مقصود از «صلوة الوسطی» در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۴ سپتامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۴۸

سؤال

منظور از «صَلاةِ الْوُسْطى…» در آیه ۲۳۸ سوره بقره چیست؟

«وسطی» از وسط گرفته شده و به معنای؛ «وسط هر شیء که دو طرفش مساوی باشد.»^[۱] در اینکه مصداق «صَلاةِ الْوُسْطى» کدامیک از نمازهای پنج‌گانه می‌باشد، اقوال مختلفی وجود دارد. اکثر فقهای شیعه اعتقاد دارند که صَلاةِ الْوُسْطى همان نماز ظهر است. روایات زیادی این دیدگاه را تایید می‌کند.

متن آیه

﴿

حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى‌…

بقره:۲۳۸

﴾

بیان اقوال

۱ـ نماز ظهر: در روایاتی از اهل بیت(ع) نقل شده است که مراد از «صَلاةِ الْوُسْطى» همان صلاه ظهر است.^[۲] حضرت علی(ع) در بیان علّت آن می‌فرماید: «هنگامی که شمس از (دائره نصف النهار) زائل می‌شود همه اشیاء، خدا را تسبیح گویند، لذا خداوند در این ساعت به نماز (ظهر) امر نموده است و درهای آسمانی تا زمانی که نماز ظهر خوانده شود باز است، و دعا هم مستجاب می‌شود.»^[۳] در گفتار بعضی‌ها، دلیل آن این گونه بیان شده است:

ظهر وسط روز و در شدّت گرما قرار دارد، نماز در آن لحظه مشکل‌تر و فضیلت آن بیشتر است.

نماز ظهر اولین نمازی است که واجب شد.^[۴]

علامه طباطبائی علّت وسطی بودن ظهر را به خاطر واقع شدن بین نماز صبح که در اوّل روز خوانده می‌شود، و نماز عصر که آخر روز خوانده می‌شود دانسته است.^[۵]

۲ـ نماز عصر: عده‌ای دیگر نماز وسطی را نماز عصر دانسته‌اند از شیعیان «سید مرتضی» ^[۶] و از علمای اهل سنت «ابوحنیفه، احمد داود بن منذر، ابوثور، حسن بصری، نخعی» طرفدار این قول می‌باشند. می‌توان گفت اکثر روایات اهل سنّت، نماز وسطی را بر نماز عصر منطبق نموده‌اند، جز روایت عایشه، که بر نماز ظهر تکیه نموده است.^[۷] و دلیل بر نماز عصر روایت مرفوعه است که پیامبر(ص) فرمود: «مراد از وسطی، صلاه عصر است، چون بین نمازهای روز (صبح و ظهر) و شب (مغرب و عشاء) قرار گرفته است.»^[۸]

۳ـ نماز صبح: عده‌ای چون مالک و شافعی، گفته‌اند نماز صبح است، چون بین نمازهای شب و نمازهای روز قرار گرفته است و بین تاریکی (شب) و روشنائی (فجر) واقع می‌شود، و نمازی است تنها، که با نمازهای دیگر جمع نمی‌شود و اهمیت هم دارد، زیرا اگر اوّل وقت واقع شود، هم در دفتر اعمال شب ضبط می‌شود، و هم دفتر اعمال روز،^[۹]

4- نماز مغرب: برخی گفته‌اند نماز وسط همان نماز مغرب است؛ چون نمازها یا دو رکعت است مانند نماز صبح یا چهار رکعت مانند ظهر و عصر و عشاء و نماز مغرب وسط است نه دو است و نه چهار.^[۱۰] یا گفته‌اند قبل از نماز مغرب دو نماز آهسته خوانده می‌شود و بعد از آن نیز دو نماز بلند خوانده می‌شود و نماز مغرب وسط این دو می‌باشد.^[۱۱]

۵ـ نماز عشاء: چنان‌که ابن سید الناس به بعضی علماء نسبت داده^[۱۲] و دلیل آن را این گونه بیان داشته است: نماز عشاء بین دو نماز (مغرب و صبح) واقع شده است که کم نمی‌شوند. همچنین روایاتی داریم که دلالت بر اهمیت صلاه عشاء دارند.

نظر نهایی

آنچه به واقع نزدیک‌تر، و با ادله سازگارتر است؛ همان قول اول می‌باشد، یعنی مراد از نماز «وسطی» نماز ظهر می‌باشد.

