جرعه‌ای از دریا (کتاب)
| جرعه‌ای از دریا | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | شبیری زنجانی |
| موضوع | رجال‌شناسی و کتابشناسی، سیره عالمان و مراجع |
| زبان | فارسی و عربی |
| تعداد جلد | ۴ |
| اطلاعات نشر | |
| ناشر | مؤسسه کتابشناسی شیعه |
| محل نشر | قم |
جرعه‌ای از دریا مجموعه مقالات و مباحث شخصیت‌شناسی و کتابشناسی، از آیت‌الله شبیری زنجانی است. این مجموعه، چهار مجلد، و هر جلد آن، شامل سه بخش آثار فارسی و آثار عربی و بخش طریقیات است.
در بخش فارسی و عربی این کتاب، مقالات و حاشیه‌هایی است از شبیری زنجانی در موضوع کتابشناسی و تراجم و شخصیت‌شناسی. در بخش طریقیات که مجموعه گفتارهای اوست، مطالب و حکایت‌هایی است درباره عالمان و شخصیت‌ها و تاریخ حوزه.
کتاب جرعه‌ای از دریا را اثری محققانه و خواندنی دانسته‌اند که دقت‌ورزی سنت قدمایی شیعه را در نقل روایت و اخبار نشان می‌دهد. این کتاب را واجد نکات تاریخی و علمی و دقت نظرهای دقیق رجالی و حکایات مهم دانسته‌اند. جرعه‌ای از دریا در بخش دین در شاخه کلیات اسلام، برگزیده سی امین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.
معرفی
جرعه‌ای از دریا اثر آیت‌الله سیدموسی شبیری زنجانی، در چهار جلد توسط مؤسسه کتابشناسی شیعه چاپ شده است که جلد اول آن در سال ۱۳۸۹ش چاپ شده است.[۱]
کتاب جرعه‌ای از دریا، خاطراتی است که شبیری زنجانی درباره علما دارند یا مطالبی است درباره تاریخ حوزه و تحولات حوزه و حواشی تعدادی از کتاب‌های کتابشناسی و تراجم و شخصیت‌شناسی. هر جلد از جرعه‌ای در دریا سه فصل دارد: دو فصل حواشی کتاب‌های فارسی و عربی است.[۲] یک فصل هم با نام طریقیات که بخشی زیادی از کتاب است، مجموعه گفتارهای شبیری زنجانی از راه خانه تا حرم حضرت معصومه(س) را شامل می‌شود که برای اقامه نماز می‌رفته است.[۳]
شبیری زنجانی علاوه بر فقه و اصول، پژوهش‌های ژرفی در زمینه سرگذشت‌نگاری و کتابشناسی دارند که در این کتاب مجموعه حاشیه‌ها و تعلیقات او در این زمینه آمده است. چینش مطالب بر اساس تاریخ تألیف و نشر است. مطالب، بسیار گوناگون است؛ ولی در مجموع، موضوع کتاب، رجال، تراجِم و کتابشناسی است.[۴]
جایگاه
کتاب جرعه‌ای از دریا را اثری محققانه و خواندنی دانسته‌اند که دقت‌ورزی سنت قدمایی شیعه را در نقل روایت و اخبار نشان می‌دهد. این کتاب مجموعه‌ای است از گفتارهای شفاهی و به تعبیر خود کتاب طریقیات، مطالبی که عموماً در مسیر پیاده‌روی گفته شده است.[۵]
حسن انصاری پژوهشگر تاریخ اسلام و کتابشناس درباره این کتاب می‌نویسد: «کتاب جرعه ای از دریا اثر فقیه و محقق بزرگ شیعه و فخر حوزه‌های علمیه آیت‌الله شبیری زنجانی اثری است که نباید تنها یکبار که باید چند بار آن را خواند. نکات تاریخی و علمی و دقت نظرهای دقیق رجالی و حکایات مهم در این کتاب در صفحه صفحه آن موج می‌زند. بسیاری از مطالب این کتاب برای نخستین بار است که مکتوب و منتشر می‌شود. دقائق بسیاری از خلال مطالعه دقیق این کتاب درباره تاریخ سنت‌های علمی در نجف و قم به دست می‌آید که خود می‌تواند موضوع تحقیقات متعدد آکادمیک باشد.»[۶]
رضا مختاری رئیس مؤسسه کتابشناسی شیعه که انتشار این کتاب را بر عهده گرفته است درباره چاپ این کتاب می‌گوید: «آیت‌الله شبیری زنجانی حافظه قوی دارند و علاوه بر وقوف بر مباحث رجالی و تراجمی، مطالب بسیار زیادی راجع به شخصیت‌های معاصر و تحولات حوزه و نیز خاطرات زیادی از شخصیت‌های حوزوی داشتند که متأسفانه این مطالب در جایی نوشته نشده بود و ایشان نیز فرصت کافی نداشتند که وقت مستقلی برای این کار بگذارند لذا به ایشان پیشنهاد کردیم مطالب را بیان کنند تا پیاده شود. اما از آنجا که ایشان فرصت مخصوص این کار را نداشتند، از فاصله رفت و آمد به مدرسه فیضیه و حرم مطهر برای نماز جماعت استفاده کرده و همراه ایشان بودیم و مطالبی که می‌گفتند ضبط و بعد پیاده کردیم.»[۷]
