حضور زنان در جامعه از نگاه اسلام

سؤال

آیا از دیدگاه اسلام زن نمی‌تواند در جامعه حضور پیدا کند؟

درگاه‌ها

اسلام با نفس حضور زن در جامعه مخالف نیست.

حضور زنان در جامعه در صدر اسلام

حضور زنان در اجتماع و مشارکت ايشان در فعاليت‌هاي اجتماعي در صدر اسلام از مسلمات تاريخي است که با مروري گذرا بر منابع تاريخي به سهولت مي‌توان به آن دست يافت. از ديدگاه اسلام اصل فعاليت اجتماعي براي زنان نه تنها مذموم نيست، بلکه در برخي مواقع، ممدوح و مطلوب است. مطالعه دقيق آياتي چون آيات امر به معروف و نهي از منکر، بيعت، هجرت و وجوب زکات، موافقت قرآن با حضور اجتماعي زن را نتيجه مي‌دهد. نگاهي به تاريخ صدر اسلام حکايت از معاشرت، گفت‌وگو و تعامل بزرگان دين با زنان دارد. زنان براي اصحاب پيامبر اکرم(ص) روايت نقل مي‌کردند، يا سخنان پيامبر اکرم(ص) را از زبان ياران وي شنيده و حفظ مي‌کردند. همچنين پاسخ سؤال‌هاي متعدد علمي‌ و شرعي خود را از پيامبر اکرم(ص) و ياران او مي‌گرفتند و براي ديگران نقل مي‌کردند.

تحصیل علم زنان

تحصیل علم و دانش برای خانم‌ها از دیدگاه اسلام منع نشده است. در حدیث مشهوری از رسول کرم(ص) وجود دارد که: «طلب العلم فریضه علی کل مسلم و مسلمه» اسلام خروج از منزل و تحصیل علم و دانش و فعالیت‌های اقتصادی خاصی را برای زنان تحریم نکرده است.

نقش مادر بودن و همسر بودن نباید باعث گردد، که نقش انسانی زن و مسؤولیت اجتماعی او فراموش گردد و باقی تکلیف او را ملغی سازیم.

خطاب قرآن به زنان پیامبر

برخی برای عدم جواز حضور زن در جامعه و بیرون رفتن از منزل به آیه شریفه ﴿وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَىٰ؛ و در خانه‌هايتان قرار گيريد و مانند روزگار جاهليت قديم زينتهاى خود را آشكار مكنيد.﴾(احزاب:۳۳) تمسک جسته‌اند، که خطاب به همسران رسول اکرم(ص) است و در اصل مربوط به آنان می‌گردد؛ چنان‌که در تفسیر المیزان آمده است، «... و مراد این باشد که ای زنان پیغمبر از خانه‌های خود بیرون نروید» در تفسیر احسن الحدیث نه تنها خطاب مخصوص زنان حضرت تلقی شده است که عدم جواز خروج آنان نیز محدود به امور سیاسی گردیده است. والا زنان حضرت به حج می‌رفتند. بعضی استناد جسته‌اند به سیره رسول اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) که هیچ وقت زنی را به عنوان والی و فرمانروا انتخاب نکردند؛ پس معلوم می‌شود حضور زن در مسایل سیاسی ممنوع است. حال آنکه سیره لفظ نیست و زبان ندارد تا به اطلاق آن تمسک گردد، بلکه یک نحوه عملکرد و رفتار است. صرف عدم گزینش دال بر حرمت نمی‌تواند باشد. عدم گزینش زنان تنها دلیل بر این است که از نظر آنان مردها نسبت به زنها در اولویت بوده‌اند. و حداقل این مطلب به عنوان یک احتمال قوی می‌تواند مطرح باشد. برای این که عدم ممنوعیت حضور زن در عرصه‌های متعدد اجتماعی و سیاسی بیشتر واضح گردد، ما نمونه‌هایی از حضور زن در صدر اسلام را ذکر می‌کنیم.

سیره حضرت زهرا(س)

حضرت زهرا (س) برای دفاع از وحی و مقام ولایت قیام کرد و به مسجد رفت و علیه غاصبان بیدادگر سخنرانی کرد. حضرت زهرا سلام الله علیها در جبهه‌های نبرد برای مداوای سربازان اسلام حضور یافت. زنان و مردان در زمینه‌های علمی به حضرت رجوع می‌کردند و پاسخ خود را دریافت می‌کردند، از محضر آن حضرت زنانی چون اسماء، ام اعین و فضه بهره‌مند شدند. از میان مردان یاران شهیر رسول اکرم(ص)، جابر و سلمان از دانش خدایی او بهره بردند. شرکت زنان در جنگ برای مداوای مجروحان، آشپزی، پرستاری و نگهداری اموال مورد قبول تمام محدثان اسلامی است. نسیبه دختر کعب در اغلب جنگها ملازم رکاب رسول اکرم(ص) بود، به مداوای مجروحان و حتی دفاع از رسول خدا(ص) می‌پرداخت، تا آن‌جا که در جنگ دستش قطع شد.در موارد متعدد زنان در صدر اسلام با رسول اکرم صلی الله علیه و آله بیعت کردند. این‌ها موقعیت‌هایی بود که زنان صدر اسلام در آن حضور داشته‌اند.