اکثر علمای شیعه، این قول را برگزیده‌اند^[۱۳]
روایات زیادی بر این مطلب دلالت دارند که در تفسیر صافی،^[۱۴] المیزان،^[۱۵] مجمع‌البیان^[۱۶] و… جمع‌آوری شده‌اند.
با معنای لغوی وسطی سازگاری دارد، چون هم در وسط و میان روز واقع شده است و هم میان نمازهای روز.

منابع

↑ راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دفتر نشر الکتاب، ج۲، ۱۴۰۶ه.ق، ص۵۲۲.
↑ ابن بابويه، محمد بن على، معاني الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق، ص۳۳۱، باب معنى الصلاة الوسطى‏، حدیث۱ و ۵. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۲، باب۵.
↑ طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ه.ش، ج۲، ص۵۹۹.
↑ فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۲.
↑ طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۲ق، ج۲، ص۲۷۱.
↑ سید مرتضی، علی بن الحسین، رسائل الشريف المرتضى، قم،دار القرآن الكريم، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۷۵.
↑ فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۱، ص۶۱. طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ج۲، ص۵۹۹.
↑ طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ه.ش، ج۲، ص۵۹۹.
↑ مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، بيروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ق، ج۷۹، ص۲۸۰.
↑ ابن‏ عطيه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، بیروت، دار الكتب العلميه، منشورات محمد علي بيضون، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۲۳.
↑ قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن، تهران، ناصر خسرو ، چاپ اول، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۲۱۰.
↑ فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۱.
↑ فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۱.
↑ فيض كاشانى، محمد بن شاه مرتضى، تفسير الصافي، تهران، مكتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۶۸.
↑ طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۲ق، ج۲، ص۲۷۰.
↑ طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ه.ش، ج۲، ص۵۹۹.

[1] راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دفتر نشر الکتاب، ج۲، ۱۴۰۶ه.ق، ص۵۲۲.

[2] ابن بابويه، محمد بن على، معاني الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق، ص۳۳۱، باب معنى الصلاة الوسطى‏، حدیث۱ و ۵. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۲، باب۵.

[3] طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ه.ش، ج۲، ص۵۹۹.

[4] فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۲.

[5] طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۲ق، ج۲، ص۲۷۱.

[6] سید مرتضی، علی بن الحسین، رسائل الشريف المرتضى، قم،دار القرآن الكريم، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۷۵.

[7] فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۱، ص۶۱. طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ج۲، ص۵۹۹.

[8] طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ه.ش، ج۲، ص۵۹۹.

[9] مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، بيروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ق، ج۷۹، ص۲۸۰.

[10] ابن‏ عطيه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، بیروت، دار الكتب العلميه، منشورات محمد علي بيضون، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۲۳.

[11] قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن، تهران، ناصر خسرو ، چاپ اول، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۲۱۰.

[12] فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۱.

[13] فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۱.

[14] فيض كاشانى، محمد بن شاه مرتضى، تفسير الصافي، تهران، مكتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۶۸.

[15] طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۲ق، ج۲، ص۲۷۰.

