آثار روزه از نگاه قرآن و روایات

سؤال

آثار روزه از نگاه قرآن و روایات را بیان کنید؟

مهمترین فایده روزه که قرآن و روایات بر آن تأکید دارید، آن است که سبب خویشتن‌داری و تهذیب نفس می‌شود. در واقع تمرینی است برای مبارزه با نفس و شهوت تا انسان بتواند با این روش و خودنگه‌داری، بر نفس و شهوت خود که خاستگاه بسیاری از فسادها است چیره شود.

آثار و فضایل روزه از نظر قرآن

﴿یا ایّها الّذین آمنوا کُتب علیکم الصیام کما کتب علی الّذین من قبلکم لعلّکم تتّقون؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید روزه بر شما واجب شد کما این که (هم چنان‌که) بر کسانی که قبل از شما بودند واجب شده بود، شاید پرهیزکار شوید و تقوا پیشه کنید.﴾

اولین و بزرگترین فایده روزه تقوا است. هر انسانی به فطرت خود این معنا را درک می‌کند که اگر بخواهد به عالم طهارت و رفعت متصل شود، و به مقام بلند کمال و روحانیت ارتقا یابد، اولین چیزی که لازم است بدان ملتزم شود، این است که از افسارگسیختگی خود جلوگیری کند.

تقوا از راه روزه و خودداری از شهوات به دست می‌آید؛ خودداری از شهوتی که همه مردم در همه اعصار مبتلای بدانند، و آن عبارت است از شهوت شکم و شهوت جنسی که اگر مدتی پرهیز کنند، و این ورزش را تمرین نمایند، به تدریج نیروی خویشتن‌داری از گناهان در آنان قوت می‌گیرد، و نیز به تدریج بر اراده خود مسلط می‌شوند. آن وقت در برابر هر گناهی، عنان اختیار از کف نمی‌دهند و نیز در تقرب به خدای سبحان دچار سستی نمی‌گردند. کسی که خدا را در دعوتش به اجتناب از خوردن و نوشیدن و عمل جنسی که امری مباح است اجابت می‌کند قهراً در اجابت دعوت به اجتناب از گناهان و نافرمانی‌ها، شنواتر و مطیع‌تر خواهد بود. این است معنای آن که فرمود: «لعلّکم تتقون».

در آیات ۱۸۷ سوره بقره، ۹۲ سوره نساء و ۸۹ و ۹۵ سوره مائده و ۳۵ سوره احزاب و ۴ سوره مجادله خداوند از آثار روزه، به پذیرش توبه و پاداش نیک و… بشارت داده است.

آثار و فضایل روزه از نگاه روایات

از دیدگاه روایات روزه‌ دارای آثار و فضایل زیادی است. بعضی از آنها را مختصراً متذکر می‌شویم:

۱. روزه جسم و بدن را سالم نگه می‌دارد: قال رسول الله(ص): صوموا تصحّوا رسول اکرم(ص) می‌فرماید: روزه بگیرید تا تندرست بمانید.

از پیغمبر اکرم(ص) نقل شده آمده است: «المعده بیتُ کلّ داءٍ، و الحمئه رأس کل دواء؛ (بحار الانوار، ج۱۴) معده خانه تمام دردهاست و امساک بالاترین داروهاست.

۲. تعادل اقتصادی: امام صادق(ع) می‌فرماید: به راستی خداوند روزه را واجب کرده تا به وسیله او بین اغنیا و فقرا مساوات و برابری وجود آید، و این برای آن است که ثروتمندانی که هرگز درد گرسنگی را احساس نکرده‌اند، به فقرا ترحم نمایند؛ زیرا اغنیا هرگاه (خوردن و آشامیدنی را) اراده نمودند (و هوس هر نوع مأکولات و مشروبات کردند) برایشان میسر است، پس خداوند تبارک و تعالی (روزه را واجب نمود) که بین بندگانش از فقیر و غنی، برابری به وجود آورد؛ و این که سرمایه‌داران مسلمان درد گرسنگی را لمس نمایند، تا بر ضعفاء رقّت آورند، و بر گرسنگان عالم ترحم نمایند.

۳. مهار شهوت جنسی (عفاف): روزه یکی از راه‌های مهار طغیان شهوت جنسی است؛ بنابراین میان عفت و روزه، رابطه مستقیم وجود دارد، پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: یا معشر الشباب ان استطاع منکم الباءَه ـ فلیتزوّجُ، فانّه اَغضُّ للبصَر و اَحصنُ للفرج و من لم یستَطِعْ فعلَیْه بالصوم: ای گروه جوانان! کسی که از شما توانایی بر ازدواج داشته باشد، ازدواج کند؛ زیرا ازدواج سبب می‌شود که از نوامیس مردم چشم فرو بندد و دامان خویش را از آلودگی به بی‌عفتی حفظ کند و کسی که توانایی بر ازدواج ندارد، روزه بگیرد.

۴. اخلاص: عن فاطمه الزهراء(س): فرضَ الله الصیام تثبیتاً للاخلاص. حضرت فاطمه زهرا(س) فرمود: خداوند روزه را به خاطر تثبیت اخلاص واجب فرموده است.

۵. آرامش قلب: قال الباقر(ع): الصیام و الحج تسکین القلوب. امام باقر(ع) فرمود: روزه و حج آرامش دهنده قلوب آدمیان است.

۶. دعای ملایک: قال رسول الله(ص): انّ الله وکّلَ ملائکه بالدّعاء للصّائمین. رسول اکرم(ص) می‌فرماید: خداوند ملائکه‌ای را مأمور کرده است تا به روزه داران دعا کنند.

۷. استجابت دعا: قال ابوالحسن(ع) دعوه الصائم تستجاب عند افطاره. امام رضا(ع) می‌فرماید: دعای روزه‌دار در هنگام افطار به اجابت می‌رسد.

مطالعه بیشتر

1. روزه از دیدگاه قرآن و عترت، سید جعفر میر عظیمی، مؤسسه انتشارات رسالت.
2. آب درمانی، با مقدمه آیت الله مکارم شیرازی، تألیف آلکسی سوفورین، ترجمه محمد جعفر آمالی، ناشر دار الکتب الاسلامیه تهران، بازار سلطانی.
3. روزه، درمان بیماری‌های روح و جسم، سید حسین موسوی راد لاهیجی، دفتر انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.