حدیث برابر بودن ثواب زیارت عبدالعظیم حسنی و امام حسین(ع)
 مضمون حدیث برابر بودن ثواب زیارت عبدالعظیم حسنی و زیارت امام حسین(ع) | |
| اطلاعات حدیث | |
|---|---|
| موضوع | برابری ثواب زیارت عبدالعظیم حسنی و امام حسین(ع) |
| به نقل از | امام هادی(ع) |
| روایات مشابه | حدیث برابر بودن ثواب دیدار دوستان اهل بیت(ع) با زیارت اهل بیت(ع) |
| راویان | |
| راوی اصلی | مجهول |
| دیگر راویان | محمد بن یحیی عطار |
| سند | |
| اعتبار سند | مرسل، ضعیف |
| منابع شیعه | ثواب الاعمال، کامل الزیارات |
| توضیحات | پذیرفته شدن حدیث توسط علامه مجلسی و ملاصدرا |
حدیث برابر بودن ثواب زیارت عبدالعظیم حسنی و امام حسین(ع)، در کتاب‌های ثواب الاعمال نوشته شیخ صدوق و کامل الزیارات نوشته ابن قولویه ذکر شده و از نظر سند ضعیف است. دلیل ضعف آن ذکر نشدن نام یکی از راویان در سلسه‌سند است. با این همه، قرینه‌هایی وجود دارد که ضعف سند را کاهش می‌دهد؛ مانند اینکه برخی از عالمان شیعه این روایت را تلقی به قبول کرده‌اند. همچنین در روایتی دیگر، ثواب دیدار دوستانِ صالحِ اهل بیت(ع) مانند زیارت اهل بیت(ع) دانسته شده، که محتوای این روایت را تأیید می‌کند.
برخی تاریخ وفات عبدالعظیم حسنی را پس از شهادت امام هادی(ع) دانسته و بر اساس آن، این روایت را نادرست دانسته‌اند. استدلال آنها ذکر نام عبدالعظیم حسنی بین اصحاب امام حسن عسکری(ع) است. رضا استادی استاد و پژوهشگر شیعه، این استدلال را رد کرده و عبدالعظیم را از اصحاب امام حسن عسکری(ع) ندانسته است؛ با این همه، به باور او تعیین تاریخ دقیق وفات عبدالعظیم ممکن نیست.
متن حدیث
- «... ِ عَنْ بَعْضِ أَهْلِ الرَّیِّ: دَخَلْتُ عَلَی أَبِی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ ع فَقَالَ أَیْنَ کُنْتَ فَقُلْتُ زُرْتُ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ ع فَقَالَ أَمَا إِنَّکَ لَوْ زُرْتَ قَبْرَ عَبْدِ الْعَظِیمِ عِنْدَکُمْ لَکُنْتَ کَمَنْ زَارَ الْحُسَیْنَ(ع)»[۱]
- یکی از اهالی ری نزد امام هادی(ع) رفت. امام(ع) پرسید: «کجا بودی؟» پاسخ داد: «امام حسین(ع) را زیارت کردم». امام(ع) فرمود: «اگر قبر عبدالعظیم که نزد شما است را زیارت کنی، مانند کسی هستی که حسین(ع) را زیارت کرده است.»
بررسی سند
روایت همانندی ثواب زیارت عبدالعظیم حسنی و امام حسین(ع)، در دو کتاب ثواب الاعمال نوشته شیخ صدوق (درگذشت ۳۸۱ق)[۲] و کامل الزیارات نوشته ابن قولویه (درگذشت ۳۶۸ق)[۱] آمده است.
ضعف سند
شیخ صدوق و ابن قولویه این روایت را با دو سند متفاوت، ولی هر دو از محمد بن یحیی عطار و او از یکی از اهالی ری، از امام هادی(ع) نقل کرده‌اند.[۳] در هر دو سند، نام فردی که از امام(ع) حدیث را نقل کرده ذکر نشده است؛ بنابراین روایت مرسل و ضعیف است.
قرینه‌های تقویت کننده ضعف سند
برای تقویت ضعف سند این روایت، قرینه‌هایی وجود دارد که برخی از آنها چنین است:
- راوی اصلی حدیث، محمد بن یحیی، از استادان شیخ کلینی است که رجال‌شناسان شیعه او را به بزرگی یاد کرده و به وثاقت، راستگویی، علم و تقوا ستوده‌اند.[۴] بنابراین گذشتن از این روایت اگر چه از فردی مجهول روایت شده، آسان نیست.
- برخی از عالمان شیعه مانند محمد تقی مجلسی و ملاصدرا این روایت را نقل کرده و تلقی به قبول کرده‌اند. این تلقی به قبول که با آگاهی از ضعف سند بوده[۵] قرینه‌ای است که از ضعف سند می‌کاهد.
