میکروب بر اساس روایات: تفاوت میان نسخه‌ها

Article-dot.png
Article-dot.png
از ویکی پاسخ
(ابرابزار)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۱۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
{{شروع متن}}با توجه به شیوع ویروس کرونا و طرح مباحث علم و دین، آیا در اسلام از میکروب و انواع آن سخنی به میان آمده است؟
{{شروع متن}}
{{سوال}}
با توجه به شیوع ویروس کرونا و طرح مباحث علم و دین، آیا در اسلام از میکروب و انواع آن سخنی به میان آمده است؟
{{پایان سوال}}
{{پاسخ}}
{{درگاه|کرونا}}
تعابیری در قرآن و روایات به‌صورت کلی آمده که مقصود از آن‌ها را میکروب دانسته‌اند. قرآن عامل بیماری حضرت ایوب(ع) را «مس شیطان» ذکر کرده که به نظر مفسران، مقصود از آن، میکروب است. در روایات اسلامی اصطلاح «شیطان» را برای معرفی میکروب مضر و بیماری‌زا استفاده شده است. با اینکه کلمه شیطان عموما معادل ابلیس دانسته می‌شود، اما به هر موجودی که از حد خود تجاوز و سرکشی کند، شیطان گفته می‌شود. در روایات نیز به مراقبت از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در مقابل شیطان و خارج کردن زباله از خانه به دلیل این که محل زندگی شیطان می‌شود، اشاره شده است.


تا اواسط قرن هفدهم کسی به وجود میکروب پی‌نبرده بود، تا این‌که شخصی به نام «لویی پاستور» آن را کشف و معلوم کرد که در محیط اطراف ما موجودات بسیار ریزی که با چشم غیر‌مسلح دیده نمی‌شوند وجود دارند و خیلی از بیماری‌ها و رویدادهای مهم دیگر را سبب می‌شوند.
محققان در رجوع به آیات و روایات، به دو نکته توجه داده‌اند:


کشف میکروب یکی از یافته‌های مهم انسان در عصر مدرنیته است، انسانی که با زیر پا گذاشتن همۀ ارزش‌های انسانی، با شعار علم؛ یعنی تجربه و دین به غیر از خرافات و موهومات نیست، کار خود را از ابتدای دورۀ رنسانس آغاز کرد، تلاشی که بدون شک ثمرات بسیار زیادی داشت و توانست دانش بشری را بسط داده و نگاه او را از پدیده‌های پیش‌رو به دور دست‌های آسمان و کرات و از سوی دیگر به جهان ریز اتم‌ها بگرداند، اما در این میان اخلاق و معنویت قربانی گردید و نظام اجتماعی، که بنیان آن خانواده است، دچار سستی و انحطاط گشت.
* در روایات بسیاری از موجودات ریزی که با چشم دیده نمی‌شوند، سخن گفته شده است.
* معصومان(ع) در این زمینه‌ها با کلی‌گویی و استفاده از استعاره و مجاز سخن گفته‌اند.


تهی بودن دین تحریف شده مسیحیت و درخشش یافته‌های جدید، موجب گردید نگاه بشریت به تمام ادیان با بدگمانی همراه شود و پس از کشاکش بسیار، دین در حد «تجربۀ دینی» و به‌عنوان بُعدی از ابعاد زندگی در سطحی بسیار نازل پذیرفته شود.
== استفاده از لفظ «شیطان» برای موجودات مضر ==
از اصطلاحات شایع در روایات اسلامی، اصطلاح «شیطان» برای معرفی میکروب مضر و بیماری‌زا است؛ در عرف، شیطان معادل ابلیس در نظر گرفته شده است، اما واقعیت آن است که ابلیس یکی از مصادیق شیطان است، همچنان که در قرآن‌کریم می‌فرماید: {{قرآن|شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَ الْجِن|ترجمه=شیاطینی از انسان و جنیان|سوره=انعام|آیه=۱۲۲}}. بنابراین در میان انسان‌ها و جنیان شیاطینی وجود دارند. در لسان‌العرب ذیل ماده «شَطَنَ» آمده است: «والشَیطانُ کلُّ عادٍ مُتَمَرّد من الجِنِّ و الانسِ و الدّوابّ»؛ «هر متجاوز سرکش را شیطان گویند، خواه از جن یا انس یا از جنبندگان باشد».