[16] طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ه.ش، ج۲، ص۵۹۹.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{شروع متن}}
 {{سوال}}
-منظور از «صَلاةِ الْوُسْطى…» در آیه؛ {{قرآن|حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى‌…}} (بقره/ ۲۳۸) چیست؟
+منظور از «صَلاةِ الْوُسْطى…» در آیه ۲۳۸ سوره بقره چیست؟
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-«وسطی» از وسط گرفته شده و به معنای؛ «وسط هر شیء که دو طرفش مساوی باشد.»<ref>نگاه کنید به راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دفتر نشر الکتاب، ج۲، ۱۴۰۶ هـ، ص۵۲۲.</ref> در اینکه مصداق «صَلاةِ الْوُسْطى» کدامیک از نمازهای پنج‌گانه می‌باشد، اقوال مختلفی وجود دارد. اکثر فقهای [[شیعه]] اعتقاد دارند که صَلاةِ الْوُسْطى همان نماز ظهر است. و روایات زیادی هم آورده‌اند که دلالت بر این مطلب می‌کند.
+«وسطی» از وسط گرفته شده و به معنای؛ «وسط هر شیء که دو طرفش مساوی باشد.»<ref>راغب اصفهانی، حسین، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دفتر نشر الکتاب، ج۲، ۱۴۰۶ه.ق، ص۵۲۲.</ref> در اینکه مصداق «صَلاةِ الْوُسْطى» کدامیک از نمازهای پنج‌گانه می‌باشد، اقوال مختلفی وجود دارد. اکثر فقهای [[شیعه]] اعتقاد دارند که صَلاةِ الْوُسْطى همان نماز ظهر است. روایات زیادی این دیدگاه را تایید می‌کند.
-== بیان اقوال ==
+== متن آیه ==
-'''۱ـ نماز ظهر:''' در روایات عدیده‌ای از اهل بیت(ع) نقل شده است که مراد از «صَلاةِ الْوُسْطى» همان صلاه ظهر است. چنان‌که علی(ع) در بیان علّت آن می‌فرماید: «هنگامی که شمس از (دائره نصف النهار) زائل می‌شود همه اشیاء، خدا را تسبیح گویند، لذا خداوند در این ساعت به نماز (ظهر) امری نموده است و درهای آسمانی تا زمانی که نماز ظهر خوانده شود باز است، و دعا هم مستجاب می‌شود.»<ref>نگاه کنید به علی طبرسی، مجمع البیان، بیروت، دارالمعرفه، چاپ دوّم، ۱۴۰۸ هـ، ۱۹۸۸م، ج۱ و ۲، ص۵۹۹.</ref> در گفتار بعضی‌ها، دلیل آن این گونه بیان شده است: ۱. چون ظهر وسط روز و در شدّت گرما قرار دارد لذا نماز در آن لحظه مشکل‌تر و فضیلت آن بیشتر است. ۲. و برای این که نماز ظهر اولین نمازی است که واجب شد.<ref>نگاه کنید به فاضل مقداد میسوری، کنز العرفان، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۲؛ و مفردات راغب، همان، ص۵۲۳.</ref>
+{{قرآن بزرگ|حافِظُوا عَلَى الصَّلَواتِ وَ الصَّلاةِ الْوُسْطى‌…
+| سوره = بقره
-علامه طباطبائی علّت وسطی بودن ظهر را به خاطر واقع شدن بین نماز صبح که در اوّل روز خوانده می‌شود، و نماز عصر که آخر روز خوانده می‌شود دانسته است.<ref>نگاه کنید به طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۲، هـ، ق، ج۲، ص۲۷۱.</ref>
+| آیه = ۲۳۸
+}}
-'''۲ـ نماز عصر:''' عده‌ای دیگر نماز وسطی را نماز عصر دانسته‌اند از شیعیان «سید مرتضی» و از علمای اهل سنت «ابوحنیفه، احمد داود بن منذر، ابوثور، حسن بصری، نخعی» طرفدار این قول می‌باشند. می‌توان گفت اکثر روایات اهل سنّت، نماز وسطی را بر نماز عصر منطبق نموده‌اند، جز روایت عایشه، که بر نماز ظهر تکیه نموده است.<ref>کنزالعرفان، همان، ج۱، ص۶۱؛ مجمع البیان، همان، ج۱، ۲، ص۵۹۹.</ref> و دلیل بر نماز عصر روایت مرفوعه<ref>مرفوعه به روایاتی گفته می‌شود که سند آن به پیامبر(ص) یا معصومین(ع) دیگر متصل نباشد، و بدون سند به پیامبر(ص) نسبت داده شود.</ref> است که پیامبر(ص) فرمود: «مراد از وسطی، صلاه عصر است، چون بین نمازهای روز (صبح و ظهر) و شب (مغرب و عشاء) قرار گرفته است<ref>مجمع‌البیان، پیشین، ج۱، ۲، ص۵۹۹.</ref>