جرعه‌ای از دریا در بخش دین در شاخه کلیات اسلام، برگزیده سی‌امین جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.[۸]
نویسنده
آیت‌الله سید موسی شبیری (حسینی) زنجانی در سال ۱۳۰۶ش متولد شد. پدر وی، آیت‌الله حاج سید احمد حسینی زنجانی، فقیهی بزرگ بود. آیت‌الله سید احمد زنجانی، صبح و مغرب و عشاء در حرم حضرت معصومه(س) و ظهر در مدرسه فیضیه امامت جماعت را بر عهده داشت. در سال‌های پایانی حیاتشان، وقتی از انجام این کار، ناتوان گردیدند، سیّد موسی شبیری زنجانی را به عنوان جانشین خود انتخاب کرد. سید موسی شبیری زنجانی از شاگردان آیت‌الله بروجردی و آیت‌الله سید محمد داماد، سیّد ابوالقاسم خویی و سید محسن حکیم است.[۹]
محتوا
جرعه‌ای از دریا در چهار جلد چاپ شده است:
جلد اول
جلد اول این اثر در سه فصل تنظیم شده است:
فصل اول: آثار فارسی
مؤلف تبصرةالعوام، فهرست شیخ منتجب‌الدین، قاموس‌الرجال و صاحب آن، ابوالعباس نجاشی و عصر وی، چشمه‌هایی از فضایل میرزای بزرگ شیرازی، ابعاد شخصیت شیخ‌انصاری، خاندانی بزرگ، لزوم ارزیابی سندی احادیث کافی، حاشیه بر مکارم‌الآثار، حاشیه بر دو گفتار علامه سیدمحمدعلی روضاتی، حاشیه بر دومین دو گفتار، حاشیه بر احوال و آثار محقق حلّی، حاشیه بر زندگانی سردار کابلی و حاشیه بر نخبگان علم و عمل ایران.
فصل دوم: آثار عربی
سند زیارهٔ عاشورا، المنهج الصحیح فی تحقیق الکافی، الحاشیة علی رسالة عدیمة النظیر فی أحوال أبی‌بصیر، الحاشیة علی إجازة السیدحسن الصدر للشیخ آقابزرگ، الحاشیة علی تکملة أمل‌الآمل، الحاشیة علی الکرام البررة، الحاشیة علی نقباء البشر و الحاشیة علی الکافی.
طریقیات
خاطرات و نکاتی اخلاقی از بزرگانی چون حضرات آیات: بروجردی، امام خمینی، آقابزرگ تهرانی، شیخ مرتضی حائری، سیدصدرالدین صدر، سیداحمد زنجانی، میرزا احمد کفائی، حاج شیخ عبدالحسین فقیهی، میرزا عبدالله مجتهدی، ملاعلی معصومی همدانی و… نقل شده است.
و موضوعاتی همچون: مخالفت با استخاره و نحوهٔ استخارهٔ حضرت ولیّعصر(عج) به نقل از سیدعلی شوشتری، شیوهٔ استخارهٔ خود آیت‌الله شبیری، تشرف آخوند ملاحسینقلی همدانی به محضر حضرت ولیّعصر(عج)، نقل دعایی از سیدمرتضی کشمیری برای رفع گرفتاری‌ها، دستورالعملی از سیدمحمد فشارکی به سیدحسین حائری کرمانشاهی و ماجرای تشرف ایشان به خدمت حضرت ولیّعصر(عج)، مفهوم اجتهاد از نظر آیت‌الله سیدابوالحسن اصفهانی، چگونگی نماز باران آیت‌اللّه سیدمحمدتقی خوانساری، پیغام حضرت ولیّعصر(عج) به سیدابوالحسن اصفهانی، وجه مخالفت آیت‌الله بروجردی با نوّاب صفوی، قوّت ادبی الغدیر، مطالبی دربارهٔ سیدنصرالله بنی‌صدر همدانی و نکات بسیاری از آیت‌الله سیداحمد زنجانی (پدر آیت‌الله شبیری) نقل شده است.
مطالبی راجع به علمای قدیم مانند: تأثیر علامه حلی بر تشیع شاه‌خدابنده، ردّ نسبت علامه حلی به شهر تبریز، اشتباه تنقیح‌المقال دربارهٔ مدفن فخرالمحققین، بقایای کتاب مدینةالعلم شیخ صدوق در آثار شهید اول، معرفی یکی از بهترین مناظرات محقق کرکی، وجه تسمیهٔ علامه مجلسی به «مجلسی»، نقش شاگردان علامه مجلسی در تألیف بحارالانوار، سفارش شیخ‌عباس قمی به مطالعهٔ بحارالانوار، تسنّن نادرشاه و همچنین نکاتی دربارهٔ علامه بحرالعلوم، ملامهدی نراقی و شیخ‌جعفر کاشف‌الغطا.[۱۰]
جلد دوم
فصل اول: هشت اثر عربی (تعلیقات بر هشت کتاب).