این در حالی است که اگر دانشمندان با نگاه علمی به منابع اسلامی رجوع می‌کردند، سرعت و دقت‌شان در گشودن درهای علوم مختلف بیشتر و پاسخ بسیاری از ابهامات‌شان را که دانش بشری امکان دست یافتن به آن را ندارد، دریافت می‌کردند.
ویژگی شیاطین، سرکشی و تجاوزگری است و انسان یا جن یا هر جنبنده‌ای که در محدوده عمل خود سرکشی کند، شیطان خوانده می‌شود و ابلیس بزرگ‌ترین شیطان است، از این‌رو با توجه به سرکشی و اضرار به انسان، بهترین تعبیر برای میکروب مضر، استفاده از نام «شیطان» بوده است که در لسان روایات بسیار وارد شده است.


در دهه‌های اخیر عده‌ای از علمای پرتلاش علمی که به وجود گزاره‌های تجربی و علوم انسانی در متون دینی اعتقاد راستین داشتند، مضمون برخی از آیات و روایات در این زمینه روشن شد که مقصود از برخی تعابیر در لسان آیات و روایات، همان میکروب است.
شایان ذکر است که در برخی از روایات، به صورت استعاری از موجود نامرئی سودمند به «سکّان» یا «ملائکه» و گاهی به «اهل» تعبیر شده است؛ ممکن است این موجودات همان میکروب‌های مفید باشند.<ref>صانعی، سیدمهدی، پاکیزگی و بهداشت در اسلام، قم: بوستان کتاب، ۱۳۹۰، ص۵۶.</ref> ناگفته نماند، همچنان که از هر موجود سرکش به شیطان تعبیر می‌گردد، در لسان ثقلین، موجودات سودمند نیز گاهی «مَلَک» نامیده شده‌اند.


در رجوع به آیات و روایات باید دو نکته را مد نظر داشته باشیم:
=== در قرآن ===
استفاده از کلمه «شیطان» برای میکروب، در قرآن وجود دارد و خداوند در مورد حضرت ایوب(ع) می‌فرماید: {{قرآن|واذکُر عبدَنا ایوبَ اِذ نادی ربَّهُ اَنّی مَسَّنِیَ الشَیطانُ بِنُصبٍ و عَذابٍ|ترجمه=و به خاطر بیاور بنده ما ایّوب را، هنگامی که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان به واسطه مسّ، مرا در رنج و عذاب افکنده است|سوره=ص|آیه=۴۰}}.


الف) اصل سخن گفتن از ریز موجوداتی که با چشم غیرمسلح امکان دیدنشان نیست.
در این آیه از مسّ شیطان سخن می‌گوید و بر خلاف اغلب موارد که منظور از شیطان در قرآن یا خود ابلیس است یا جمیع شیاطین که ابلیس هم جزو آن‌هاست، در این آیه که در بیان ابتلائات حضرت ایوب(ع) است منظور ابلیس نیست؛ چرا که مسّ ابلیس، اگر به صورت فیزیکی در نظر بگیریم، برخلاف باورهای ما است و ابلیس نمی‌تواند آسیب فیزیکی برساند و روش او نفوذ از طریق وسوسه است؛ اگر مسّ مذکور را به معنای وسوسه در نظر بگیریم، تناسبی با سختی‌های فیزیکی عارض شده بر آن حضرت ندارد.
 
ب) دشواری بیان این موضوع در حدود ۱۴۰۰ سال پیش است که کوچک‌ترین موجودات شناخته شده توسط بشر، مربوط به جهان حشرات بود و از دنیای ریز میکروب‌ها، سلول‌ها و اتم‌ها و جهان نانو اطلاعی در دست نبود؛ از این‌رو سخن گفتن از ریز موجودات میکروسکوپی با مردمی در آن سطح از معلومات، از توان انسان عادی خارج بود؛ از این‌رو معصومین با کلی‌گویی و استفاده از استعاره و مجاز در این باره سخن گفته‌اند.
 
چیستی میکروب
 
الف) میکروب در علوم تجربی:
 
میکروب، جانداری است که با چشم غیرمسلح دیده نمی‌شود. آن‌ها در همه ‌جا، از آب و هوا گرفته تا خاک، روی پوست و مخاط بدن انسان و جانوران به میزان فراوان وجود دارند، به گونه‌ای که زندگی برای جانوران و گیاهان، بدون وجود میکروب امکان‌پذیر نیست.
 
بر اساس تقسیم‌بندی رایج، میکروب‌ها به انواع باکتری‌ها، ویروس‌ها، آغازیان و قارچ‌ها، تقسیم می‌شوند.
 
ب) میکروب در اسلام:
 
با رجوع به کارکردها و آثار بیان شده، از میکروب در روایات، می‌توانیم تعریفی نسبتاً جامع در مورد میکروب از منظر اسلام ارائه نماییم، اما با توجه به این‌که در قرآن و روایات اشاره مستقیم به این موجودات نشده است، در این‌جا به ذکر یک روایت بسنده می‌کنیم.
 
