اهمیت و فضیلت نماز

سؤال

نماز چه جایگاه و فضیلتی در اسلام دارد؟

نماز از مهم‌ترین عباداتی است که در قرآن واجب شمرده شده است. قرآن اقامه نماز را برای یاد و ذکر خداوند سفارش کرده است. برای تحمل سختی‌ها توصیه به استعانت از نماز شده است. از مهمترین فضیلت‌های نماز که قرآن آن را برشمرده، حسنات دانستن آن و از بین بردن بدی‌ها است. مطابق آیات قرآن، نماز از فحشا و منکر جلوگیری می‌کند. روایات زیادی وجود دارد که فضیلت‌های بی‌شماری برای نماز ذکر کرده‌اند و آن را مهمترین و برترین عبادت نامیده‌اند. از پیامبر(ص) نقل شده که نماز ستون دین است.

از مهمترین اوصاف مؤمنان و افراد محسن و اولوا الاباب در قرآن نمازگزاردن آنان است.

وجوب و اهمیت نماز

نماز از بزرگترین واجبات اسلامی است که کمتر عبادتی مانند آن مورد اهمیت واقع شده است. مفسران آغاز اعمالِ خیر را با نماز دانسته‌اند. آیات زیادی از قرآن بر وجوب نماز دلالت دارند. در برخی آیات امر به اقامه نماز شده و درباره اوقات آن صحبت می‌کند.

خداوند در قرآن نمازگزارانی که به نمازشان اهمیت نمی‌دهند را سرزنش کرده است. یکی از صفات دوزخیان این است که از نمازگزاران نیستند. ترک نماز موجب محروم شدن از رحمت الهی بوده و عذاب اخروی را در پی خواهد داشت: «وقتی از دوزخیان می‌پرسند چه چیز شما را جهنمی کرد، جواب می‌دهند: ما در دنیا نمازگزار نبودیم.»

نماز بر انسان واجب است و باید پنج مرتبه در روز و در اوقات معین خوانده شود.

از امام صادق(ع) نقل شده که اولین چیزی که اعمال بنده با آن محاسبه خواهد شد نماز است. اگر نماز مورد پذیرش خداوند قرار گیرد، عبادت‌ها و اعمال نیکِ دیگر پذیرفته می‌شود. اما اگر پذیرفته نشود، اعمال دیگر هم قبول نمی‌شود.

اقامه نماز یکی از توصیه‌های لقمان به پسرش، سفارش خداوند به عیسی(ع)، توصیه اسماعیل(ع) به خانواده‌اش و دعای حضرت ابراهیم(ع) برای خود و خانواده‌اش بوده است. بشارت به زکریا(ع) برای تولد یحیی(ع) در زمانی بود که زکریا در حال خواندن نماز در محراب بود.

فضیلت نماز

در دین اسلام، نخستین و مهم‌ترین وظیفهٔ عبادی به جای آوردن نماز است که وسیله‌ای برای پیوند و گفتگو با خداوند است. در روایات تعابیر زیادی درباره فضیلت و اهمیت نماز وجود دارد. از پیامبر(ص) نقل شده که گناهانِ بنده مسلمان در حال نمازِ خالصانه فرو می‌ریزد، همانگونه که برگ از درخت فرو می‌ریزد. و نیز گفته است برپادارنده دین، نماز است. و نیز نماز، ستون دین شما است. امام رضا(ع) درباره نماز گفته است که وسیله تقرّب هر پرهیزگاری است.

مفسران در بین عبادات هیچ‌یک را به مرتبهٔ نماز نمی‌دانند و معتقدند نماز متکفل سعادت بشر است و قبولی آن موجب قبولی جمیع اعمال است. مهم‌ترین آثار نماز، بیدار ساختن انسان و پایان دادن به خود فراموشی است؛ زیرا هنگامی که یاد خدا به میان آمد، وضع انسان به کلی دگرگون می‌شود. نماز مهمترین رابطه خلق و خالق است که هر گاه با آدابش انجام گیرد زمینه مطمئنی برای همه خوبی‌ها و نیکی‌ها خواهد بود. یکی از عوامل تقرب انسان به خداوند، عبودیت و بندگی است که نماز از مهمترین مصادیق آن است.

