دروغ
دروغ چیست؟
 |
| مربوط به زبان |
|---|
| مربوط به قلب |
| عوامل |
| پیامدها |
| درمان |
دروغ به معنای خبر مخالف با واقع است و برای آن اقسامی مانند دروغ در گفتار، دروغ در نیت و دروغ در عمل برشمرده‌‌اند. عوامل دروغ گاهی درونی است؛ مانند احساس حقارت و ترس از مجازات، و گاه بیرونی است مانند الگو گرفتن از اطرافیان و والدین. دروغگویی باعث نابودی ایمان، محروم شدن از هدایت و از بین رفتن حیا شده و فرد را در اجتماع بی‌اعتبار می‌کند.
البته دروغ در مواردی که راست گفتن ممکن نباشد و دروغ‌گفتن زیانی را از مسلمانی بردارد، یا باعث اصلاح بین مردم شود جایز است.
مفهوم‌شناسی
دروغ یا کذب، به معنای خبر مخالف با واقع است.
دروغ از جمله بیماری‌های زبان شمرده شده که بشریت از آن آسیب و رنج فراوان دیده است. دین اسلام به حفظ زبان از دروغ تأکید زیادی کرده است.[۱]
برخی دروغ را با توریه متفاوت دانسته‌اند. توریه در اصطلاح فقه، عبارت از این است که گوینده به گونه‌ای الفاظ را ارائه دهد که مخاطب مقصود او را متوجه نشود. بلکه خلاف آن را از لفظ بفهمد.[۲] در عین حال فرد دروغی نگفته و الفاظ بر مقصود او نیز دلالت دارد.
اقسام
برای دروغ اقسام مختلفی است که برخی از آنها چنین است:
- دروغ در گفتار؛
- دروغ در نیت؛
- دروغ در عزم؛
- دروغ در عمل؛
- دروغ در مقامات دین.
دروغ در نیت، مانند عمل نیکی که ریاکارانه انجام شود، و دروغ در عزم به معنای سستی در اراده انجام عمل نیک است.
عوامل
دروغگویی عوامل و انگیزه‌های گوناگونی دارد که برخی از آنها عارتند از:
- ترس؛
- الگوی نامناسب؛
- خودکم‌بینی؛
- کم‌عقلی؛
- نیازهای برآورده‌نشده.
عامل ترس، شامل مواردی مانند ترس از مجازات، ترس از دست دادن مال و ترس از رفتن آبرو است و یکی از مهمترین عوامل دروغ دانسته شده است.
در دوران کودکی نیز، الگوی نامناسب و نیازهای برآورده نشده که احساس کمبود در آنها ایجاد کرده، از عوامل دروغگو شدن شمرده شده است.
پیامدها
برای دروغ، پیامدهای فردی و اجتماعی برشمرده شده است. پیامدهای فرد دروغ گوناگون است که برخی از آنها چنین‌اند:
- نابودی ایمان؛
- محروم شدن از هدایت؛
- از بین رفتن حیا؛
- از بین رفتن جوانمردی؛
- فراموشی؛
- سرزنش شدن؛
- پشیمانی.
دروغگو در اجتماع نیز دچار آسیب‌هایی شده که مهمترین آن کاهش اعتمادِ اجتماعی او است. بر اساس روایتی از امام صادق(ع) کسی که زیاد دروغ می‌گوید، ارزشش نزد خدا و نزد خلق او، از بین می‌رود.[۳]
موارد جواز
دروغ در مواردی که راست گفتن ممکن نباشد و دروغ‌گفتن زیانی را از مسلمانی بردارد، یا باعث اصلاح بین مردم شود جایز است. برخی از آنها عبارتند از:ضرورت و اضطرار؛ اصلاح بین برادران مؤمن و نیرنگ در جنگ.