غار حرا
غار حرا کجاست و چرا مقدس است؟
غار حِرا، واقع در کوه حرا مشهور به کوه نور در سه کیلومتری مکه، محل اولین نزول آیات قرآن بر پیامبر(ص) است. غار حِرا محل عبادت حضرت محمد(ص) بوده و جبرئیل اولین آیات سوره علق و ابلاغ نبوت را در آنجا بر او نازل کرده است.
کوه حرا در شمال شرقی مکه واقع است. حراء امروزه، به‌سبب توسعه شهر مکه، داخل شهر قرار گرفته و ساختمان‌های مسکونی آن را احاطه کرده است. حرا غار کوچکی است که گنجایش یک نفر ایستاده در حال عبادت و دو سه نفر نشسته را دارد.
موقعیت جغرافیایی
حِراء از کوه‌های مشهور مکه که وحی اولین‌بار در آنجا بر حضرت محمد (ص) نازل شد و از این‌رو به آن جبل‌النور نیز گفته‌اند. این کوه در شمال‌شرقی مکه، در مقابل کوه ثَبیر واقع است. شهرت آن به سبب غاری است که در آن قرار دارد و حضرت محمد(ص) هر سال مدتی را در آن به خلوت و عبادت می‌گذراند و خدا آن حضرت را در آنجا به رسالت مبعوث کرد.[۱]
شکل کوه مخروطی است و از دیگر کوه‌هایی که شهر مکه بر دامنه آنها واقع شده، مستقل است. در حالی که کوه‌های اطراف مکه از سمت شمال تا حدود شهر جده، واقع در هفتاد کیلومتری مکه، امتداد دارند. حراء امروزه، به‌سبب توسعه شهر مکه، داخل شهر قرار گرفته و ساختمان‌های مسکونی آن را احاطه کرده است. پیمودن آن از پای کوه تا فراز آن حدود یک ساعت به طول می‌انجامد. از عجایب غار حراء، این است که انتهای آن کاملاً به سوی مسجدالحرام و کعبه و دهانه آن تقریباً به سمت بیت‌المقدس است. از بالای کوه حراء مسجدالحرام و گلدسته‌ها دیده می‌شوند. وسعت دهانه غار به اندازه‌ای است که یک شخص با قدی متوسط می‌تواند از آن عبور کند و در آنجا به نماز بایستد. داخل آن از هنگام طلوع تا غروب آفتاب روشن است، اما گرمای سوزان به آن نفوذ نمی‌کند. نخستین کسی که در کوه حراء اعتکاف نمود، عبدالمطلب، نیای پیامبر، بود.[۲]
غار مزبور غار کوچکی است که گنجایش یک نفر ایستاده در حال عبادت و دو سه نفر نشسته را دارد؛ ولی در کنار آن محل نسبتاً وسیعی است که جای نشستن گروهی است. دو طرف غار باز است و هوای لطیفی در غار جریان دارد و در گرم‌ترین اوقات سال، انسان احساس گرما نمی‌کند.[۳] کوه حرا با بلندی ۶۳۴ متر، بر سر راه منی به عرفات واقع است.[۴] این کوه دویست متر از سطح دریا ارتفاع دارد. بر روی این کوه، گیاه یا آبی دیده نمی‌شود.[۵]
نزول وحی
کوه حرا یکی از مکان‌های مقدس مکه و از آثار مذهبی باقی‌مانده از عصر رسالت به‌شمار می‌رود.[۶]
غار حِرا محل عبادت حضرت محمد(ص) بوده و او چندی از ایام سال، به‌ویژه ماه رمضان را در آن بسر می‌برده است. در همین غار بود که نخستین بار بر رسول خدا(ص) وحی نازل شد و پنج آیه آغازین سوره علق برای او نازل شد. از این جهت، این غار از بهترین و متبرک‌ترین نقاط مکه محسوب می‌شود؛ جایی که مسلمانان آگاه و توانمند برای زیارت بدانجا می‌روند و در آنجا نماز می‌گزارند.[۷] در این غار بود که فرشته وحی جبرئیل بر پیامبر نازل شد و مأموریت نبوت را بر پیامبر ابلاغ کرد.[۸] ابن ابی الحدید در شرح نهج‌البلاغه خود می‌گوید داستان مجاورت پیامبر اکرم به غار حرا مشهور است و در کتب صحاح آمده که او در هر سال یک ماه در جوار حراء بود.[۹] برخی گفته‌اند غار حرا مکانی است که حضرت ابراهیم(ع) در آن متولد شد و مرقد حضرت ابراهیم در همین کوه قرار دارد.[۱۰]
برخی از مفسران بر این باورند که کوه حرا در سرزمین مقدس فاران (پاران) واقع است که بر پایهٔ تورات در کوه‌های آن سرزمین بر موسی(ع) و برخی دیگر از پیامبران یهود، وحی نازل شده است. از این‌رو، این سرزمین نزد یهودیان مقدس بوده است. به نوشته یاقوت، فاران یکی از نام‌های شهر مکه بوده است. در تورات نیز روایت شده است هنگامی‌که هاجر و پسرش اسماعیل(ع) از ابراهیم(ع) جدا شدند، در دشت فاران اقامت کردند و در آنجا زمانی‌که از شدت تشنگی، هاجر بیم مرگ اسماعیل را داشت، چشمه آبی پدیدار شد. پیش از بعثت حضرت محمد(ص) این کوه نزد مردم مکه مقدس شمرده می‌شد و اعتکاف و عبادت در آن غار، در میان مردم قریش مرسوم بوده است. حضرت محمد(ص) نیز پیش از بعثت یک ماه در سال به‌ویژه ماه رمضان برای عبادت و عزلت به کوه حرا می‌رفت و در آنجا معتکف می‌شد. در مدتی که محمد(ص) در این غار به عبادت می‌پرداخت، خدیجه(س)، همسرش برای او آب و غذا می‌برد. محمد(ص) هر مستمندی را که نزدش می‌رفت، اطعام می‌کرد و پس از پایان اعتکاف و پیش از رفتن به خانه به زیارت کعبه می‌شتافت. در همین عزلت‌نشینی‌ها بود که خواب‌های روشن و رؤیاهای صادقی می‌دید که زمینه نازل شدن وحی بر او بود تا آنکه به قول معروف در سال ۴۰ عام‌الفیل در ۲۷ رجب، هنگامی که در غار حرا به عبادت مشغول بود، فرشته وحی بر وی نازل شد و بشارت رسالت به او داد.[۱۱]
منابع
- ↑ حشمتی، فریده، «حرا»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ حشمتی، فریده، «حرا»، دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، بیتا، بیجا، ج۷، ص۵۰۵.
- ↑ جعفری، شیوا، «حرا»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۵، ص۵۷.
- ↑ جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۱۵۸.
- ↑ جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۱۵۸.
- ↑ جعفریان، رسول، آثار اسلامی مکّه و مدینه، ص۱۵۸.
- ↑ رستم‌نژاد، مهدی، و جمعی از نویسندگان، مکه و مدینه در آینه آیات قرآن، مؤسسه فرهنگی هنری مشعر، حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، ص۹۹.
- ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیر المومنین(ع)، بیتا، بیجا، ج۷، ص۵۰۵.
- ↑ بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم، باستان‌شناسی و جغرافیای تاریخی قصص قرآن، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ۱۳۸۸، ص۲۶۱.
- ↑ جعفری، شیوا، «حرا»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۵، ص۵۷.