- بر اساس روایتی که شیخ صدوق در کتاب من لا یحضره الفقیه ذکر کرده، به کسی که توانایی زیارت و دیدار اهل بیت(ع) را ندارد، سفارش شده به دیدار دوستان صالح اهل بیت(ع) برود؛ زیرا برای او ثوابی همانند ثواب زیارت اهل بیت(ع) نوشته می‌شود.[۶][یادداشت ۱] این حدیث در کتاب کامل الزیارات نیز، نقل شده است.[۷] محمد تقی مجلسی این روایت را مانندِ صحیح دانسته است.[۸]
اختلاف در زمان درگذشت عبدالعظیم حسنی
تاریخ وفات عبدالعظیم حسنی مورد اختلاف است. آقابزرگ تهرانی تاریخ وفات او را ۱۵ شوال ۲۵۲ق ثبت کرده است.[۹] در این صورت، تاریخ درگذشت وی پیش از شهادت امام هادی(ع) (۲۵۴ق) بوده است.
رضا استادی استاد و پژوهشگر شیعه، درگذشت عبدالعظیم حسنی را در صورت اعتماد به روایت کامل الزیارات و ثواب الاعمال، قبل از شهادت امام هادی(ع) دانسته است. به گفته وی دلیلی برای تعیین تاریخ دقیق وفات او وجود ندارد. او تاریخ‌هایی مانند ۲۵۰ق یا دو سال قبل از شهادت امام هادی(ع) یا در سال شهادت امام هادی(ع) را نپذیرفته است.[۱۰]
به باور برخی، تاریخ درگذشت عبدالعظیم حسنی پس از شهادت امام هادی(ع) بوده است؛ زیرا برخی از کتاب‌های رجالی او را از اصحاب امام حسن عسکری(ع) معرفی کرده‌اند. رضا استادی این استدلال را رد کرده؛ زیرا به اعتقاد وی عبدالعظیم از اصحاب امام حسن عسکری(ع) نبوده و هیچ روایتی از وی نقل نکرده است. به گفته وی ممکن است دلیل اشتباه برخی از رجال‌شناسان، استفاده شدن از لقب عسکری برای امام هادی(ع) در برخی روایات باشد.[۱۱]
منابع
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، به تحقیق و تصحیح عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویه، ۱۳۵۶ش، ص۳۳۴.
- ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر، ۱۴۰۶ق، ص۹۹.
- ↑ شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، قم، دار الشریف الرضی للنشر، ۱۴۰۶ق، ص۹۹؛ ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، به تحقیق و تصحیح عبدالحسین امینی، نجف، دار المرتضویه، ۱۳۵۶ش، ص۳۳۴.
- ↑ ر. ک. نجاشی، احمد، رجال نجاشی، قم، مؤسسه النشر الاسلامی، ص۲۵۰؛ میر داماد، محمد باقر، التعلیقه علی کتاب الکافی، قم، خیام، چاپ اول، ۱۴۰۳، ج۱، ص۷۶ و ۳۶۵.
- ↑ برای نمونه نگاه کنید به صدر الدین شیرازی، محمد، شرح اصول کافی، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۳، ج۳، ص۲۷۶. مجلسی، محمد تقی، روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، قم، مؤسسه کوشانپور، چاپ اول، ۱۴۰۶ق، ج۳، ص۳۵۷ و ج۱۴، ص۱۶۵.
- ↑ ابن بابویه، محمد، من لا یحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۷۳.
- ↑ ابن قولویه، جعفر، کامل الزیارات، نجف اشرف، دار المرتضویه، چاپ اول، ۱۳۵۶ش، ص۳۱۹.
- ↑ مجلسی، محمدتقی، لوامع صاحبقرانی مشهور به شرح فقیه، قم، اسماعیلیان، چاپ دوم، ۱۴۱۴، ج۶، ص۱۴۴.
- ↑ آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن، الذریعه الی تصانیف الشیعه، نجف، مطبعه الغری، ج۷، ص۱۹۰.
- ↑ ر. ک. شناخت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی و شهر ری، مقاله آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح حال او، آیت الله رضا استادی، قم، سازمان چاپ و نشر دار الحدیث، اول، ۱۳۸۲، صص۶۷–۶۹.
- ↑ استادی، رضائی، مقاله آشنایی با حضرت عبدالعظیم و مصادر شرح حال او، صص۶۷–۶۹.
- ↑ نزدیک به محتوای این روایت در کتاب وسائل الشیعه ج۱۴، ص۵۸۱، در باب «بَابُ اسْتِحْبَابِ زِیَارَه الْمُؤْمِنِینَ خُصُوصاً الصُّلَحَاء» نقل شده است.