ضرورت و فضيلت نماز جمعه و نماز عيدين
ضرورت و فضیلت نماز جمعه و نماز عیدین را از دیدگاه آیات و روایات بیان کنید؟
نماز جمعه از دیدگاه قرآن
۱. در سوره جمعه می‌خوانیم: ﴿یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا نُودِیَ لِلصَّلاه مِنْ یَوْمِ الْجُمُعَه فَاسْعَوْا إِلی ذِکْرِ اللَّهِ وَ ذَرُوا الْبَیْعَ ذلِکُمْ خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ … وَ إِذا رَأَوْا تِجارَه أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَه وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، هنگامی که برای نماز روز جمعه اذان گفته می‌شود بسوی ذکر خدا (نماز جمعه) بشتابید و خرید و فروش را رها کنید که این برای شما بهتر است اگر می‌دانستید و هنگامی که نماز پایان گرفت شما آزادید در زمین پراکنده شوید و از فضل الهی طلب کنید و خدا را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید. هنگامی که تجارت یا سرگرمی و لهوی را ببینند و بسوی آن می‌روند و تو را ایستاده بحال خود رها می‌کنند بگو آنچه نزد خدا است بهتر از لهو و تجارت است و خداوند بهترین روزی‌دهندگان است.﴾.[۱]
در آیات فوق جملات و کلمات چند، دلالت بر ضرورت و اهمیت نماز جمعه دارد.
۱. کلمه «یا ایها الناس» که حرف نداء با حرف تنبیه همراه آمده دلالت بر هشدار و بیدار باش دارد. می‌رساند که مسئله نیاز به توجه خاص و هوشمندانه‌ای داردو آگاهی ویژه‌ای را می‌طلبد. «ان کنتم تعلمون»
۲. خطاب به مؤمنین بودن، «الذین آمنوا»، خود لطف ویژه در اهمیت و ضرورت مسئله نماز جمعه دارد، خداوند همچون پدر مهربان که فرزندش را می‌خواهد مورد لطف و عنایت قرار دهد، او را متوجه اهمیت مسئله‌ای می‌نماید، «پسرم» خطاب می‌کند، مؤمنین را مورد خطاب قرار می‌دهد: «ای کسانی که مؤمن هستید و به من ایمان آورده‌اید…»
۳. جمله «فاسعو الی ذکر الله» که در آن از ماده «سعی» بصورت امر استفاده شده (با اینکه می‌توانست خداوند «فاقیموا الصلوه…» بفرماید) نهایت دلالت را بر اهمیت و ضرورت نماز جمعه و شتافتن به سوی آن دارد، جالب این است که در روایات اسلامی در نمازهای روزانه چنین سفارش شده است: «اذا اقیمت الصلوه فلا تأتوها و انتم سعون و اتوها و انتم تمشون و علیکم السکینه.»[۲] هنگامی که نماز (های) یومیه برپا شود، برای شرکت در نماز ندوید و با سرعت حرکت نکنید (بلکه) با آرامش گام بردارید؛ ولی در مورد نماز جمعه نه تنها این سفارش را نفرموده‌اند، بلکه قرآن با صراحت می‌گوید: «فاسعوا» بشتابید و این دلیل بر اهمیت و ضرورت فوق‌العاده نماز جمعه است. در روایتی از امام باقر(ع) می‌خوانیم که: «مسلمانان از روز پنجشنبه خود را برای نماز جمعه آماده می‌کردند چرا که در جمعه حسنات دوچندان می‌شود.»[۳]
اما نکاتی که از آیات فوق دلالت بر فضیلت نماز جمعه دارد اموری بصورت ذیل می‌باشد.
