فهرست نام اشخاص در قرآن
نام چه اشخاصی در قرآن کریم ذکر شده است؟
در قرآن کریم، هم نام بهترین‌ها به میان آمد و هم نام بدترین‌ها. تعداد این‌ها هم زیاد می‌باشد. در این مختصر به گونه‌هایی از آن‌ها اشاره می‌شود.
۱. آدم: که در قرآن کریم به عنوان اوّلین انسان از نسل انسان‌های فعلی معرفی شده و به عنوان آدم ابوالبشر شناخته شد. در سوره‌های بقره، اعراف، انبیا، حجر، طه، ص، بنی اسراییل و کهف در محورهای زیر سخن به میان آمد: الف. آفرینش آدم؛ ب. سجدهٔ فرشتگان و اعراض ابلیس؛ ج. فریب آدم توسط ابلیس و رانده شدن از بهشت؛ د. توبهٔ آدم.
۲. آذر: در آیهٔ ۷۲ سورهٔ انعام نام او آمده است. در مورد این که آذر چه کسی بود؟ اختلاف نظر وجود دارد. برخی می‌گویند نام پدر ابراهیم(ع) آذر بوده است. برخی دیگر بر این باورند که آذر نام عموی ابراهیم بوده که بعد از مرگ پدرش سرپرستی ابراهیم را بر عهده داشته است. حکایت مجادله ابراهیم با پدرش در شش سوره، نقل شده است: سورهٔ مریم، آیات ۴۱ تا ۵۰؛ سورهٔ انبیا، آیات ۵۱ و ۵۲؛ و سوره‌های شعرا، صافات، زخرف، و ممتحنه.
۳. ابراهیم: در بین پیامبران اولوالعزم داستان ابراهیم در ۲۱ سوره از قرآن در حول محورهای زیر بررسی شده: مجادله ابراهیم با آذر، دشمنی او با بت‌ها و شکستن بت‌ها، داستان به آتش افکندن ابراهیم توسط نمرود و….
۴. ابلیس و شیطان: در بسیاری از آیات قرآن داستان ابلیس و شیطان مورد اشاره قرار گرفت که اهمّ آن در مورد اعلام مخالفت با دستور خداوند و دشمنی با انسان می‌باشد.
۵. ابولهب: کنیه یکی از عموهای پیامبر که نامش عبدالعزّی بوده که یک بار در سورهٔ مَسَدّ نام او آمده است و همسر او امّ جمیله خواهر ابوسفیان بود.[۱]
۶. احمد: اسمی از اسامی پیامبر(ص) که یک بار در قرآن کریم، در سورهٔ مبارکهٔ صفّ آیهٔ ۱۶ آمده است.
۷. ادریس: نام یکی از پیامبران است که نام مبارکش دو بار در قرآن کریم آمده است: آیهٔ ۷۵ سورهٔ مریم و آیهٔ ۸۵ سورهٔ انبیاء.
۸. اسحاق: در قرآن کریم راجع به بشارت تولّد اسحاق به ابراهیم، آیاتی وجود دارد و نام او در ردیف انبیاء ذکر شده است.
۹. اسراییل: لقب یعقوب ابن اسحاق، که نام او با این عنوان یک بار در آیهٔ ۷۷ سورهٔ آل عمران یاد شده است، بنی اسراییل از نوادگان یعقوب هستند که همه اسباط دوازده‌گانه را شامل می‌شود زیرا او دوازده فرزند داشت که بنی اسراییل نوادگان اویند.[۲]
۱۰: اسماعیل: در قرآن کریم، نام اسماعیل ۱۱ بار تکرار شده است که می‌توان به قضیّهٔ بشارت تولّد اسماعیل به ابراهیم و دستور قربانی او و قضیّهٔ بنای کعبه و کمک به ابراهیم در سوره‌های بقره، ابراهیم، انعام، مریم و صاد اشاره کرد.
۱۱. الیاس: دو بار نام این پیامبر در قرآن کریم ذکر شده است: الف. انعام، آیه ۸۵؛ ب. صافات، آیه ۱۳.
۱۲. الیسع: نام او هم دوبار در قرآن کریم ذکر شده است: انعام، ۸۶؛ ص، ۴۸.
۱۳. ایوب: در لغت عبری به معنای بازگشت کننده می‌باشد، در قرآن کریم، گویا به این معنا لحاظ شده است. از ایّوب ۴ بار در قرآن کریم سخن به میان آمده است که قرآن کریم او را به خاطر صبر و شکیبایی در برابر آزمایشات الهی می‌ستاید و او را دارای عزم و اراده عالی می‌داند.