امیرالمومنین علی در روایتی طولانی ضمن برشمردن مخلوقات، از مخلوقی سخن می‌گوید که خصوصیات خاصی دارد، حضرت پس از اشاره به آفرینش جن و نسناس، دربارۀ پیدایش اولین موجود زندۀ مادی قابل حس می‌فرمایند:
 
خداوند نوعی موجود زندۀ جنبنده آفرید که مانند حشرات و حیوانات، پخش شده و می‌خوردند. اما تکثیرشان از طریق مذکر و مؤنث نبود و نیز شب و روز (نور و تاریکی) برای تداوم زندگی‌شان فرق نمی‌کرد<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق، ج۵۴، ص۳۲۳.</ref>.
 
نکتۀ مهم در روایت، استفاده از کلمه «الْهَوَامُّ» است که ریزترین موجودات قابل رؤیت با چشم غیرمسلح هستند، همچنین فعل «یَدِبُّونَ» به معنای خاص در مورد جنبندگان ریز و در معنای عام و با قرینه برای هر جنبنده و چهارپایی مخصوصاً اسب به کار می‌رود.
 
بنابراین در روایت تعریف جامعی از میکروب ارائه شده است به این معنا که جنبندگان ریزی هستند، مانند سایر جانداران می‌خورند و می‌نوشند، اما همه مذکر هستند و روش تکثیرشان از طریق آمیزش جنسی نیست، مانند باکتری‌ها که تکثیرشان از طریق تقسیم و به دو نیم شدن است و می‌توانند در نور و تاریکی به زندگی خود ادامه دهند، به طوری که در اعماق چند متری زمین فعالیت می‌کنند و برایشان هواهای نفسانی که مشترک بین انسان و حیوان است، از قبیل شهوت و لذت و حرص معنایی ندارد<ref>رضوی، مرتضی، مسئلۀ حیات و روح در زیست شناسی اسلامی، بخش مقالات، پایگاه اطلاع رسانی بینش نو.</ref>.
 
از اصطلاحات شایع‌ در بهداشت و پزشکی اسلامی، اصطلاح «شیطان» برای معرفی میکروب مضر و بیماری‌زا است؛ در عرف به اشتباه، شیطان معادل ابلیس در نظر گرفته شده است، اما واقعیت آن است که شیطان اعم از ابلیس است، همچنان که در قرآن‌کریم می‌فرماید: شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِن‌؛ «شیاطینی از انسان و جنیان»<ref>انعام،۱۲۲.</ref>.
 
بنابراین در میان انسان‌ها و جنیان شیاطینی وجود دارند؛ در لسان‌العرب ذیل مادۀ «شَطَنَ» آمده است: «والشَیطانُ کلُّ عادٍ مُتَمَرّد من الجِنِّ و الانسِ و الدّوابّ» ؛ «هر متجاوز سرکش را شیطان گویند، خواه از جن یا إنس یا از جنبندگان باشد».
 
ویژگی شیاطین، سرکشی و تجاوزگری است و انسان یا جن و یا هر جنبنده‌ای که در محدودۀ عمل خود سرکشی کند، شیطان خوانده می‌شود و ابلیس بزرگ‌ترین شیطان است، از این‌رو با توجه به سرکشی و اضرار به انسان، بهترین تعبیر برای میکروب مضر، استفاده از نام «شیطان» بوده است که در لسان روایات بسیار وارد شده است.
 
شایان ذکر است که در برخی از روایات، به صورت استعاری از موجود نامرئی سودمند به «سکّان» یا «ملائکه» و گاهی به «اهل» تعبیر شده است؛ همچنان که در پی‌خواهد آمد، این موجودات همان میکروب‌های مفید هستند<ref>صانعی، سیدمهدی، پاکیزگی و بهداشت در اسلام، قم: بوستان کتاب،۱۳۹۰، ص۵۶.</ref>.
 
ناگفته نماند، همچنان که از هر موجود سرکش به شیطان تعبیر می‌گردد، در لسان ثقلین، موجودات سودمند نیز گاهی «مَلَک» نامیده شده‌اند.
 
در قرآن: استفاده از کلمۀ «شیطان» برای میکروب، در قرآن وجود دارد و خداوند در مورد حضرت ایوب می‌فرماید: واذکُر عبدَنا ايوبَ اِذ نادی ربَّهُ اَنّی مَسَّنِیَ الشَيطانُ بِنُصبٍ و عَذابٍ؛ «و به خاطر بیاور بندۀ ما ایّوب را، هنگامی که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان به واسطۀ مسّ، مرا در رنج و عذاب افکنده است»<ref>ص،۴۰.</ref>.
 
