تبعیض والدین بین فرزندان

سؤال

اگر مادری بین فرزندانش تفاوت و تبعیض قائل شود و باعث خراب شدن رابطه آنها شود ظلم کرده است؟ وظیفه فرزند در مقابل مادر چیست؟

درگاه‌ها

متأسفانه برخی از والدین با اصول تربیتی آشنایی کافی ندارند به همین دلیل، در تربیت فرزندان دچار تبعیض و بی عدالتی می‌گردند. اساساً یکی از چیزهایی که امر تربیت را مختل می‌کند، تبعیض و فرق گذاشتن بین فرزندان می‌باشد. تبعیض و بی عدالتی در برخورد با فرزندان از هر جهتی (عاطفی، روحی و روانی و …) روی فرزندان تأثیر می‌گذارد و موجب حسادت، کینه، مقایسه‌های ناروا و بروز برخی مشکلات بین فرزندان می‌شود. تا تبعیض بین فرزندان هست، پیدایش خصومت، حسادت، مقایسه کردن‌ها، عقده و سایر مشکلات عاطفی، روحی و روانی بین فرزندان دور از انتظار نخواهد بود. پدر و مادر باید بدانند که همه فرزندان در یک سطح نیستند و هر کدام در زمینه ای استعداد دارند و این نباید سبب تبعیض بین فرزندان شود.

البته این را بدانید که بسیاری از این گونه بی مهری‌ها، تبعیض‌ها و فرق گذاشتن‌ها به واسطه ضعف فرهنگی و ناآگاهی والدین یا یکی از آنها نسبت به وظایف خود نسبت به فرزندان و عدم آشنایی آنان از اصول صحیح تربیتی ناشی می‌گردد و ممکن است خیلی عمدی نبوده باشد. گاهی برخی از فرزندان، توانایی و استعداد خاصی دارند یا جذابیت و زیبایی چشمگیری دارند یا حتی بیماری و معلولیت و مشکل خاصی دارند که همه این‌ها به نوعی باعث می‌شود که توجه والدین بیش از سایر فرزندان به آنها معطوف گردد که همین عامل ممکن است خواسته یا ناخواسته، زمینه تبعیض و بی عدالتی را فراهم کند.

اگر پدر و مادر از روی آگاهی و عمد رفتار تبعیض آمیز با فرزندان خود داشته باشند، مرتکب گناه و ظلم شده‌اند و باید در پیشگاه الهی جوابگو باشند. پدر و مادر باید بدانند که اگر رفتار تبعیض آمیز آنها باعث شود فرزندان به گناه حسادت و قطع رابطه و جدایی کشیده شوند یا دچار بیماری گردند، مقصر اصلی خود آنها هستند.

به هر حال، وقتی در خانواده ای به هر علت، تبعیض بین فرزندان باشد و پدر و مادر بین فرزندان فرق بگذارند؛ مسئله بی مهری‌ها، تبعیض‌ها گاهی آزار دهنده و عذاب آور خواهد بود؛ اما اگر قرار باشد از این گونه رفتارها آزرده و عصبی شوید و در یک سیکل معیوب بیفتید، چیزی جز ابتلا به انواع بیماری‌های اعصاب و روان و اختلالات روحی و روانی از جمله افسردگی، وسواس فکری، بدبینی، حس انتقام جویی و… عایدتان نخواهد شد.

باید توجه داشت که همه ما انسانیم و غیر از معصومین (علیهم‌السلام) و بندگان خاص الهی، هیچ‌کس دیگری از تیر رس شیطان و وسوسه‌های زهرآگین او در امان نیست. پدر شما نیز از این مسئله مستثنی نیست. یادتان باشد پدرتان در حال حاضر دو نقش را بر عهده دارد، مهمترین نقش او، نقش پدری است که در هر صورت و در هر حال به قوت خود باقی است و پدرتان هر گونه که باشد و هر گناه و جرمی که مرتکب شود، بالاخره پدر شماست و شما در قبال او وظیفه ای دارید. دومین نقش پدرتان، نقش یک فرد خاطی و گنهکار است که این نقش اگر چه برای شما آزار دهنده و بسیار رنج‌آور است، ولی بدانید که نقش دوم ارتباطی به شما ندارد، او خود مسئول رفتارهای ناشایست خویش است که اگر توبه نکند، باید تقاص اَعمال خود را بپردازد.