۱. ذکر «یوم الجمعه» روز جمعه که منشأ برکات و فضائل بی‌شماری است سید ایام، گستردگی رحمت خدا در آن، عید مسلمانان، تجدید عهد ولایت در روز جمعه و وقوع حوادث بسیار عظیم و سرنوشت ساز در آن، همچون ولادت پیامبر(ص) در آن روز ظهور امام زمان، قیام قیامت…[۴]
۲. بکار بردن «ذکر الله» بجای «صلوه الجمعه» خود نشان دهنده فضیلت آن است چرا که «یاد خدا» آرامش بخش دلها است. ﴿الا بذکر الله تطمئن القلوب﴾[۵] و روگردانی از آن زندگی تلخ و پوچی را در پی خواهد داشت.﴿و من اعرض عن ذکری فان له معیشه صنکا﴾[۶]
۳. خیر بودن نماز جمعه وبهتر بودن آن (نسبت به تجارت وسرگرمیها…)
۴. عامل رستگاری «لعلکم تفلحون» و تفضل خدا را به دنبال داشتن «من فضل الله»
۵. ضمانت رزق و روزی «خیرالرازقین» نسبت به کسانی که نماز جمعه را با آرامش خاطر وخضوع وخشوع برگذار نموده‌اند، و خود ویا حواسشان به دنبال کسب وتجارت نرفته‌اند.
۲. و شاهد و مشهود: قسم به شاهد و مشهود، تفسیرهای مختلفی برای آن شده است از جمله اینکه مراد از آن روز جمعه است که شاهد اجتماع مسلمین در مراسم نماز جمعه در آن روز هستیم.[۷] بنابر این تفسیر دلالت بر اهمیت نماز جمعه دارد زیرا خداوند بعنوان یک چیز با عظمت به آن قسم یاد کرده است.
نماز جمعه در روایات
ضرورت نماز جمعه
۱. وجوب و لزوم نماز جمعه بر همه: علی(ع) فرمود: «و الجمعه واجبه علی کل مؤمن الا علی العبی والمریض…» نماز جمعه بر همه واجب و (ثابت) است جزء چند گروه، کودک، مریض، دیوانه، پیرمرد، نابینا، مسافر، زن و برده …[۸]روایاتی زیادی به همین مضمون وارد شده است که در برخی کلمه وجوب، ودر برخی دیگر کلمه، (افترض) خداوند واجب فرموده است، به کار رفته ودر بعضی دارد «واجبه الی یوم القیامه»[۹]
۲. لزوم اجتماع و ترک نماز جمعه نشانه نفاق: امام باقر(ع) فرمود: «نماز جمعه واجب و اجتماع درآن با امام لازم است اگر کسی سه هفته بدون عذری نماز جمعه را ترک کند در واقع سه واجب را ترک کرده که این عمل نشانه نفاق و منافق بودن اواست.»[۱۰]
۳. ترک نماز جمعه و پرده افتادن بر قلب و روح: امام باقر(ع) همیشه می‌فرمود: «من ترک الجمعه ثلاثا متوالیات بغیر عله طبع الله علی قلبه»[۱۱] کسی که سه جمعه متوالی نماز جمعه را بدون عذر ترک کند بر قلب (و روح) او پرده زده می‌شود. در بعضی روایات قیدی «متعادفا» یعنی بی‌اهمیتی هم اضافه شده است.[۱۲]
۴. بدون نماز جمعه، نماز (واقعی نیست): امام باقر(ع) فرمود: کسی که نماز جمعه و جماعت را ترک کند «فلا صلوه له» نماز واقعی (و کامل) برای او نیست.[۱۳]
۵. نماز جمعه حج فقراء: پیامبر اسلام(ص) فرمود: «علیک بالجمعه فانها حج المساکین»[۱۴] در نماز جمعه شرکت کن که حج فقراء و درماندگان است.
۶. ترک یک نماز جمعه برابر با ده نماز عید: علی(ع) همیشه می‌فرمود: «در ده نماز عید قربان شرکت نکنم محبوبتر است نزد من از اینکه «ادع شهود حضور الجمعه مره واحده» یک بار نماز جمعه را ترک کنم بدون عذر»[۱۵]
۷. سفارش اکید پیامبر اسلام(ص) درباره نماز جمعه: «براستی خداوند نماز جمعه را فرض و واجب نموده است هرکس آنرا در حیات من، یا بعد از مرگ من از روی بی‌اعتنایی (و استخفاف) یا انکار ترک کند خداوند او را پریشان نموده، پراکندگی او را جمع نخواهد کرد و کار و امرش برکت نخواهد یافت. بیدار باشید نمازی برای او نیست، بیدار باشید زکوتی برای او نیست (زکوتی که پرداخته قبول نمی‌شود) آگاه باشید که حج و روزه و نیکی برای او (قبول حق) نیست تا آنگاه که توبه کند.»[۱۶]
۸. ترک نماز جمعه باعث هلاکت: علی(ع) فرمود: «ثلاثه ان انتم خالفتم فیهن ائمتکم هلکتم: جمعتکم…»[۱۷]
سه چیز است که در آنها اگر ائمه (معصوم) خویش را مخالفت کنید هلاک می‌شوید: نماز جمعه، جهاد با دشمن و مناسک حج.