در این آیه از مسّ شیطان سخن می‌گوید و بر خلاف اغلب موارد که منظور از شیطان در قرآن یا خود ابلیس است و یا جمیع شیاطین که ابلیس هم جزو آن‌هاست، در این آیه که در بیان ابتلائات حضرت ایوب است چنین نبوده و منظور ابلیس نیست؛ چرا که مسّ ابلیس، اگر به صورت فیزیکی در نظر بگیریم، برخلاف باورهای ما است و ابلیس نمی‌تواند آسیب فیزیکی برساند و روش او نفوذ از طریق وسوسه است؛ اگر مسّ مذکور را به معنای وسوسه در نظر بگیریم، تناسبی با سختی‌های فیزیکی عارض شده بر آن حضرت ندارد.


با عنایت به دلایل فوق و بیماری آن حضرت و با توجه به استغاثه ایشان به جای استعاذه به درگاه خداوند، مقصود از «شیطان» در این آیه به احتمال زیاد میکروب است و به لحاظ این‌که نفرموده شیطان بر من نفوذ کرده است، بلکه از کلمه مسّ استفاده فرموده است، معلوم می‌شود که بیماری ایشان نوعی بیماری پوستی بوده که دوری مردم و اولادشان از آن حضرت و همسرشان، این احتمال را تقویت می‌کند که بیماری مذکور مسری بوده است.
با عنایت به دلایل فوق و بیماری آن حضرت و با توجه به استغاثه ایشان به جای استعاذه به درگاه خداوند، مقصود از «شیطان» در این آیه به احتمال زیاد میکروب است و به لحاظ این‌که نفرموده شیطان بر من نفوذ کرده است، بلکه از کلمه مسّ استفاده فرموده است، معلوم می‌شود که بیماری ایشان نوعی بیماری پوستی بوده که دوری مردم و اولادشان از آن حضرت و همسرشان، این احتمال را تقویت می‌کند که بیماری مذکور مسری بوده است.


در روایات:  
=== در روایات ===
روایات بسیاری از معصومین(ع) وارد شده است و در آنها به میکروب پرداخته شده است که نمونه‌هایی بیان می‌گردد:


روایات بسیاری از معصومین(ع) وارد شده است که در آنها به میکروب پرداخته شده است که نمونه هایی بیان میگردد:
از جمله توصیه‌های اسلام که بدان بسیار سفارش شده است، مراقبت از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در برابر میکروب است؛ میکروب‌ها وقتی بر روی غذا بنشینند، به بخشی از آن‌که مورد نیازشان است حمله و از آن استفاده می‌کنند و شروع به تکثیر می‌کنند؛ از زنده آن‌ها زهرابه‌ای به نام زهرابه «یُرونی» ترشح و هر کدام که بمیرند، بدن متلاشی شده آن‌ها به‌عنوان زهرابه درونی بر روی غذا قرار می‌گیرد و چون بزاق هر موجود زنده، برای هضم غذایش به‌کار می‌رود و در بیشتر جانداران، مواد مترشّحه برای هضم، سمّی است؛ لذا اگر به جای ترشح زهرابه میکروب، بگوییم بزاق میکروب، بی‌جا نخواهد بود.<ref>پاک‌نژاد، رضا، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر(ص)، تهران: اسلامیه، ۱۳۶۰، ج۱، ص۵۹.</ref>


از جمله توصیه‌های اسلام که بدان بسیار سفارش شده است، مراقبت از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در برابر میکروب است؛ میکروب‌ها وقتی بر روی غذا بنشینند، به بخشی از آن‌که مورد نیازشان است حمله و از آن استفاده می‌کنند و شروع به تکثیر می‌کنند؛ از زنده آن‌ها زهرابه‌ای به نام زهرابه «یُرونی» ترشح و هر کدام که بمیرند، بدن متلاشی شده آن‌ها به‌عنوان زهرابه درونی بر روی غذا قرار می‌گیرد و چون بزاق هر موجود زنده، برای هضم غذایش به‌کار می‌رود‌ و در بیشتر جانداران، مواد مترشّحه برای هضم، سمّی است. لذا اگر به جای ترشح زهرابه میکروب، بگوییم بزاق میکروب، بی‌جا نخواهد بود<ref>پاک‌نژاد، رضا، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، تهران: اسلامیه، ۱۳۶۰، ج۱، ص۵۹.</ref>.
امام صادق(ع) فرمود: «ظرف‌های خود را بدون پوشش نگذارید که اگر چنین کنید، شیطان در آن آب دهان (بزاق) می‌اندازد و از آن، آنچه را که بخواهد می‌خورد».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار(ع)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق، ج۶۳، ص۴۰۹.</ref>