-'''۳ـ نماز صبح:''' عده‌ای چون شافعی، گفته‌اند نماز صبح است، چون بین نمازهای شب و نمازهای روز قرار گرفته است و بین تاریکی (شب) و روشنائی (فجر) واقع می‌شود، و نمازی است تنها، که با نمازهای دیگر جمع نمی‌شود و اهمیت هم دارد، زیرا اگر اوّل وقت واقع شود، هم در دفتر اعمال شب ضبط می‌شود، و هم دفتر اعمال روز،<ref>همان، ص۵۹۹، ۶۰۰.</ref>
-'''۴ـ نماز عشاء:''' چنان‌که ابن سید الناس به بعضی علماء نسبت داده<ref>کنزالعرفان، همان، ج۱، ص۶۱.</ref> و دلیل آن را این گونه بیان داشته است: زیرا نماز عشاء بین دو نماز (مغرب و صبح) واقع شده است که کم نمی‌شوند. همچنین روایاتی داریم که دلالت بر اهمیت صلاه عشاء دارند.
-حدود ۱۷ قول درباره صلوه الوسطی نقل شده است به خاطر اختصار به این چهار قول اکتفا می‌کنیم.
-==== نظر نهایی ====
-آنچه به واقع نزدیک‌تر، و با ادله سازگارتر است؛ همان قول اول می‌باشد، یعنی مراد از نماز «وسطی» نماز ظهر می‌باشد؛ اولاً به این جهت که اکثر علمای شیعه، این قول را برگزیده‌اند<ref>کنزالعرفان، همان، ص۶۱.</ref> ثانیاً روایات زیادی بر این مطلب دلالت دارند که در تفسیر صافی،<ref>تفسیر الصافی، همان، ج۱، ص۲۶۹–۲۶۸.</ref> المیزان،<ref>المیزان، همان، ج۲، ص۲۷۱–۲۷۰.</ref> مجمع‌البیان<ref>مجمع‌البیان، همان، ج۱–۲، ص۵۹۹.</ref> و… جمع‌آوری شده‌اند؛ و ثالثاً با معنای لغوی وسطی سازگاری دارد، چون هم در وسط و میان روز واقع شده است و هم میان نمازهای روز.
+==بیان اقوال==
+'''۱ـ نماز ظهر:''' در روایاتی از [[اهل بیت(ع)]] نقل شده است که مراد از «صَلاةِ الْوُسْطى» همان صلاه ظهر است.<ref>ابن بابويه، محمد بن على، معاني الأخبار، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، ۱۴۰۳ق، ص۳۳۱، باب معنى الصلاة الوسطى‏، حدیث۱ و ۵. حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعه، قم، موسسه آل البیت، چاپ اول، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۲۲، باب۵.</ref> [[حضرت علی(ع)]] در بیان علّت آن می‌فرماید: {{عربی|هنگامی که شمس از (دائره نصف النهار) زائل می‌شود همه اشیاء، خدا را تسبیح گویند، لذا خداوند در این ساعت به نماز (ظهر) امر نموده است و درهای آسمانی تا زمانی که نماز ظهر خوانده شود باز است، و دعا هم مستجاب می‌شود.}}<ref> طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ه.ش، ج۲، ص۵۹۹.</ref>
+در گفتار بعضی‌ها، دلیل آن این گونه بیان شده است:
+* ظهر وسط روز و در شدّت گرما قرار دارد، نماز در آن لحظه مشکل‌تر و فضیلت آن بیشتر است.
-{{مطالعه بیشتر}}
+* نماز ظهر اولین نمازی است که واجب شد.<ref>فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۲.</ref>
-== مطالعه بیشتر ==
+علامه طباطبائی علّت وسطی بودن ظهر را به خاطر واقع شدن بین نماز صبح که در اوّل روز خوانده می‌شود، و نماز عصر که آخر روز خوانده می‌شود دانسته است.<ref> طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۲ق، ج۲، ص۲۷۱.</ref>
-۱. گنجینه معارف فقهی قرآن، ترجمه کنزالعرفان، سید عبدالله اصغری، ص۸۱–۷۷.
-۲. تفسیر المیزان، علامه طباطبائی، ترجمه موسوی همدانی، قم، انتشارات اسلامی، ج۲، ص۳۸۹.