وظیفه فرزندان نسبت به والدین

در آموزه‌های دینی و تعالیم اسلامی، تأکید فراوان به احترام نمودن و حفظ حرمت والدین شده است. از روایات معصومین (علیهم‌السلام) استفاده می‌شود که والدین چه مؤمن باشند و چه کافر و چه نیکوکار و چه معصیت کار باید مورد احترام قرار گیرند و استثنا بردار نیست. امام رضا (علیه‌السلام) در این خصوص می‌فرماید: «بِرُّ الْوَالِدَیْنِ وَاجِبٌ وَ إِنْ کَانَا مُشْرِکَیْنِ وَ لَا طَاعَه لَهُمَا فِی مَعْصِیَه اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ نیکی و احسان به والدین واجب است گرچه آنها مشرک و کافر باشند، ولی در معصیت خدا نباید آنان را اطاعت کرد».

امام صادق (علیه‌السلام) نیز در روایت دیگری می‌فرماید: «ثَلَاثٌ لَمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لِأَحَدٍ فِیهِنَّ رُخْصَه أَدَاءُ الْأَمَانَه إِلَی الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ بِرُّ الْوَالِدَیْنِ بَرَّیْنِ کَانَا أَوْ فَاجِرَیْنِ؛ سه چیز است که خداوند در آنها به هیچ‌کس رخصت نداده است و عذر و بهانه ای را از کسی قبول نمی‌کند: ادای امانت به صاحبش چه نیکوکار باشد و چه بدکار، وفای به عهد خواه طرف پیمان نیکوکار باشد یا بدکار و نیکی و احسان به پدر و مادر چه نیکوکار باشند و چه بدکار و گنهکار».

توجه داشته باشید مادرتان در حال حاضر دو نقش را بر عهده دارد، مهمترین نقش او، نقش مادری است که در هر صورت و در هر حال به قوت خود باقی است و مادرتان هر گونه که باشد و هر خطا و جرمی که مرتکب شود، بالاخره مادر شماست و شما در قبال او وظیفه ای دارید. دومین نقش مادرتان، نقش یک فرد خاطی و گنهکار است که این نقش اگر چه برای شما آزار دهنده و رنج‌آور است، ولی بدانید که نقش دوم ارتباطی به شما ندارد، او خود مسئول رفتارهای ناشایست خویش است که اگر توبه نکند، باید تقاص اَعمال خود را بپردازد. به نظر می‌رسد که شما باید، این دو نقش مادرتان را از هم تفکیک و مجزّا کنید و همواره به مادرتان بر اساس نقش مادری که دارد، به دیده مادر بنگرید و با او رفتار صحیح و منطقی بر اساس تعالیم قرآنی و اسلامی داشته باشید.

به‌طور کلی، والدین در قبال فرزندان وظیفه ای دارند و فرزندان نیز در قبال والدین وظیفه ای دیگر دارند و هر کدام در برابر وظیفه ای که بر عهده دارند مورد بازخواست و سؤال قرار می‌گیرند؛ بنابراین اگر مادرتان به وظیفه خود در قبال شما عمل نکند دلیل بر این نمی‌شود که شما هم به وظیفه خود در قبال او عمل نکنید. اگر فرزندان نافرمان و ستم کار مورد عاق والدین خود قرار می‌گیرند، در مقابل والدین ظالم نیز مورد عاق فرزندان قرار می‌گیرند. هر کس مسئول اعمال ناشایست خود است.

اگر مادرتان در خصوص فرزندان دچار تبعیض و بی عدالتی گردد، وی در مقابل این گونه رفتارش مسئول است و باید در درگاه الهی پاسخگو باشد. با این وجود، شما به هیچ وجه مجاز نیستید در برابر بدرفتاری مادرتان، واکنش و عکس العمل نامناسب نشان دهید، بلکه همچنان موظفید، حرمت او را نگه دارید و به وی احترام کنید.

وظیفه شما هم در همه حال این است که حرمت و احترام مادرتان را نگه دارید و به هیچ وجه سعی در بی‌احترامی به او و مقابله به مثل نسبت به رفتارهای ناروای وی نداشته باشید بلکه، به جای آن در حق او دعا کنید تا به راه راست هدایت شود و خداوند از سر تقصیرات او بگذرد.

راهکارهای کاربردی

۱. ذهنیت خود را نسبت به مادرتان تغییر دهید و سعی کنید ارتباط عاطفی خود را به وی تقویت کنید و با او به نرمی و ملاطفت رفتار نمایید.