در این‌جا به‌عنوان یک معجزۀ بزرگ، گفتار امام صادق را که نزدیک به چهارده قرن پیش بیان فرموده‌اند، متذکر می‌شویم که فرمودند: «ظرف‌های خود را بدون پوشش نگذارید که اگر چنین کنید، شیطان در آن آب دهان (بزاق) می‌اندازد و از آن، آن‌چه را که بخواهد می‌خورد»<ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق، ج۶۳، ص۴۰۹.</ref>.
و نیز در حدیثی از رسول‌اکرم(ص) روایت شده است که فرمود: «ظرف‌های‌تان را بپوشانید و دهانه مشک‌ها را ببندید؛ چون شیطان نه پوششی را برمی‌دارد و نه بندی را می‌گشاید».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۷۴.</ref>


و نیز در حدیثی از رسول‌اکرم روایت شده است که فرمودند: «ظرف‌های‌تان را بپوشانید و دهانۀ مشک‌ها را ببندید؛ چون شیطان نه پوششی را بر می‌دارد و نه بندی را می‌گشاید»<ref>همان، ج۷۳، ص۱۷۴.</ref>.
این روایات از کدامین شیطان صحبت می‌کنند؟! ابلیس را چه به این‌که درِ ظروف را بردارد یا برندارد یا این‌که بخواهد درون ظرف غذا یا مَشک آب، بزاق دهان بیاندازد! سایر شیاطین جن هم از این کار سودی نصیب‌شان نمی‌شود و شیاطین انس هم به راحتی می‌توانند در یا پوشش ظرف را کنار بزنند؛ پس مراد از لفظ «شیطان» میکروب است و نه ابلیس.


این روایات از کدامین شیطان صحبت می‌کنند؟! ابلیس را چه به این‌که درب ظروف را بردارد یا برندارد یا این‌که بخواهد درون ظرف غذا یا مَشک آب بزاق دهان بیاندازد! سایر شیاطین جن هم از این کار سودی نصیب‌شان نمی‌شود و شیاطین إنس هم به راحتی می‌توانند درب یا پوشش ظرف را کنار بزنند؛ پس مراد از لفظ «شیطان» میکروب است و نه ابلیس.
از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «از موضع دستگیره و از محل شکستگی (محل ترک خورده یا سوراخ شده یا لب پریده) ظرف آب نخور، زیرا این دو موضع، نشیمن‌گاه شیطان است».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۶۳، ص۴۱۷.</ref> واضح است که در این روایت منظور از شیطان همان میکروب است. همین مضمون از امام علی(ع) نیز نقل شده است.


در سفارشی دیگر پیامبر گرامی اسلام تأکید می‌فرمایند:
در سفارشی دیگر پیامبر گرامی اسلام(ص) تأکید می‌فرمایند: «زباله را در طول روز از منزل خارج کنید، چرا که نشیمن‌گاه شیطان می‌شود».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۷۵.</ref> در سبک زندگی اسلامی، زباله باید در طول روز جمع‌آوری و خارج شود نه در طول شب، چرا که میکروب‌ها در فضای بدون نور فعالیت خود را بیشتر می‌کنند و آلودگی بیشتری به وجود می‌آورند.


«زباله را در طول روز از منزل خارج کنید، چرا که نشیمن‌گاه شیطان (میکروب) می‌شود»<ref>همان، ج۷۳، ص۱۷۵.</ref>.
رسول‌خدا(ص) فرمود: «دستمال چرب را در خانه قرار ندهید، زیرا آن، پرورش‌گاه شیطان می‌شود».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۷۶.</ref> امروز برای ما حقیقت این پیام روشن است و خوب می‌دانیم که پارچه چرب بهترین محیط برای رشد میکروب است.


در سبک زندگی اسلامی، زباله باید در طول روز جمع آوری و خارج شود نه در طول شب، چرا که میکروب‌ها در فضای بدون نور فعالیت خود را بیشتر می‌کنند و آلودگی بیشتری به وجود می‌آورند.
امام صادق(ع) از پدرانش از رسول خدا(ص) نقل می‌کند که فرمود: «کسی از شما سبیل خود را بلند نکند و موی پایین شکم و زیر بغل‌ها را وانگذارد، زیرا شیطان در آن‌ها پنهان می‌شود و آن جا را پرورشگاه خود می‌کند».<ref>مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۸۸.</ref> ازاله موهای زاید و کوتاه کردن سبیل و ناخن از جمله احکام ده‌گانه بهداشتی [[آیین حنیف]] است که اول بار لزوم آن توسط خداوند بر حضرت ابراهیم(ع) ابلاغ گردید.<ref>طباطبائی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، تهران: رجاء، ۱۳۶۷، ج۷، ص۳۰۴.</ref>