۹. خطر مسافرت قبل از نماز جمعه: امام هشتم(ع) فرمود: «ما یأمن من سافر یوم الجمعه قبل الصلوه ان لا یحفظه الله تعالی فی سفره و لا یخلف فی اهله و لا یرزقه من فضله» کسی که قبل از انجام نماز جمعه مسافرت کند، بترسد از اینکه خداوند او را در سفرش حفظ و نگهبانی نکند (اهل و عیال) او را سرپرستی نکند و روزی از فضل (و کرمش) نصیب او نگرداند.[۱۸]
این نکته که مذمت‌های شدیدی که در مورد ترک نماز جمعه آمده است و تارکان جمعه در ردیف منافقان شمرده شده‌اند؛ این در صورتی است که نماز جمعه واجب عینی باشد یعنی در زمان حضور امام معصوم و مسبوط الید بودن او باشد. اما در زمان غیبت بنابر این که واجب تخییری (بین ظهر و جمعه) باشد و از روی استخفاف و انکار انجام نگیرد مشمول این مذمت‌ها نخواهد شد.[۱۹]
فضیلت نماز جمعه
۱. حرام شدن آتش بر نماز گذار جمعه: امام صادق(ع) فرمود: «ما من قدم سعت الی الجمعه الا حرم الله جسدها علی النار»[۲۰] هر قدمی که در راه نماز جمعه برداشته شود (و در آن راه سعی کند) خداوند آتش را بر جسد و بدن او حرام می‌کند.
۲. بهشت رفتن: پیامبر اکرم(ص) فرمود: «هر گامی بسوی نماز جمعه برداشته شود خداوند سختیهای قیامت را بر او آسان می‌کند و دستور می‌دهد به او که وارد بهشت شود.»[۲۱]
۳. پاک شدن گناهان گذشته: پیامبر اکرم(ص) فرمود: «من الی الجمعه ایمان و احسابا استأنف العمل»[۲۲] کسی که از روی ایمان و برای خدا در نماز جمعه شرکت کند گناهان او بخشوده شد و برنامه عملش را از نو آغاز می‌کند. در روایت دیگر فرمود چهار گروهند که (گناهان آنها بخشیده می‌شود) اعمال خویش را از نو آغاز می‌کنند: ۱. مریضی که بهبودی یافته ۲. مشرکی که مسلمان شده ۳. کسی که از نماز جمعه برگشته ۴. و حاجی که از سفر حج برگشته است.[۲۳]
نماز عیدین
آیات قرآن
۱. ﴿قد افلح من تزکی و ذکر اسم ربه فصلی﴾[۲۴] به یقین کسی که پاکی جست (وخود را تزکیه کرد) رستگار شد و (آنکه) نام پروردگارش را یاد کرد سپس نماز خواند در روایت چنین تفسیر شده است «و ذکر اسم ربه فصلی»؛ «قال صلوه الفطر و الاضحی» که مراد از صلوه نماز عید قربان و عید فطر است.[۲۵]
۲. ﴿فصل لربک والنحر؛ پس برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن.﴾[۲۶] در این آیه امر شده است به نماز عید و امر هم دلالت بر وجوب دارد. مراد از صلوه هم طبق گفته مفسران و روایت پیامبر اکرم(ص) نماز عید قربان است.[۲۷] آیات مذکور در عین حال که لزوم نماز عیدین را می‌رساند متضمن فضائل آنها نیزرمی باشد چرا که آیه اول می‌گوید رستگاری از آن کسی است که خود را پاکیزه کرد (یا قربانی نمود) و نماز عید برگزار نمود و در آیه دوم با توجه به اینکه مراد از کوثر فاطمه زهراء ـ سلام الله علیه ـ می‌باشد، به شکرانه این نعمت عظیم بهترین تشکر از خدا این است که نماز عید و قربانی انجام شود. (و یا نماز گذارد و هنگام نماز برای تکبیر دستها را بالا بیاورد)[۲۸]
روایات
بخش اول: ضرورت و لزوم نماز عیدین
۱. نماز عید فرض و واجب است. امام صادق(ع) فرمود: «صلوه العیدین فریضه»[۲۹]
۲. علی(ع) فرمود: «لا تجسوا النساء عن الخروج فی العیدین فهو علیهن واجب»[۳۰] زنها را از رفتن در نماز عیدین منع نکنید چرا که نماز عید بر آنها لازم (و ثابت) است.
