شب‌زنده‌داری در قرآن
 | این مقاله هماکنون به دست A.rezapour در حال ویرایش است. |
در قرآن چقدر به شب زنده‌داری توصیه شده است؟
شب‌زنده‌داران در قرآن وصف مؤمنان، محسنین، متقین و عبادالرحمن است. در سوره‌های متعدد به شب زنده‌داری و استغفار سحرگاهی تصریح شده است. در قرآن در آیات زیادی به پیامبر(ص) توصیه شده است که در شب به نماز و نیایش مشغول شود و این آیات توصیه به مؤمنان نیز است. مفسران گفته‌اند عبادت در شب، بخصوص در سحرگاهان و نزدیک طلوع فجر، اثر فوق‌العاده‌ای در صفای روح، تهذیب نفوس، تربیت معنوی انسان، و تقویت ایمان در دل و جان انسان دارد. قرآن عبادات در شب را پابرجاتر و با استقامت‌تر توصیف می‌کند.
سفارش به شب‌زنده‌داری
آیات زیادی در قرآن به پیامبر امر و سفارش می‌کند شب را بیدار باشد و به نماز و نیایش شبانه مشغول باشد.[۱] تعبیرات مختلفی که درباره مقدار «شب‌زنده‌داری» در آیات قرآن آمده، در حقیقت برای بیان «تخییر» است و پیامبر(ص) را مخیر می‌کند که نیمی از شب، یا چیزی کمتر، یا چیزی بیشتر را بیدار بماند.[۲] گرچه مخاطب در این آیات، شخص پیامبر(ص) است، ولی ذیل سوره نشان می‌دهد که مؤمنان هم در این برنامه با شخص پیامبر(ص) همگام بودند.[۳] مخاطب آیاتی که به پیامبر سفارش می‌کند برای نماز و نیایش در شب برخیزد، رسول اکرم است. ولی به موجب آیه «به‌طور یقین زندگی رسول خدا برای شما سرمشق نیکویی بود» (احزاب: ۲۱)، به امت اسلامی نیز تهجّد در شب توصیه شده است.[۴]
آیات قرآن به اهمیت شب‌زنده‌داری، نماز شب، و تلاوت قرآن در شب تصریح کرده است. مفسران گفته‌اند عبادت در شب، بخصوص در سحرگاهان و نزدیک طلوع فجر، اثر فوق‌العاده‌ای در صفای روح، تهذیب نفوس، تربیت معنوی انسان، و تقویت ایمان در دل و جان انسان دارد که حتی با یک مرتبه آزمایش، انسان آثار آن را به روشنی در خود احساس می‌کند.[۵] گفته شده روح آدمی در ساعات شب آمادگی خاصی برای نیایش، مناجات و ذکر و فکر دارد.[۶]
در سوره‌های متعدد به شب زنده‌داری و استغفار سحرگاهی تصریح شده است. قیام در دل شب به حکم آیات و نیز احادیث به همگان توصیه شده است.[۷] قرآن عبادات در شب را پابرجاتر و با استقامت‌تر توصیف می‌کند.[۸]وقت تهجّد از نیمه شب تا طلوع فجر صادق است و هرچه به اذان صبح نزدیکتر باشد، فضیلت آن بیشتر است.[۹]
تیتر
«روح عبادت» كه انسان را به «مقامات عالى» مى‌رساند دو چيز است: «اخلاص» و «حضور قلب» و اين هر دو در شب، مخصوصا در آخر شب، بعد از يك استراحت نسبتا ممتدّ، در حالى كه چشم‌هاى بسيارى از مردم در خواب است و جنب و جوش‌هاى زندگى مادّى موقّتا خاموش شده، نه جايى براى روى و رياست و نه شواغل روز مرّه مادّى فكر انسان را به خود جلب مى‌كند، حاصل مى‌شود، از اين رو، نماز شب عبادتى است خالص و توأم با حضور دل و آميخته با معنوّيت كامل و سرچشمه انواع بركات، به گفته حافظ: «هر گنج سعادت كه خدا داد به حافظ***از يمن دعاى شب و ورد سحرى بود.»ص۴۱۴.[۱۰] دعاى صبح و آه شب كليد گنج مقصود است...بدين راه و روش مى‌رو كه با دلدار پيوندى
شب‌زنده‌داران
در آیه ۱۷ و ۱۷ سوره ذاریات سیره متقین و محسنین شب‌زنده‌داری است که در سحرها استغفار می‌کنند.[۱۱] در جای دیگر قرآن شب‌زنده‌داری وصف صالحین آمده است.[۱۲] در آیه ۱۱۳ آل عمران آمده که اهل کتاب همه یکسان نیستند، و در برابر افراد تبه‌کار، کسانی در میان آنها یافت می‌شوند که در اطاعت خداوند و قیام بر ایمان ثابت قدمند و پیوسته در دل شب آیات خدا را تلاوت می‌کنند.[۱۳]