رسول‌خدا فرمود: «دستمال چرب را در خانه قرار ندهید، زیرا آن، پرورش‌گاه شیطان می‌شود»<ref>همان، ج۷۳، ص۱۷۶.</ref>.
امام باقر(ع) می‌فرماید: «کوتاه کردن ناخن، از آن رو لازم است که پناهگاه شیطان است و فراموشی می‌آورد».<ref>کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحق، الأصول، فروع، الروضه من الکافی، مصحح علی‌اکبر الغفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۰.</ref> امروز در این‌که زیر ناخن بلند، جایگاه مناسبی برای میکروب است، شکی نداریم اما برای این‌که چه ارتباطی میان بلندی ناخن و فراموشی وجود دارد، پاسخی نداریم و هنوز دانشمندان حکمت آن را کشف نکرده‌اند.


امروز برای ما حقیقت این پیام روشن است و خوب می‌دانیم که پارچۀ چرب بهترین محیط برای رشد میکروب است.
== منابع ==
 
* اين مقاله برگرفته شده است از مقاله «میکروب، سرایت و قرنطینه در اسلام» اثر روح الله رضوی، مجله پاسخ، شماره هجدهم تابستان ۱۳۹۹.
آنچه بیان گردید تنها گوشه ای از مبحث میکروب در اسلام است و ده ها روایت در ابعاد مختلف وارد شده است که بحث از آن جای خود را می طلبد.
{{پانویس|۲}}
 
==منابع==
<references />
{{شاخه
{{شاخه
  | شاخه اصلی =  
  | شاخه اصلی = مسائل روز
|شاخه فرعی۱ =  
| شاخه فرعی۱ = کرونا
|شاخه فرعی۲ =  
| شاخه فرعی۲ =
|شاخه فرعی۳ =  
| شاخه فرعی۳ =
}}
}}
{{تکمیل مقاله
{{تکمیل مقاله
  | شناسه =  
  | شناسه = شد
  | تیترها =  
  | تیترها = شد
  | ویرایش =  
  | ویرایش = شد
  | لینک‌دهی =  
  | لینک‌دهی =
  | ناوبری =  
  | ناوبری =
  | نمایه =  
  | نمایه = شد
  | تغییر مسیر =  
  | تغییر مسیر =شد
  | ارجاعات =  
  | ارجاعات =
  | بازبینی =  
| بازبینی نویسنده =  
  | تکمیل =  
  | بازبینی =
  | اولویت =  
  | تکمیل =
  | کیفیت =  
  | اولویت = ب
  | کیفیت = ب
}}
}}
{{پایان متن}}
{{پایان متن}}
[[رده:علم و دین]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۴ ژوئن ۲۰۲۲، ساعت ۱۳:۱۰

سؤال

با توجه به شیوع ویروس کرونا و طرح مباحث علم و دین، آیا در اسلام از میکروب و انواع آن سخنی به میان آمده است؟

درگاه‌ها
کرونا و بلایا.png


تعابیری در قرآن و روایات به‌صورت کلی آمده که مقصود از آن‌ها را میکروب دانسته‌اند. قرآن عامل بیماری حضرت ایوب(ع) را «مس شیطان» ذکر کرده که به نظر مفسران، مقصود از آن، میکروب است. در روایات اسلامی اصطلاح «شیطان» را برای معرفی میکروب مضر و بیماری‌زا استفاده شده است. با اینکه کلمه شیطان عموما معادل ابلیس دانسته می‌شود، اما به هر موجودی که از حد خود تجاوز و سرکشی کند، شیطان گفته می‌شود. در روایات نیز به مراقبت از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در مقابل شیطان و خارج کردن زباله از خانه به دلیل این که محل زندگی شیطان می‌شود، اشاره شده است.

محققان در رجوع به آیات و روایات، به دو نکته توجه داده‌اند:

  • در روایات بسیاری از موجودات ریزی که با چشم دیده نمی‌شوند، سخن گفته شده است.
  • معصومان(ع) در این زمینه‌ها با کلی‌گویی و استفاده از استعاره و مجاز سخن گفته‌اند.

