رنج‌آور باشد، ولی باید بداند که نقش خطاکار بودن والدین ارتباطی به فرزند ندارد؛ پدر و مادر خود مسئول رفتارهای ناشایست خویش هستند که اگر توبه نکند، باید تقاص اَعمال خود را بپردازد.
به‌طور کلی، والدین در قبال فرزندان وظیفه ای دارند و فرزندان نیز در قبال والدین وظیفه ای دیگر دارند و هر کدام در برابر وظیفه ای که بر عهده دارند مورد بازخواست و سؤال قرار می‌گیرند؛ بنابراین اگر والدین به وظیفه خود در قبال فرزند عمل نکنند دلیل بر این نمی‌شود که فرزند هم به وظیفه خود در قبال آنها عمل نکند. اگر فرزندان نافرمان و ستم کار مورد عاق والدین خود قرار می‌گیرند، در مقابل والدین ظالم نیز مورد عاق فرزندان قرار می‌گیرند. هر کس مسئول اعمال ناشایست خود است.
اگر والدین در خصوص فرزندان دچار تبعیض و بی عدالتی گردد، وی در مقابل این گونه رفتارش مسئول است و باید در درگاه الهی پاسخگو باشد. با این وجود، فرزند به هیچ وجه مجاز نیست در برابر بدرفتاری والدین، واکنش و عکس العمل نامناسب نشان دهد، بلکه همچنان موظف است، حرمت او را نگه دارد و به وی احترام کند.
راهکارهای کاربردی
- ذهنیت فرزند باید نسبت به والدین تغییر کند و سعی کند ارتباط عاطفی خود را با آنها تقویت کند و با او به نرمی و ملاطفت رفتار نمایید. چه بسا ممکن است جوان پاکدلِ پاک رفتار، با نحوه عملش و با ادب، گرامیداشت خاطر، تحویل گرفتن او، نیکی و مراقبت، بر والدینش تأثیر بگذارد تا ایشان متوجه اشتباه خود گردد و دگر بار رفتار تبعیض آمیز با فرزند نداشته باشد. در آغاز بعثت پیامبر(ص) و صدر اسلام جمعی از جوانان تازه مسلمان شده بودند؛ ولی هنوز والدین آنها بر شرک و کفر خود باقی بودند. جوانان تازه مسلمان طبق دستور اسلام و قرآن آن چنان زیبا و با نرمی و ملاطفت با پدر و مادر خود رفتار می‌نمودند که در نهایت، باعث گرویدن آنها با اسلام شدند. این مسئله گویای تأثیرگذاری رفتار پسندیده بر تغییر و اصلاح زشتی‌ها و ناهنجاری هاست.
- فرزند نمی‌تواند گذشته را جبران کند یا رفتار تبعیض آمیز والدین را به سهولت عوض کند، ولی می‌تواند کاری کند که کمبودها جبران گردد، اگر فرزند با تکیه بر اعتماد به نفس و توانایی‌های خود کار کند؛ اگر خود را بشناسد و قبول داشته باشد و خود را با خواهر و برادر و دیگران مقایسه نکند و اصلاً برایش مهم نباشد که پدر و مادر و دیگران در مورد او چه می‌گویند، اگر دنیا هم مقابل او قرار بگیرد و حتی اگر کسی هم به او توجه نکند، خواهد گفت: «اهمیتی ندارد». اگر او نگاهش را عوض کند، یادمی‌گیرد که در روابط تنگاتنگ با اطرافیان از رفتار تبعیض آمیز آنان یا مورد توجه قرار گرفتن آنها نه تنها آزرده نشود؛ بلکه به طرف مقابل انرژی مثبت در قالب یک تعریف یا تمجید دوستانه بدهد.
- فرزند باید بکوشد خاطرات تلخ گذشته را از ذهن خود بیرون بریزد و اجازه ندهد تا آن خاطرات در قالب افکار منفی و مزاحم به ذهنش هجوم بیاورد تا با نشخوار ذهنی دچار وسواس فکری در این زمینه گردد به صورتی که آن افکار، در یک چرخه بی پایان و تکرار شونده او را آزار دهد.
مطالعه بیشتر
- اسکندری فر، سمیه، جایگاه پدر و مادر در اسلام: بررسی پدیدهٔ نیکی به والدین و نافرمانی آنها در پرتو آیات و احادیث، تربیت جام: شیخ الاسلام احمد جام، ۱۳۸۸.
- دلیری، برات الله، حقوق پدر و مادر از دیدگاه قرآن و روایات، مشهد: شاملو، ۱۳۸۸.
- گوردون، تامس، فرهنگ تفاهم در ارتباط والدین فرزندان، ترجمه‌ی: پریچهر فرجادی، آیین تفاهم، ۱۳۸۴.
- ملک‌محمودی الیگودرزی، امیر، هنر رفتار با والدین: چگونه با پدر و مادر خود رفتار کنیم؟، قم: مشعل هدایت، ۱۳۹۲.
- ناجی، سیدهاشم، آثار و برکات و ثمرات نیکی نمودن والدین به فرزندان و پیامدهای شوم بدی کردن والدین به فرزندان در دنیا و آخرت، تهران: ناجی جزایری، ۱۳۹۰.