۱۴. تبّع: در دو مورد در قرآن کریم به این واژه برمی‌خوریم: دخان، ۳۶؛ قاف، ۱۳. در این که مراد از تبّع چیست؟ اختلاف نظر وجود دارد. علّامهٔ طباطبایی (ره) می‌فرماید: تبع از پادشاهان بود که در یمن می‌زیسته و نام او اسعد ابوکرب بوده.[۳] امّا تفسیر نمونه اذعان می‌دارد که تبع یک لقب عمومی برای پادشاهان یمن بوده، مانند کسری برای سلاطین ایران، ولی ظاهر این است که قرآن در خصوص یکی از پادشاهان یمن سخن گفته است.[۴]
۱۵. جالوت: در آیات ۲۴۷ الی ۲۵۲ بقره. قضیّهٔ کشته شدن جالوت به دست داود مورد بررسی قرار گرفته است.
۱۶. جبرئیل: ملک مقرب الهی و واسطه وحی. نام جبرییل سه بار در قرآن کریم آمده است: بقره، ۹۰–۹۱؛ تحریم آیهٔ ۶۶، ۴. صفات جبرئیل در قرآن: ۱. روح القدس در سورهٔ نحل؛ ۲. روح الامین در آیهٔ ۱۹۳ شعراء؛ ۳. شدید الغوی در سورهٔ نجم؛ ۴. روح الامین در سورهٔ مبارکهٔ شعراء.
۱۷. حضرت داود: نام این پیامبر ۱۶ بار در قرآن مجید ذکر شده که محورهای بحث قرآن در مورد داود عبارتند از: ۱. پیروزی داود برجالوت و کشته شدن جالوت توسط داود (بقره: ۲/ ۲۵۲).
۲. مقام داود: به حضرت داود کتاب آسمانی داده شده و از انبیاء است آیات ۱۶۱ نساء و ۵۷ انبیاء گویای آن است.
۳. طبق آیهٔ ۷۵ از سورهٔ انبیاء، پرندگان و کوه‌ها در تسخیر داود بودند واز صدای خوشی برخوردار بود.
۴. بنابر آیهٔ ۸۰ از سورهٔ انبیاء و آیهٔ ۱۲ از سورهٔ سبأ، خداوند آهن را برای داود نرم ساخت و به او صفت زره سازی آموخت.
۵. آزمایش شدن داود، سورهٔ ص، آیهٔ ۱۶–۲۵.
۱۸. ذو القرنین: نام ذوالقرنین سه بار در قرآن کریم ذکر شده است. در این که ذوالقرنین نام چه کسی بوده است؟ در بین علما اختلاف وجود دارد؛ که مشهورترین نظریه آن است که ذوالقرنین همان کورش کبیر، پادشاه هخامنشی می‌باشند. سرگذشت ایشان در سورهٔ کهف، آیهٔ ۸۲–۹۶ مطرح شد.
۱۹. ذو الکفل: دو بار در قرآن گریم آمده است: انبیا، ۸۵؛ ص، ۴۸. در قرآن کریم، راجع به سرگذشت ذو الکفل چیزی بیان نشده است، جز آن که بعضی از مفسّرین آیات ۲۴۴–۲۴۵ از بقره را مربوط به او دانسته‌اند، لکن باتوجّه به این که در سورهٔ انبیاء و صنام او در ردیف انبیاء قرار گرفته می‌توان گفت که او از انبیا است.
۲۰. زکریا: سرگذشت حضرت زکریا در چهار سوره ۱. آل عمران، ۳۷–۳۸؛ ۲. انعام، ۸۵؛ ۳. مریم، ۲–۷؛ ۴. انبیاء، ۸۹ ذکر شده است.
۲۱. زید ابن حارثه: پسر خوانده پیامبر در آیهٔ ۳۷ از سورهٔ مبارکهٔ احزاب به قضیّهٔ طلاق همسرش و ازدواج پیامبر با همسرش اشاره شده است.
۲۲. لفظ سامری: این لفظ سه بار در سورهٔ طه در قرآن کریم ذکر شده است و داستان وی بر حسب قرآن کریم از این قرار است که: موسی برای گرفتن تورات به مدّت چهل روز به کوه طور رفت، سامری از فرصت ده روز پایانی استفاده کرده و قوم موسی را فریفت و برای آن‌ها مجسمه‌ای به صورت گوساله ساخت و در درون آن لوله‌هایی تعبیه کرد که وقتی باد از آن لوله‌ها می‌گذشت بانگی شبیه بانگ گاو تولید می‌شد.[۵] اصل لفظ سامری در زبان عبری، شمری می‌باشد؛ لذا سامری منسوب است به شمرون، شمرون فرزند یشاکر که یشاکر فرزند چهارم یعقوب بود؛ بنابراین سامری مردی از نواده‌های یعقوب بوده که به مناسبت انتساب به جد خویش شمری یا سامری معرفی شده است.