استفاده از لفظ «شیطان» برای موجودات مضر

از اصطلاحات شایع در روایات اسلامی، اصطلاح «شیطان» برای معرفی میکروب مضر و بیماری‌زا است؛ در عرف، شیطان معادل ابلیس در نظر گرفته شده است، اما واقعیت آن است که ابلیس یکی از مصادیق شیطان است، همچنان که در قرآن‌کریم می‌فرماید: ﴿شَیاطِینَ الْإِنْسِ وَ الْجِن؛ شیاطینی از انسان و جنیان﴾(انعام:۱۲۲). بنابراین در میان انسان‌ها و جنیان شیاطینی وجود دارند. در لسان‌العرب ذیل ماده «شَطَنَ» آمده است: «والشَیطانُ کلُّ عادٍ مُتَمَرّد من الجِنِّ و الانسِ و الدّوابّ»؛ «هر متجاوز سرکش را شیطان گویند، خواه از جن یا انس یا از جنبندگان باشد».

ویژگی شیاطین، سرکشی و تجاوزگری است و انسان یا جن یا هر جنبنده‌ای که در محدوده عمل خود سرکشی کند، شیطان خوانده می‌شود و ابلیس بزرگ‌ترین شیطان است، از این‌رو با توجه به سرکشی و اضرار به انسان، بهترین تعبیر برای میکروب مضر، استفاده از نام «شیطان» بوده است که در لسان روایات بسیار وارد شده است.

شایان ذکر است که در برخی از روایات، به صورت استعاری از موجود نامرئی سودمند به «سکّان» یا «ملائکه» و گاهی به «اهل» تعبیر شده است؛ ممکن است این موجودات همان میکروب‌های مفید باشند.[۱] ناگفته نماند، همچنان که از هر موجود سرکش به شیطان تعبیر می‌گردد، در لسان ثقلین، موجودات سودمند نیز گاهی «مَلَک» نامیده شده‌اند.

در قرآن

استفاده از کلمه «شیطان» برای میکروب، در قرآن وجود دارد و خداوند در مورد حضرت ایوب(ع) می‌فرماید: ﴿واذکُر عبدَنا ایوبَ اِذ نادی ربَّهُ اَنّی مَسَّنِیَ الشَیطانُ بِنُصبٍ و عَذابٍ؛ و به خاطر بیاور بنده ما ایّوب را، هنگامی که پروردگارش را خواند (و گفت: پروردگارا!) شیطان به واسطه مسّ، مرا در رنج و عذاب افکنده است﴾(ص:۴۰).

در این آیه از مسّ شیطان سخن می‌گوید و بر خلاف اغلب موارد که منظور از شیطان در قرآن یا خود ابلیس است یا جمیع شیاطین که ابلیس هم جزو آن‌هاست، در این آیه که در بیان ابتلائات حضرت ایوب(ع) است منظور ابلیس نیست؛ چرا که مسّ ابلیس، اگر به صورت فیزیکی در نظر بگیریم، برخلاف باورهای ما است و ابلیس نمی‌تواند آسیب فیزیکی برساند و روش او نفوذ از طریق وسوسه است؛ اگر مسّ مذکور را به معنای وسوسه در نظر بگیریم، تناسبی با سختی‌های فیزیکی عارض شده بر آن حضرت ندارد.

با عنایت به دلایل فوق و بیماری آن حضرت و با توجه به استغاثه ایشان به جای استعاذه به درگاه خداوند، مقصود از «شیطان» در این آیه به احتمال زیاد میکروب است و به لحاظ این‌که نفرموده شیطان بر من نفوذ کرده است، بلکه از کلمه مسّ استفاده فرموده است، معلوم می‌شود که بیماری ایشان نوعی بیماری پوستی بوده که دوری مردم و اولادشان از آن حضرت و همسرشان، این احتمال را تقویت می‌کند که بیماری مذکور مسری بوده است.

در روایات

روایات بسیاری از معصومین(ع) وارد شده است و در آنها به میکروب پرداخته شده است که نمونه‌هایی بیان می‌گردد:

از جمله توصیه‌های اسلام که بدان بسیار سفارش شده است، مراقبت از خوردنی‌ها و آشامیدنی‌ها در برابر میکروب است؛ میکروب‌ها وقتی بر روی غذا بنشینند، به بخشی از آن‌که مورد نیازشان است حمله و از آن استفاده می‌کنند و شروع به تکثیر می‌کنند؛ از زنده آن‌ها زهرابه‌ای به نام زهرابه «یُرونی» ترشح و هر کدام که بمیرند، بدن متلاشی شده آن‌ها به‌عنوان زهرابه درونی بر روی غذا قرار می‌گیرد و چون بزاق هر موجود زنده، برای هضم غذایش به‌کار می‌رود و در بیشتر جانداران، مواد مترشّحه برای هضم، سمّی است؛ لذا اگر به جای ترشح زهرابه میکروب، بگوییم بزاق میکروب، بی‌جا نخواهد بود.[۲]

امام صادق(ع) فرمود: «ظرف‌های خود را بدون پوشش نگذارید که اگر چنین کنید، شیطان در آن آب دهان (بزاق) می‌اندازد و از آن، آنچه را که بخواهد می‌خورد».[۳]