فصل دوم: دوازده اثر فارسی است (تعلیقات بر کتب دیگران).
فصل پایانی: کتاب (طریقیات) حکایات و مطالبی درباره عالمان و موضوعات گوناگون.[۱۱]
جلد سوم
فصل اول: آثار عربی
الحاشیه علی «معالم العلماء»، الحاشیه علی «روضات الجنات فی احوال العلما و السادات»، الحاشیه علی «المستطرف فی الکنی و الالقاب و النسب»، الحاشیه علی «تأسیس الشیعه الکرام لعلوم الاسلام»، الحاشیه علی «الغدیر»، الحاشیه علی «الذریعه إلی تصانیف الشیعه»، الحاشیه علی «ترجمة العلامه السید محمدبن عبدالکریم البروجردی»، الحاشیه علی «الکنی و الالقاب».
فصل دوم: آثار فارسی
تصحیح و تحشیه «تاریخ قم»، تصحیح و تحشیه مقدمه «مصادقه الاخوان»، تصحیح و تحشیه «استاد کل وحید بهبهانی»، تصحیح و تحشیه «آشنای حق»، تصحیح و تحشیه «نجوم السرد بذکر علماء یزد»، تصحیح و تحشیه «شرح حال دانشمندان گلپایگان»، تصحیح و تحشیه «پیش گفتار فقه زنان رساله سلیمانیه»، تصحیح و تحشیه «جمع پریشان، دفتر اول».
فصل سوم: طریقیات
مجموعه‌ای از ۱۱۴ گفتار و حکایت درباره عالمان دینی.[۱۲]
جلد چهارم
فصل اول: حاوی هشت اثر عربی از نویسنده است که عمدتاً تعلیقات وی بر کتاب‌های دیگران به ویژه یادداشت‌ها و نظرها بر بعضی از کتب رجال و تراجم به شکل امروزی است.
فصل دوم: مشتمل بر ده اثر فارسی است که تعلیقات ایشان بر برخی از کتاب‌های مشهور شیعه است.
فصل پایانی: تحت عنوان طریقیات، مجموعه ای از حکایات و مطالب ارزشمندی که از شرح احوال علمای مشهور شیعه از ایشان نقل شده است.[۱۳]
منابع
- ↑ «جرعه ای از دریا»، بنیاد محقق طباطبایی، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «انتشار کتاب جرعه ای از دریا و استقبال فضلای نجف/ میراث علمی شیعه همچنان ناشناخته است/ کمبود نیروی متخصص عمده مشکل مؤسسه است؛ نگاهی به 14 سال فعالیت مؤسسه کتابشناسی شیعه در گفت وگوی شفقنا با رضا مختاری»، سایت شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «معرفی‌های اجمالی»، آیینه پژوهش، شماره ۱۳۵.
- ↑ «معرفی‌های اجمالی»، آیینه پژوهش، شماره ۱۳۵.
- ↑ انصاری، حسن، «دو نکته»، سایت بررسی‌های تاریخی (مقالات و نوشته‌های حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام)، تاریخ درج مطلب: ۲۰ خرداد ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۲ش.
- ↑ انصاری، حسن، «جرعه‌ای از دریا»، سایت بررسی‌های تاریخی (مقالات و نوشته‌های حسن انصاری در حوزه تاریخ و فرهنگ ایران و اسلام)، تاریخ درج مطلب: ۲۹ مهر ۱۳۹۸ش، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «انتشار کتاب جرعه ای از دریا و استقبال فضلای نجف/ میراث علمی شیعه همچنان ناشناخته است/ کمبود نیروی متخصص عمده مشکل مؤسسه است؛ نگاهی به 14 سال فعالیت مؤسسه کتابشناسی شیعه در گفت وگوی شفقنا با رضا مختاری»، سایت شفقنا، تاریخ درج مطلب: ۲۹ بهمن ۱۳۹۹ش، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «برگزیدگان سی‌امین دوره جایزه کتاب سال معرفی شدند»، همشهری، تاریخ درج مطلب: ۱۴ بهمن ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید:۴ مهر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «زندگینامه»، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر مرجع عالیقدر آیت الله العظمی شبیری زنجانی، تاریخ بازدید: ۳ مهر ۱۴۰۲ش.
- ↑ بابازاده، رامین، «جرعه‌ای از دریا»، راسخون، تاریخ درج مطلب: ۱۳ تیر ۱۳۹۷ش، تاریخ بازدید:۳ مهر ۱۴۰۲ش.
- ↑ «جرعه ای از دریا جلد دوم»، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، تاریخ درج مطلب: ۲۴ فروردین ۱۳۹۱ش، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۲ش.
- ↑ شبیری زنجانی، موسی، جرعه ای از دریا، جلد ۳، قم، مؤسسه کتابشناسی شیعه، بی‌تا، فهرست.
- ↑ «جرعه‌ای از دریا – جلد چهارم»، سایت پخش کتاب سروش، تاریخ بازدید: ۴ مهر ۱۴۰۲ش.