۲۳. سلیمان بن داود: نام سلیمان هفده بار در قرآن کریم ذکر شده است که در سوره‌های بقره، نساء، انعام، انبیا، نمل، سبأ و صمی‌باشد. طبق فرموده قرآن کریم همه چیز حتّی جنّ و شیاطین در تسخیر او بودند.
۲۴. شعیب: نام او ده بار در خلال سوره‌های اعراف، هود، شعراء، عنکبوت ذکر شده، در سورهٔ صآیات ۲۲–۲۸ قضیّهٔ ازدواج موسی(ع) با دختر شعیب و پناه بردن موسی به او ذکر شده است.
۲۵. صالح: نام حضرت صالح ۸ بار در قرآن کریم آمده است: اعراف، ۷۱–۷۵؛ هود، ۳؛ شعراء، ۱۴۶؛ نمل، ۴۶؛ معجزه صالح(ع) ناقه او بوده و داستان ناقه صالح در آخر سوره شمس بدون ذکر نام آن حضرت آمده است.
۲۶. فرعون: فرعون علم جنس و لقب پادشاهان مصر قدیم می‌باشد. پس از فتح مصر کمبوجیه، پادشاه ایران ۲۶ سلسله از پادشاه بر مصر حکومت کردند که هر یک از افراد آن سلسله‌ها را فرعون و مجموعه آن‌ها را فراعنه می‌نامیدند. لکن در تاریخ سه تن از فراعنه معروفند:
- فرعون زمان حضرت یوسف که در تاریخ و تفاسیر اسلامی به ریان بن ولید نامیده شده است.
- فرعون که در زمان تولّد حضرت موسی می‌زیسته، که در تاریخ اسلامی به قابوس بن مصعب معروف می‌باشد.
۳. فرعون زمان خروج حضرت موسی(ع) که در تاریخ با نام ولید بن مصعب ذکر شده. وی در سال ۱۴۱۹ قبل از میلاد می‌زیسته و بعد از پدر خود رامسس دوّم به پادشاهی رسید.[۶]
۲۷. طالوت: نام طالوت در آیات ۲۴۸–۲۵۲ از سورهٔ بقره و سرگذشت او در این آیات ذکر شده است. طالوت را مفسّرین لقب شاؤول نخستین پادشاه بنی اسراییل دانسته‌اند؛ و گفته طالوت به علّت طول قد به طالوت ملّقب شده است.
۲۸. عزیز: نام عزیز فقط یک بار در قرآن کریم در سورهٔ توبه آیه ی۳۱ آمده است. برخی از مفسّرین قضیّه‌ای را که در آیه ۲۶۱ بقره یادآوری شد به عزیز نسبت داده‌اند. برخی نیز حکایت آیهٔ ۲۴۴ بقره را به او منسوب می‌دانند.[۷]
۲۹. عمران: در قرآن کریم، پدر مریم معرّفی شده است و در سورهٔ تحریم خداوند تصریح می‌نماید که مریم فرزند عمران است. نام عمران در سورهٔ آل عمران آیهٔ ۲۱–۳۰ و تحریم آیهٔ ۱۲ آمده است.
۳۰. عیسی: یکی از پیامبران اولوالعزم است و نام او در قرآن به دو عنوان ذکر شده است: ۱. به عنوان عیسی ۲۵ بار؛ ۲. به عنوان مسیح ده بار؛ که در سراسر این قضایا که مربوط به او می‌باشند به تولّد او و معجزات و پیشگویی او اشاره شده است امّا در آیهٔ ۴۸ آل عمران و ۱۵۶ نساء تصریح دارد که عیسی نمرده و زنده است و بر عقیده به صلیب کشیده شدن او خط بطلان کشید.
۳۱. قارون: نام او چهار بار در قرآن کریم آمده است که سه بار صرفاً نامی از او برده شده آیت امّا در سورهٔ قصص آیهٔ ۷۶–۸۲ سرگذشت او نیز ذکر شده است و نیز متذکّر می‌شود که قارون از قوم موسی بود.
۳۲. لقمان: نام او در سوره‌ای به همین نام و در آیات ۱۱ و ۱۲ آمده است. روایات تصریح دارد که او انسان شایسته‌ای بود ولی پیامبر نبود.
۳۳. لوط: نام او بیست و سه بار در خلال سوره‌های اعراف، حجر، انبیاء و … ذکر شده است. بنابر آیات قرآن لوط به ابراهیم ایمان آورد و خود هم رتبهٔ رسالت داشته است. عذاب بر قوم او نازل شده و همسر او هم جزء معذبین بوده است.