منتهی روایات بسیاری آورده شده است که لزوم نماز عیدین را مشروط به وجود امام معصوم(ع) نموده است از جمله امام باقر(ع) فرمود: «لا صلوه یوم الفطر و الضحی الا مع امام»[۳۱] نماز عید فطر وعید قربان بدون وجود امام (معصوم) لازم نیست.
بخش دوم: فضیلت نماز و روز عیدین
۱. روز گرفتن جائزه: پیامبر اکرم(ص) فرمود: «اغدوا الی جوائزکم… ثم قال هو یوم الجوائز» ای مؤمنان صبح عید بدنبال گرفتن جوائز خود باشید، ای جابر جوائز الهی مانند جوائز شاهان نیست، آنگاه فرمود روز عید روز گرفتن جائزه است.[۳۲] در روایت دیگر فرمود: «الیوم الذی یثاب فیه المحسنون» روزی که خوبان در آن روز پاداش و ثواب دریافت می‌کنند.[۳۳]
۲. روز اجتماع مسلمین: امام هشتم(ع) فرمود: روز عید فطر عید قرار داده شده تا مردم در آن روز گرد هم آمده، نعمتهای خدا را ستایش گویند، آن روز، روز عید، دادن زکات، روز تضرع و زاری و روزی است که خوردن و نوشیدن حلال است.[۳۴]
۳. همچون روز قیامت: علی(ع) فرمود: روز عید فطر روزی است که به نیکان ثواب داده می‌شوند و بدان زیانکار می‌شوند، آن روز شبیه‌ترین روز به روزقیامت شما است پس هنگام خروج از منزل به سوی مصلی به یاد آن لحظه باشید که از قبرها به سوی پروردگار خروج می‌کنید و در لحظه ایستادن به نماز در مصلی به یاد آن وقتی باشید که در پیشگاه الهی قرار می‌گیرید و در لحظه برگشت بسوی خانه‌ها به یاد برگشتن بسوی بهشت یا جهنم باشید.[۳۵]
۴. بخشیدن گناهان: پیامبر(ص) فرمود: «هنگامی که به سوی نماز عید خارج شدید، خداوند براین مسئله آگاهی دارد و می‌فرماید: (عبادی لی صمتم و لی صلیتم عودوا مغفورا لکم)»[۳۶]
۵. روز عطای فراوان و بخشش بزرگ: پیامبر(ص) در این رابطه فرمود: «ان الملائکه یقومون یوم العید علی افواه السکه و یقولون اغدوا الی رب کریم یعطی الجزیل و یغفر العظیم.»[۳۷]
فرمود: ملائکه روز عید بر لبان انسانهای ساکت قرار گرفته یا در مسیر مردم ایستاده می‌گویند بر پروردگار کریم صبحگاه وارد شوید که عطای فراوان و بخشش زیاد دارد.
مطالعه بیشتر
۱. وسائل الشیعه، حرعاملی، ج۵، ص۱ تا ۱۴۲.
۲. مستدرک الوسائل، میرزا حسین نوری، ج۶، ص۵ تا ۱۶.
۳. بحار الانوار، محمد باقر مجلسی، ج۸۶، ص۱۲۲ تا ۳۸۴ و ج۸۷، ص۳۴۵ تا ۳۸۱.
۴. تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی، ج۲۴، ص۱۲۴ تا ۱۴۰.