خاشعین در قرآن کسانی هستند که به وسیله نماز از خدا یاری می‌جویند. نیز از اوصاف مؤمنین این است که با خشوع نماز می‌گذارند و بر آن مراقبت دارند. قرآن یکی از اوصاف محسنین و اولواالاباب را نمازگزاردن دانسته است.

کتاب «اسرار الصلاة» نوشته میرزا جواد ملکی تبریزی

استعانت از نماز

در قرآن به بندگان توصیه شده است از صبر و نماز یاری بجویند: ﴿وَاسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ؛ از شکیبایی و نماز یاری جویید.﴾(بقره:۴۵)

مفسران گفته‌اند نماز اقبال به خدا، و پناه‌بردن به او است؛ روح ایمان را زنده می‌سازد، و به آدمی می‌فهماند که به جایی تکیه دارد که ازبین‌رفتنی نیست، و به سببی دست زده که پاره‌شدنی نیست. در کافی از امام صادق(ع) روایت شده است که هر وقت امری و پیشامدی علی(ع) را به وحشت می‌انداخت، برمی‌خاست، و به نماز می‌ایستاد، و می‌فرمود: «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ؛ از صبر و نماز کمک بگیرید.»

از امام صادق(ع) نقل شده است «چه منع می‌کند یکی از شما را که چون غمی از غم‌های دنیا به او برسد وضو سازد و در مسجد رود و دو رکعت نماز بگذارد و در آن دعا کند تا حق‌تعالی رفع غم او نماید چه او فرموده که وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ.»

از بین بردن بدی‌ها

نماز از حسناتی شمرده شده است که سیئات (بدی‌ها) را از بین می‌برد. گفته شده است که نماز از بزرگترین حسنات است. مفسران گفته‌اند نمازها حسناتی است که در دل‌های مؤمنین وارد شده و آثار معصیت و تیرگی‌هایی که دل‌هایشان از ناحیه سیئات کسب کرده از بین می‌برد. در میان عبادات، نماز مهمترین عبادت و در اخلاقیات صبر مهمترین خُلق است‏. نمازها گناهانی را که در فاصله‌های ادای آنها صورت می‌گیرد، می‌پوشاند.

نماز روشن‌ترین نمونه کار نیک است‏. اعمال نیک در از میان بردن آثار سوء اعمال بد اثرگذار است. هر گاه نماز با شرائطش انجام شود، انسان را در عالمی از معنویت و روحانیت فرو می‌برد که پیوندهای ایمانی او را با خدا چنان محکم می‌سازد که آلودگی‌ها و آثار گناه را از دل و جان او شستشو می‌دهد.

جلوگیری از فحشا

قرآن، نماز را بازدارنده از فحشا و منکر می‌داند: ﴿إِنَّ الصَّلَاةَ تَنْهَیٰ عَنِ الْفَحْشَاءِ وَالْمُنْکَرِ؛ نماز آدمی را از فحشا و منکر بازمی‌دارد .﴾(عنکبوت:۴۵) نماز از آنجا که انسان را به یاد نیرومندترین عامل بازدارنده یعنی اعتقاد به مبدأ و معاد می‌اندازد دارای اثر بازدارندگی از فحشاء و منکر است. مفسران گفته‌اند نماز از کارهای بسیار زشت امثال قتل نفس، زنا، لواط، و مانند آن و نیز از مطلق کارهای ناپسند که مورد قبول وجدان بشری نیست نهی می‌کند.