و نیز در حدیثی از رسول‌اکرم(ص) روایت شده است که فرمود: «ظرف‌های‌تان را بپوشانید و دهانه مشک‌ها را ببندید؛ چون شیطان نه پوششی را برمی‌دارد و نه بندی را می‌گشاید».[۴]

این روایات از کدامین شیطان صحبت می‌کنند؟! ابلیس را چه به این‌که درِ ظروف را بردارد یا برندارد یا این‌که بخواهد درون ظرف غذا یا مَشک آب، بزاق دهان بیاندازد! سایر شیاطین جن هم از این کار سودی نصیب‌شان نمی‌شود و شیاطین انس هم به راحتی می‌توانند در یا پوشش ظرف را کنار بزنند؛ پس مراد از لفظ «شیطان» میکروب است و نه ابلیس.

از امام صادق(ع) نقل شده است که فرمود: «از موضع دستگیره و از محل شکستگی (محل ترک خورده یا سوراخ شده یا لب پریده) ظرف آب نخور، زیرا این دو موضع، نشیمن‌گاه شیطان است».[۵] واضح است که در این روایت منظور از شیطان همان میکروب است. همین مضمون از امام علی(ع) نیز نقل شده است.

در سفارشی دیگر پیامبر گرامی اسلام(ص) تأکید می‌فرمایند: «زباله را در طول روز از منزل خارج کنید، چرا که نشیمن‌گاه شیطان می‌شود».[۶] در سبک زندگی اسلامی، زباله باید در طول روز جمع‌آوری و خارج شود نه در طول شب، چرا که میکروب‌ها در فضای بدون نور فعالیت خود را بیشتر می‌کنند و آلودگی بیشتری به وجود می‌آورند.

رسول‌خدا(ص) فرمود: «دستمال چرب را در خانه قرار ندهید، زیرا آن، پرورش‌گاه شیطان می‌شود».[۷] امروز برای ما حقیقت این پیام روشن است و خوب می‌دانیم که پارچه چرب بهترین محیط برای رشد میکروب است.

امام صادق(ع) از پدرانش از رسول خدا(ص) نقل می‌کند که فرمود: «کسی از شما سبیل خود را بلند نکند و موی پایین شکم و زیر بغل‌ها را وانگذارد، زیرا شیطان در آن‌ها پنهان می‌شود و آن جا را پرورشگاه خود می‌کند».[۸] ازاله موهای زاید و کوتاه کردن سبیل و ناخن از جمله احکام ده‌گانه بهداشتی آیین حنیف است که اول بار لزوم آن توسط خداوند بر حضرت ابراهیم(ع) ابلاغ گردید.[۹]

امام باقر(ع) می‌فرماید: «کوتاه کردن ناخن، از آن رو لازم است که پناهگاه شیطان است و فراموشی می‌آورد».[۱۰] امروز در این‌که زیر ناخن بلند، جایگاه مناسبی برای میکروب است، شکی نداریم اما برای این‌که چه ارتباطی میان بلندی ناخن و فراموشی وجود دارد، پاسخی نداریم و هنوز دانشمندان حکمت آن را کشف نکرده‌اند.

منابع

  • اين مقاله برگرفته شده است از مقاله «میکروب، سرایت و قرنطینه در اسلام» اثر روح الله رضوی، مجله پاسخ، شماره هجدهم تابستان ۱۳۹۹.
  1. ↑ صانعی، سیدمهدی، پاکیزگی و بهداشت در اسلام، قم: بوستان کتاب، ۱۳۹۰، ص۵۶.
  2. ↑ پاک‌نژاد، رضا، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر(ص)، تهران: اسلامیه، ۱۳۶۰، ج۱، ص۵۹.
  3. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار(ع)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق، ج۶۳، ص۴۰۹.
  4. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۷۴.
  5. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۶۳، ص۴۱۷.
  6. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۷۵.
  7. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۱۷۶.
  8. ↑ مجلسی، محمدباقر، بحار الأنوار، ج۷۳، ص۸۸.
  9. ↑ طباطبائی، محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه ناصر مکارم شیرازی، تهران: رجاء، ۱۳۶۷، ج۷، ص۳۰۴.
  10. ↑ کلینی، محمد بن یعقوب بن اسحق، الأصول، فروع، الروضه من الکافی، مصحح علی‌اکبر الغفاری، تهران: دارالکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ق، ج۶، ص۴۹۰.
مقاله‌های مرتبط
برگرفته از «https://fa.wikipasokh.com/index.php?title=میکروب_بر_اساس_روایات&oldid=36941»