۵. تفسیر صافی، فیض کاشانی، ترجمه جلد ۲ قدیم (ج ۵ جدید)، ذیل آیه ۹ تا ۱۱ سوره جمعه.
۶. آیین جمعه، محمد تقی موسوی (فقیه احمدآبادی)، باب ششم، ص۱۸۱ تا ۲۱۰.
منابع
- ↑ جمعه/ ۹ – ۱۱.
- ↑ ابو علی طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دار المعرفه، چاپ دوم، ۱۴۰۸، ج۹ – ۱۰، ص۴۳۴؛ و ر.ک. تفسیر نمونه، همان، ج۲۴، ص۱۲۷؛ و روح المعانی، ج۲۸، ص۹۰.
- ↑ فیض کاشانی، ملا محسن، تفسیر صافی، بیروت، مؤسسه الاعلمی، چاپ سوم، ۱۴۰۲، ج۵، ص۶۵.
- ↑ ر. ک. موسوی اصفهانی، محمد تقی، آداب الجمعات (آیین جمعه)، قم، مدرسه امام هادی، ۱۴۰۴ هـ ق، ص۲۸ – ۸۰؛ و ر.ک. حر عاملی، وسائل االشیعه، ج۵، ص۶۵.
- ↑ رعد/ ۲۸.
- ↑ طه/ ۱۲۴.
- ↑ تفسیر نمونه، همان، ج۲۶، ص۳۳۰؛ و مجمع البیان، همان، ج۱۰، ص۷۰۸.
- ↑ حر عاملی، محمد، وسائل الشیعه، بیروت، داراحیاء التراث العربی، چاپ چهارم، ۱۳۹۱، ج۵، ص۳، روایت ۷، ۱، ۴.
- ↑ همان، ج۵، ص۶، روایت ۲۲.
- ↑ همان، ج۵، ص۴، روایت ۸ و ۱۲ و ص۶، روایت ۲۶.
- ↑ همان، ج۵، ص۴، روایت ۱۱، و ص۶، روایت۲۰.
- ↑ همان. ج۵، ص۶، روایت ۲۵.
- ↑ همان، ج۵، ص۴، روایت ۱۳.
- ↑ همان، ج۵، ص۴، روایت ۱۷.
- ↑ همان، ج۵، ص۶، روایت۱۸.
- ↑ همان، ص۷، روایت ۲۸.
- ↑ نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسه آل البیت، چاپ سوم، ۱۴۱۱، ج۶، ص۷.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، ۱۴۰۳ هـ، ۱۹۸۳ م، ج۸۶، ص۲۰۱، روایت ۵۱.
- ↑ ر. ک. تفسیر نمونه، پیشین، ج۲۴، ص۱۳۳.
- ↑ وسائل الشیعه، پیشین، ج۵، ص۳، روایت ۷.
- ↑ همان، ج۵، ص۴، روایت ۹.
- ↑ همان، ج۵، ص۴، روایت ۱۰، ص۳، روایت ۳.
- ↑ مستدرک الوسائل، پیشین، ج۶، ص۷.
- ↑ اعلی/ ۱۵–۱۶
- ↑ بحار الانوار، پیشین، ج۸۷، ص۳۴۸.
- ↑ کوثر/ ۲.
- ↑ بحار الانوار، پیشین، ج۷۸، ص۳۴۹.
- ↑ تفسیر صافی، پیشین، ج۵، ص۳۸۳.
- ↑ وسائل الشیعه، پیشین، ص۹۴، روایت ۱ و ۴.
- ↑ بحار الانوار، پیشین، ج۸۷.
- ↑ وسائل الشیعه، پیشین، ج۵، ص۹۶، روایت ۱ و ۲ و ۳ و ۴.
- ↑ وسائل الشیعه، پیشین، ج۵، ص۱۴۰.
- ↑ همان، ص۱۴۰، روایت۳.
- ↑ همان، ص۱۴۱، روایت ۴.
- ↑ همان، ص۱۴۱، روایت ۱.
- ↑ مستدرک الوسائل، پیشین، ج۶، ص۱۲۱.
- ↑ همان، ج۶، ص۱۵۴.