چه بسا ممکن است جوان پاکدلِ پاک رفتار، با نحوه عملش و با ادب، گرامیداشت خاطر، تحویل گرفتن او، نیکی و مراقبت، بر پدرش تأثیر بگذارد تا ایشان متوجه اشتباه خود گردد و دگر بار رفتار تبعیض آمیز با شما نداشته باشد. این را بدانید، در آغاز بعثت پیامبر(ص) و صدر اسلام جمعی از جوانان تازه مسلمان شده بودند؛ ولی هنوز والدین آن‌ها بر شرک و کفر خود باقی بودند. جوانان تازه مسلمان طبق دستور اسلام و قرآن آن چنان زیبا و با نرمی و ملاطفت با پدر و مادر خود رفتار می‌نمودند که در نهایت، باعث گرویدن آنها با اسلام شدند. این مسئله گویای تأثیرگذاری رفتار پسندیده بر تغییر و اصلاح زشتی‌ها و ناهنجاری هاست. شما نیز می‌توانید این گونه عمل کنید و تا جایی که می‌تواند با مادرتان به نیکی رفتار کنید. یادتان باشد در آموزه‌های دینی، حفظ نظام خانواده از اهمیت ویژه ای برخوردار است بنابراین، بهتر است نهایت تلاش خود را به کار گیرید و با ایجاد همدلی و تفاهم به همه اعضای خانواده و با برادران و خواهران تان، محیطی گرم و صمیمی به وجود آورید تا تمام اعضای خانواده نسبت به یکدیگر احترام بگذارند.

۲. نگرش تان را تغییر دهید.

شما نمی‌توانید گذشته را جبران کنید یا رفتار تبعیض آمیز مادرتان را به سهولت عوض کنید، ولی می‌توانید کاری کنید که کمبودها جبران گردد، اگر شما با تکیه بر اعتماد به نفس و توانایی‌های خودتان کار کنید؛ اگر شما خودتان را بشناسید و قبول داشته باشید و خودتان را با خواهرتان و دیگران مقایسه نکنید و اصلاً برای‌تان مهم نباشد که پدر و مادرتان و دیگران در مورد شما چه می‌گویند، اگر دنیا هم مقابل شما قرار بگیرند و حتی اگر کسی هم به شما توجه نکند، خواهید گفت: «اهمیتی ندارد». اگر شما نگاه خودتان را عوض کنید، یادمی‌گیرید که در روابط تنگاتنگ با اطرافیان از رفتار تبعیض آمیز آنان یا مورد توجه قرار گرفتن آنها نه تنها آزرده نشوید؛ بلکه به طرف مقابل انرژی مثبت در قالب یک تعریف یا تمجید دوستانه بدهید.

۳. بکوشید خاطرات تلخ گذشته را از ذهن خود بیرون بریزید و اجازه ندهید تا آن خاطرات در قالب افکار منفی و مزاحم به ذهن تان هجوم بیاورند تا با نشخوار ذهنی دچار وسواس فکری در این زمینه گردید به صورتی که آن افکار، در یک چرخه بی پایان و تکرار شونده شما را آزار دهند. می‌توانید کش نازکی به مچ دست خود ببندید و با شروع افکار منفی و مزاحم، آن کش را بکشید و رها کنید تا اندک سوزشی در مچ دست‌تان ایجاد شود و سپس شروع به شمارش معکوس نمایید؛ مثلاً عدد ۱۰۰ را انتخاب کنید و سعی نمایید هفت تا هفت تا از آن کم کنید تا به صفر برسید؛ تا با احساس دردی که روی مچ دست‌تان ایجاد می‌شود و نیز با شمارس اعداد، از آن فضای روانی بیرون آیید و ناخودآگاه موضوع ذهنی‌تان عوض شود.

منابع جهت مطالعهٔ بیشتر:

۱. اسکندری فر، سمیه، جایگاه پدر و مادر در اسلام: بررسی پدیدهٔ نیکی به والدین و نافرمانی آن‌ها در پرتو آیات و احادیث، تربیت جام: شیخ الاسلام احمد جام، ۱۳۸۸. ۲. ۳. خوش فهم تبریزی، عبدالجلیل، حقوق والدین از نظر اسلام، قم: حق بین، ۱۳۸۹. ۴. ۵. دلیری، برات الله، حقوق پدر و مادر از دیدگاه قرآن و روایات، مشهد: شاملو، ۱۳۸۸. ۶. ۷. طالبی، محرم، احترام به پدر و مادر، اصفهان: بنی‌هاشم، ۱۳۹۰. ۸. ۹. گوردون، تامس، فرهنگ تفاهم در ارتباط والدین فرزندان، ترجمه‌ی: پریچهر فرجادی، آیین تفاهم، ۱۳۸۴. ۱۰. ۱۱. ملک‌محمودی الیگودرزی، امیر، هنر رفتار با والدین: چگونه با پدر و مادر خود رفتار کنیم؟، قم: مشعل هدایت، ۱۳۹۲. ۱۲. ۱۳. ناجی، سیدهاشم، آثار و برکات و ثمرات نیکی نمودن والدین به فرزندان و پیامدهای شوم بدی کردن والدین به فرزندان در دنیا و آخرت، تهران: ناجی جزایری، ۱۳۹۰. ۱۴.