+'''۲ـ نماز عصر:''' عده‌ای دیگر نماز وسطی را نماز عصر دانسته‌اند از شیعیان «سید مرتضی» <ref>سید مرتضی، علی بن الحسین، رسائل الشريف المرتضى، قم،دار القرآن الكريم، ۱۴۰۵ق، ج۱، ص۲۷۵.</ref> و از علمای اهل سنت «ابوحنیفه، احمد داود بن منذر، ابوثور، حسن بصری، نخعی» طرفدار این قول می‌باشند. می‌توان گفت اکثر روایات اهل سنّت، نماز وسطی را بر نماز عصر منطبق نموده‌اند، جز روایت عایشه، که بر نماز ظهر تکیه نموده است.<ref>فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، ج۱، ص۶۱. طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ج۲، ص۵۹۹.</ref> و دلیل بر نماز عصر [[حدیث مرفوع|روایت مرفوعه]] است که [[پیامبر(ص)]] فرمود: {{عربی|مراد از وسطی، صلاه عصر است، چون بین نمازهای روز (صبح و ظهر) و شب (مغرب و عشاء) قرار گرفته است.}}<ref>طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ه.ش، ج۲، ص۵۹۹.</ref>
-۳. آیات الاحکام، کاظم مدیرشانه‌چی، ص۱۹.
+'''۳ـ نماز صبح:''' عده‌ای چون مالک و شافعی، گفته‌اند نماز صبح است، چون بین نمازهای شب و نمازهای روز قرار گرفته است و بین تاریکی (شب) و روشنائی (فجر) واقع می‌شود، و نمازی است تنها، که با نمازهای دیگر جمع نمی‌شود و اهمیت هم دارد، زیرا اگر اوّل وقت واقع شود، هم در دفتر اعمال شب ضبط می‌شود، و هم دفتر اعمال روز،<ref>مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، بيروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ق، ج۷۹، ص۲۸۰.</ref>
-۴. تفسیر مجمع‌البیان، شیخ طبرسی (ره)، ترجمه دکتر محمد مفتح، ج۳، ص۵۷.
+'''4- نماز مغرب:''' برخی گفته‌اند نماز وسط همان نماز مغرب است؛ چون نمازها یا دو رکعت است مانند نماز صبح یا چهار رکعت مانند ظهر و عصر و عشاء و نماز مغرب وسط است نه دو است و نه چهار.<ref>ابن‏ عطيه، عبدالحق بن غالب، المحرر الوجيز فى تفسير الكتاب العزيز، بیروت، دار الكتب العلميه، منشورات محمد علي بيضون، چاپ اول، ۱۴۲۲ق، ج۱، ص۳۲۳.</ref> یا گفته‌اند قبل از نماز مغرب دو نماز آهسته خوانده می‌شود و بعد از آن نیز دو نماز بلند خوانده می‌شود و نماز مغرب وسط این دو می‌باشد.<ref>قرطبى، محمد بن احمد، الجامع لأحكام القرآن، تهران، ناصر خسرو ، چاپ اول، ۱۳۶۴ش، ج۳، ص۲۱۰.</ref>
+'''۵ـ نماز عشاء:''' چنان‌که ابن سید الناس به بعضی علماء نسبت داده<ref>فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۱.</ref> و دلیل آن را این گونه بیان داشته است: نماز عشاء بین دو نماز (مغرب و صبح) واقع شده است که کم نمی‌شوند. همچنین روایاتی داریم که دلالت بر اهمیت صلاه عشاء دارند.
+====نظر نهایی====
+آنچه به واقع نزدیک‌تر، و با ادله سازگارتر است؛ همان قول اول می‌باشد، یعنی مراد از نماز «وسطی» نماز ظهر می‌باشد.
+# اکثر علمای شیعه، این قول را برگزیده‌اند<ref>فاضل مقداد میسوری، مقداد بن عبد الله، کنز العرفان فی فقه القرآن، تهران، انتشارات مرتضوی، چاپ پنجم، ۱۳۷۳ش، ج۱، ص۶۱.</ref>
+# روایات زیادی بر این مطلب دلالت دارند که در تفسیر صافی،<ref>فيض كاشانى، محمد بن شاه مرتضى، تفسير الصافي، تهران، مكتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۶۸.</ref> المیزان،<ref>طباطبائی، محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دوّم، ۱۳۹۲ق،  ج۲، ص۲۷۰.</ref> مجمع‌البیان<ref>طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، ایران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ه.ش، ج۲، ص۵۹۹.</ref> و… جمع‌آوری شده‌اند.
+# با معنای لغوی وسطی سازگاری دارد، چون هم در وسط و میان روز واقع شده است و هم میان نمازهای روز.
-== منابع ==
+==منابع==
 {{پانویس|۲}}
 {{شاخه
   | شاخه اصلی = علوم و معارف قرآن
-|شاخه فرعی۱ = عبادت در قرآن
+| شاخه فرعی۱ = عبادت در قرآن
-|شاخه فرعی۲ = نماز
+| شاخه فرعی۲ = نماز
-|شاخه فرعی۳ =
+| شاخه فرعی۳ =
 }}
 {{تکمیل مقاله
@@ خط ۵۳: / خط ۵۲: @@
   | تغییر مسیر =
   | ارجاعات =
+ | بازبینی نویسنده =
   | بازبینی =
   | تکمیل =
@@ خط ۶۱: / خط ۶۱: @@
 [[رده:آیات و سوره‌ها]]
+<references />