نماز باعث تقوا می‌شود و تقوا، نفس را از هواپرستی‌ها بازمی‌دارد. درجات مؤمن با نماز او تعالی می‌یابد. هرچه بیشتر بر نماز خود مواظبت کند و آن را با شرایطش بجا آورد و در هنگام اقامه آن، خشوع بیشتری داشته باشد، ارتباط و قرب او به خداوند هم بیشتر خواهد شد و در نتیجه، این ارتباط و قرب، در همه ابعاد زندگی او بازتاب خواهد یافت.

نماز از مهم‌ترین عباداتی است که نفس را تزکیه می‌کند و آن را به برترین درجات کمال ارتقا می‌دهد. مفسران گفته‌اند نماز آدمی را از فحشاء و منکرات و کارهای زشت و ناپسند بازمی‌دارد و نمازی که آدمی را از فحشاء بازندارد نبودنش بهتر از بودن آن هست. در روایت آمده است که کسی که نمازش او را از منکر و فحشا دور نسازد، آن نمازش چیزی به او اضافه نمی‌کند مگر دوری از خداوند را.

علامه شعرانی ذیل آیه ۴۵ سوره عنکبوت گفته است «علت تأثیر نماز در نهی از فحشا واضح است؛ چون این عمل جز با اعتقاد به وجود پروردگار انجام نمی‌گیرد و آن‌که عقیده به خدا دارد، البته روزی به صلاح خواهد آمد و توبه خواهد کرد. و گاهی ممکن است به نماز عادت باشد نه از ترس خدا، چون ترک عادت بسیار دشوار است. نماز را ترک نمی‌کند و سایر معاصی را مرتکب می‌شود.»

شکر و یاد خداوند

عبارت «أَقِمِ الصَّلاةَ لِذِکْرِی» در آیه ۱۴ سوره طه، فلسفه نماز را یاد خدا می‌شمارد. و عبارت «لَذِکْرُ اللَّهِ أَکْبَرُ» که بعد از جمله «إِنَّ الصَّلاةَ تَنْهی عَنِ الْفَحْشاءِ وَ الْمُنْکَرِ» در آیه ۴۵ سوره عنکبوت آمده، نشان می‌دهد که ریشه اصلی فلسفه نماز، «یاد خدا» بنیان نهاده شده است؛ زیرا سرچشمه همه گناهان حبّ دنیا و دنیاپرستی است که ذکر خداوند، انسان را از آن بازمی‌دارد. نماز برای این است که بندگان در یاد خداوند باشند.

قرآن نماز را یاد خدا می‌داند و یاد او را مانع از کردارهای زشت و پلید معرفی می‌کند. جوهر و حقیقت نماز این است که نماز یاد خداوند یکتا، رمز عبودیت او، دلیل تسلیم بودن در مقابل او، نشانه ایمان و علامت اخلاص است. نماز واجب شده است برای بر پا داشتن یاد خدا.

یکی از وجوه مهم نماز تشکر از پروردگار است: ﴿فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ؛ پس (بشکرانه آن) برای پروردگارت نماز بخوان و قربانی ذبح کن.﴾(کوثر:۲) در این آیه خداوند به پیامبرش می‌فرماید، به شکرانه این‌که ما به تو کوثر و خیر کثیر دادیم، نماز را بر پا کن.

امام رضا(ع) درباره حکمت نماز می‌فرماید حکمت نماز، اقرار به ربوبیت خداوند و شریک نگرفتن برای اوست. نماز، ذکر خداوند و دوام آن در شب و روز است تا بنده، مالک و مدبّر و آفریدگارش را از یاد نبرد وگرنه سرکشی و طغیان می‌کند؛ و این در یاد کردن پروردگار و ایستادن در پیشگاهش نهفته است، که او را از سرپیچی نهی می‌کند و از انواع فساد بازمی‌دارد.

کتاب «پرتوی از اسرار نماز» نوشته محسن قرائتی

مطالعه بیشتر

• جامع آیات و احادیث موضوعی نماز، عباس عزیزی.
• پرتویی از اسرار نماز، محسن قرائتی.