شرایط حضور زن در جامعه

در اسلام یک سری شرایطی برای حضور زن در عرصه‌های سیاسی اقتصادی و اجتماعی در نظر گرفته شده است و این برای آن است، که زن بتواند با حفظ کرامت و شخصیت خود به وظایف اجتماعی خود نیز رسیدگی کند. با حفظ این شرایط است که جامعه ای آرام و سالم خواهیم داشت و کرامت و شخصیت انسانی زن نیز حفظ می‌گردد.

اسلام شرایطی را برای حضور زن در جامعه در نظر گرفته است که برای حفظ شخصیت و کرامت زن می‌باشد. به تعبیر دیگر اسلام با توجه به تفاوتهای جسمی و روحی زنان و مردان تکالیف و مسئولیتهایی را برای آنها در نظر گرفته است و در این میان زنان وظیفه تربیت و پرورش نسل جدید و گرم نگه داشتن کانون خانواده را بر عهده دارند. از این رو اشتغال به هر کاری و حضور در عرصه اجتماع اگر به معنای نادیده گرفتن این وظیفه خطیر و اصلی آنان باشد هیچگاه پذیرفته نیست و علاوه بر آنکه زیان‌های غیرقابل جبرانی بر جامعه وارد می‌سازد زنان را نیز از شخصیت و هویت واقعی خویش تهی می‌سازد. در عین حال این به معنای نادیده گرفتن حضور زنان در عرصه اجتماعی و ممنوعیت آنان نیست، بلکه زنان می‌توانند با رعایت ضوابط و شرایط اسلامی که در واقع با هدف پشتیبانی از شخصیت و گوهر وجود زن اعمال شده در عرصه فعالیت‌های اجتماعی حضور یابند. به همان گونه که ممنوع ساختن زنان از فعالیت در عرصه‌های اجتماعی انحراف از مسیر اعتدال محسوب می‌گردد توجه بیش از حد به فعالیت زنان به گونه ای که نقش اصلی آنان را تحت الشعاع قرار داده و موجب نایده گرفتن وظیفه اصلی آنان شود نیز بیراهه محسوب می‌گردد. اسلام می‌خواهد زنان در عین توجه به وظیفه و نقش اصلی خویش که تربیت و پرورش افراد سالم و گرم نگه داشتن کانون خانواده به عنوان زیر بنای جامعه است و با محور قرار دادن آن به فعالیت در عرصه‌های اجتماعی بپردازند.

حضور در اجتماع با پوشش صحیح

اسلام براي كاستن از آسيب‌هاي حضور اجتماعي زن، دستور به رعايت پوشش مناسب براي زنان داده است. حجاب، هم زمينه انحرافات اخلاقي را كم مي‌كند و هم به زن امنيت و آرامش و مصونيت مي‌بخشد.

مقرر کردن اندازه حجاب در قرآن به این معنا است که اصل حضور زنان در جامعه بی اشکال است و زنان می توانند با داشتن پوششی که قرآن آن را تعیین کرده است در جامعه حضور فعال داشته باشند. قرآن حد حجاب را جلباب(پوششی برای تن) و خمار(روسری) اعلام کرده است و

از این جهت اسلام نه تنها زن را در حصار خانه محدود و زندانى نکرد، بلکه با آوردن قانون پوشش براى زن، در صدد تأمین امنیت وى در دو بعد مادى و معنوى برآمد. زنى که با پوشش از منزل خارج مى‌شود، این پیام را به مردان نامحرم منتقل مى‌کند و مردان نیز با گرفتن این پیام، از وى حریم مى‌گیرند. نه زن، مردان را به سوى خود مى‌خواند و نه مردان به وى نزدیک مى‌شوند و بدین سان، او کمتر مورد آزار دیگران واقع مى‌شود.

مطالعه بیشتر

• جوادی آملی، عبدالله، زن در آیینه جلال و جمال، قم: اسراء، ۱۳۹۱.

• آیت اللهی، زهرا، زن، دین، سیاست، تهران: سفیر صبح، ۱۳۸۰.

• علی‌محمدی، کاظم، اشتغال یا خانه‌داری؛ کدام یک؟، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۸۹.

• مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران: صدرا، ۱۳۶۵.

• مطهری، مرتضی، مسئله حجاب، تهران: صدرا، ۱۳۹۳.

• سعیدزاده، محسن، مشغال زنان در عصر رسالت، پیام زن، شماره ۳۹، خرداد ۱۳۷۴.