برخورد با سالمندان

سؤال

چه تغییراتی از لحاظ روحی و روانی در سالمندان ایجاد می‌شود؟ وظایف ما نسبت به آنها چیست؟

بدیهی است اگر ما از وضعيت روحي و رواني بزرگسالان آگاهي داشته باشيم، مي‎توانيم برخوردي مناسب با آنها داشته باشيم و زندگي شيريني را براي خود در كنار سالمندان كه ستونهاي زندگي و مايه بركت خانه ما هستند، فراهم كنيم. از تغييرات رواني شايع در اين دوران مي‎توان موارد زير را نام برد:

۱. كاهش ظرفيت رواني: ‌به طور كلي قدرت تحمل و پذيرش مسائل در دوران سالمندي كاهش يافته و نوعي وابستگي و آسيب‎پذيري از نظر رواني در اغلب آنان به چشم مي‎خورد در اين زمينه توقع احترام بيش از حد را مي‎توان نام برد.

۲. تحريك پذيري رواني: آستانه تحريك پذيري نسبت به استرس‎ها در اغلب پيران كاهش پيدا مي‎كند در نتيجه باعث زود رنجي و عصبانيت بيش از حد در سالمندان مي‎گردد.

۳. فقدان ابتكار: ‌با از دست دادن قدرت خلاقيت و ابتكار، نوعي عدم تمايل به تغيير و تحول و محافظه‎كاري و حتي سماجت و يكرنگي در بيشتر سالخوردگان ديده مي‎شود.

۴. گرايش به افسردگي: افسردگي به درجات مختلف در بين پيران وجود دارد و به تنهايي سبب اصلي مشكلات اساسي اين دوران است.

۵. ضعف و اختلال در حافظه: همین موضوع باعث می‌شود تا صحبت‌هایی را تکرار کنند، که فراموش کردند پیش از این به ما تعریف کرده بودند؛ ولی برای ما ملال‌آور است.

۶. كند شدن واكنش‎ها و كاهش سرعت و هماهنگي: اين مشكل، خود دشواريهاي حسي ـ حركتي را ايجاد مي‎كند كه به تدريج افزوده گشته و كارهايي كه نياز به سرعت و هماهنگي دارد به سختي انجام مي‎گيرد. همچنين زمان واكنش و زمان تصميم‎گيري در آنها افزايش مي‎يابد.

۷. پيدايش حالت بدبيني: اين مشكل گاهي به طور موقتي بر اثر ناكامي‎هاي روزمره پيدا مي‎شود و گاه نيز بر اثر اعتقاد به اين كه هستي جز خواب و خيال نيست بروز مي‎كند. در علت شناسي اين حالت منفي، دانشمندان سه عامل را مهمتر از بقيه شناخته‎اند، از جمله كاهش نيروي جسماني، ترس از مرگ و از دست دادن شغل و بازنشستگي.

۸. ادعاها و برتري جوئي‎ها: به نظر مي‎رسد كه سالمند فردي است كه براي خود ارزش و اعتباري قائل است و در اين زمينه از جهاتي حق با اوست از آن بابت كه عمري بر او گذشته و موي سري سپيد كرده است، سردي و گرمي بسياري را چشيده و تجاربي را به دست آورده است. او حق دارد، در برابر فرزندان و مخصوصاً نسل جوان كه پرمدعا هستند و كسي را قبول ندارند خودخواه و خودپسند باشد و از اينكه آنها حرف و سخن او را نمي‎پذيرند ناراحت شود.

۹. مداخله در زندگي: احساس مسئوليت و تجربه بالا، عدم تحمل و اثبات برتري از عللي هستند كه باعث مي‎شود سالمندان در زندگي جوانان دخالت كنند. پيران نقش سرپرست،‌ رهبر و راهنما را براي خود ثبت شده مي‎دانند.

نيازمندي‎هاي سالمندان

۱. آرامش جسم و روح: معمولاً سالمندان با استفاده از تجارب سعي دارند كمتر به كار و فعاليت‎ بپردازند و براي خود آرامشي پديد آورند. از هيجانات، ‌سروصداها و آشفتگي‎ها دور و بركنارند و دوست دارند حداكثر نقش يك تماشاچي را در جنب و جوش ايفا كنند.

۲. تأمين اقتصادي: از مسائل مهمي كه در رابطه با سالمندان مطرح است مسئله اقتصادي در وضع زندگي و ميزان تأمين آنها از اين بابت است. متأسفانه برخي از سالمندان در محيط مناسبي زندگي نمي‎كنند، زيرا در محيط خانواده خود سربار به حساب مي‎آيند و به زحمت مي‎توانند حرمت و وقار خود را حفظ كنند. سالمندان بايد از اين لحاظ تأمين شوند.

۳. تأمين عاطفي: پيران معمولاً خواستار احترامند و مي‎خواهند مورد توجه و عنايت باشند. ديدن احترام ديگران موجب رضايت خاطر و شادابي آنهاست مخصوصاً از آن بابت كه در سايه آن احساس امنيت مي‎كنند و ميداني براي تلاش و فعاليت خود پيدا خواهند كرد. در چنان صورتي خواهيد ديد كه ريشه بسياري از عصبانيت‎ها و عرض اندام‎ها در سالمندان مي‎خشكد. عواطفشان بيشتر و محبتشان نسبت به اطرافيان دو چندان خواهد شد. تحمل و مداراي زيادتري نسبت به ديگران خواهند داشت.

وظايف اطرافيان

۱. مقبوليت، احترام، پذيرش و تحمل.

۲. محبت و حمايت به شيرين زباني و لطف و خوشي‎تواني كه پيلي به مويي كشي.

۳. قدرشناسي.

۴. ارتباط و تفاهم با آنان.

۵. همدردي و گوش دادن به صحبتهاي آنان.

۶. كمك به حل دشواري‎هاي آنان.

مطالعه بیشتر

• کوهن‌، دانا سالمندان‌، ترجمه مهدی قراچه‌داغی، تهران‌: دایره‌، ۱۳۸۵ش.
• چنگیزی، فرشته، دوران سالمندی، تبریز: اختر، ۱۳۹۶ش.
• نیازی، محسن، جامعه‌شناسی سالمندی: بررسی ابعاد گوناگون سالمندی با تکیه بر رویکرد جامعه‌شناختی، تهران: سخنوران، رشدآوران، ۱۳۹۰ش.
• احمدی‌خطیر، مریم و همکاران، روانشناسی سالمندی، تهران: جامعه‌نگر، ۱۳۹۴ش.