وصف عبادالرحمان
از صفات عباد الرحمان، یکی این است که تمام، یا دست‌کم، بخشی مهم و قابل توجهی از شب را به عبادت و سجده بر درگاه خدای متعال سپری می‌کنند.[۱۴] در آیه ۶۴ سوره فرقان، سومین ویژگی عبادالرّحمن و بندگان خاصّ خداوند را، راز و نیاز شبانه و شب زنده‌داری و نماز شب دانسته است. عبادالرحمن کسانی هستند که به خاطر رضای خداوند، لااقل بخشی از شب را، از رختخواب‌های خویش جدا شده، و به راز و نیاز با خدای خویش می‌پردازند، و نماز شب را، که شامل سجده و قیام و دیگر افعال است، به جا می‌آورند. این که نماز شب جزء صفات عبادالرحمن شمرده شده، جایگاه خاص آن را در مسئله تربیت و سیر و سلوک الی اللّه می‌رساند.[۱۵]
«عبادالرحمن» گروهی از بندگان صالح خداوند هستند که رحمانیت خداوند در آنها تجلی یافته است، زیرا اراده این گروه بر اساس آگاهی و عبادات و عمل به کارهایی است که خداوند به آن راضی است[۱۶]
وصف مؤمنان
آیه ۱۶ سجده در اوصاف مؤمنان واقعی می‌فرماید: «پهلوهایشان از بسترها دور می‌شود (و شبانگاه به پا می‌خیزند و رو به درگاه خدا می‌آورند) و پروردگار خود را با بیم و امید می‌خوانند و از آنچه به آنان روزی داده‌ایم انفاق می‌کنند».[۱۷] و در آیه ۹ سوره زمر نیز در وصف مؤمنان آمده که در شب نماز می‌خوانند و نیایش می‌کنند.[۱۸]
منابع
- ↑ قرشی، سید علی اکبر، تفسیراحسن‌الحدیث، قم، دفتر نشر نوید اسلام، ۱۳۹۱، ج۷، ص۳۱۷؛ سوره اسراء، آیه ۷۹؛ سوره مزمل، آیه ۲ و ۴؛ سوره طه، آیه ۱۳۰؛ سوره ق، آیه ۴۰؛ سوره طور، آیه ۴۹؛ سوره انسان، آیه ۲۶.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۱۷۲.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۱۷۴.
- ↑ مصلائی‌پور، عباس، «تهجد»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ذیل مدخل.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۱۷۷.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲۵، ص۱۸۱.
- ↑ مصلائی‌پور، عباس، «تهجد»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ذیل مدخل.
- ↑ تفسیر نمونه، ج25، ص: 175
- ↑ مصلائی‌پور، عباس، «تهجد»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۸، ذیل مدخل.
- ↑ مكارم شيرازى، ناصر، پيام امام اميرالمومنين(ع)، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ۱۳۸۶ش، ج۳، ص۴۱۷.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الإسلامیة، ۱۳۷۱ش، ج۲۲، ص۳۲۱؛ طباطبایی، محمدحسین، المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۳۷۴ش، ج۱۸، ص۵۵۴.
- ↑ سوره آل عمران، آیه ۱۱۳ و ۱۱۴.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۳، ص۵۶.
- ↑ مصباح یزدی، محمد تقی، رستگاران، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ص۲۶۳.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، والاترین بندگان، قم، نسل جوان، ۱۳۸۳ش، ص ۹۵ و ۹۶.
- ↑ عارفی میناآباد، راهب، سیمای عبادالرحمن در قرآن، حبل المتین، شماره ۱۳، سال چهارم، زمستان ۱۳۹۴ش، ص۱۸.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۸۶ش، ج۱۰، ص۲۴۰.
- ↑ تفسیر نور، تهران، مرکز فرهنگی درس‌هایی از قرآن، ۱۳۸۸ش، ج۸، ص۱۵۰.