۳۴. محمّد(ص): آخرین پیامبر الهی، نام مبارکش در چهار سوره: آل عمران، ۱۳۶؛ احزاب، ۴؛ محمّد، ۲؛ فتح، ۲۹؛ بنابر آیه ۷۹ از سورهٔ اسراء صفت محمود را نیز می‌توان برای آن حضرت ذکر کرد. آن حضرت در سال عام الفیل متولد شد. در چهل سالگی به پیامبری رسید. سیزده سال از رسالت را در مکه و ده سال را در مدینه گذراند و در سال دهم هجری وفات یافت.
۳۵. مریم: در قرآن کریم، عیسی را فرزند مریم می‌داند و او را بدون پدر معرّفی می‌کند، در قرآن کریم ۳۱ بار نام مریم ذکر شده است، لازم است ذکر شود که مریم دختر عمران خواهری دارد به نام ایشاع که فرزند او حضرت یحیی نیز پیامبر هست. بنابر این، حضرت عیسی و یحیی پسرخاله هستند و حضرت ذکریا شوهر خاله عیسی بوده است.[۸]
۳۶. موسی: صاحب شریعت و فاتح و منجی یهود است که بین قرن ۱۳–۱۵ قبل از میلاد ظهور کرده، نام موسی ۱۳ بار در قرآن کریم آمده است و وقایع زندگی او بیش از سایر پیامبران در قرآن آمده است.
۳۷. مکیال: فرشته مقرب الهی که یهود و نصاری آن را میشل می‌نامند، نامش در آیهٔ ۹۸ بقره ذکر شده است.
۳۸. نوح: اوّلین پیامبر اولوالعزم که در قرآن کریم، برای او عمری طولانی ذکر شده است، نبوّت ۹۵۰ سال طول کشید. قوم او به خاطر عدم ایمان عذاب شدند، همسر و فرزند او هم جزء عذاب شدگان بودند.
۳۹. هاروت و ماروت: در آیهٔ ۱۰۲ سورهٔ بقره به سرگذشت این دو فرشته اشاره شده که در سرزمین بابل سحر و جادوگری به اوج خود رسیده بود و باعث ناراحتی و ایذاء مردم شده بود، خداوند این دو فرشته را مأمور ساخت که عوامل سحر و طریق ابطال آن را به مردم بیاموزند.[۹]
۴۰. هارون: برادر بزرگتر حضرت موسی است که نام او ۲۰ بار در خلال سرگذشت موسی(ع) ذکر شده است. با توجّه به مفاد آیاتی از قرآن مجید هارون بواسطه فصاحتی که داشت به درخواست حضرت موسی به یاری و همکاری او مأمور شد. در قصه دعوت فرعون و سامری به این قضیه اشاره شده است.
- هامان: نام‌هامان شش بار در قرآن کریم، ذکر شده است. چهار بار نام او پس از نام فرعون قرار گرفته و به تبه کاری او در زمین و هلاکت و غرق شدن او اشاره شده به موجب آیاتی از سوره قصص فرعون به‌هامان دستور می‌دهد تا برای او قصر بلندی بسازد تا از فراز آن بر خدای موسی دست یابد.
- هود: پیامبری معرّفی شده که بر قبیلهٔ عاد مبعوث گردید. در سورهٔ الحاقه به سرگذشت او اشاره شده است.
۴۳. یحیی: نام حضرت یحیی ۵ بار در قرآن کریم ذکر شده است، در آیهٔ ۱۳ از سورهٔ مریم و آیهٔ ۳۴ از سورهٔ آل عمران به نبوّت او تصریح شده است. در نزد مسیحیان یحیی پسر خاله عیسی(ع) بود، و به داستان تولّد او و دعای زکریا در قرآن کریم اشاره شده است.
۴۴. یوسف: نام حضرت یوسف ۲۶ بار در قرآن کریم ذکر شده که سوره‌ای نیز با این نام از طرف خداوند نازل شدهاست. در آیه ۸۴ انعام وی در ردیف انبیاء عظام قرار گرفته و در سوره مؤمن برسالت او تصریح شده است.
۴۵. یونس: در قرآن مجید نام یونس چهار بار ذکر شده است که در سوره صافات و سوره قلم به سرگذشت او اشاره شده است. در سورهٔ انبیاء به عنوان ذوالنون از او یاد شده است. نام او به عنوان نام یکی از سوره‌ها هم درج شده است.
معرفی منابع جهت مطالعهٔ بیشتر
- تفسیر نمونه.
- المیزان.
- تاریخ انبیاء و کتاب قصص قرآن.