نشانه‌های روز قیامت

سؤال

علائم و نشانه‌های (اشراط الساعه) روز رستاخیر را بیان نمائید؟

«اشراط» جمع «شرط» به معنی «علامت» و «ساعه» در اینجا به معنی «قیامت» است. این نشانه‌ها حوادث مهم و تکان دهنده‌ای است که قبل از قیامت رخ می‌دهد، حوادثی که قرآن بیان می‌کند، می‌توان آن را به سه گروه تقسیم کرد:

گروه اول: حوادث قبل از پایان جهان

آیاتی در قرآن بیان شده است که دلالت بر نمایان شدن نشانه‌های قیامت دارد، و بعضی از این نشانه‌ها قبلاً اتفاق افتاده است، و بعضی دیگر قبل از قیامت اتفاق می‌افتد: ﴿فَهَلْ یَنْظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَه أَنْ تَأْتِیَهُمْ بَغْتَه فَقَدْ جاءَ أَشْراطُها﴾ آیا آنها (افراد بی‌ایمان) جز این انتظاری دارند که قیامت ناگهان برپا شود، آنگاه ایمان بیاورند، در حالی که هم‌اکنون نشانه‌های آن آمده است؟ در دومین آیه، سخن از نزدیکی قیامت و یکی از نشانه آن را «شق القمر» می‌داند. «اقْتَرَبَتِ السَّاعَه وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ»}} قیامت نزدیک شد، و ماه از هم شکافت. علامهطباطبایی (ره) می‌فرماید: شق القمر که یکی از نشانه‌های قیامت است، در زمان رسول الله(ص) اتفاق افتاد.

در سومین آیه، اشاره به یکی دیگر از نشانه‌های نزدیکی قیامت شده است، و آن روزی است که دود غلیظی صفحه آسمان را می‌پوشاند، و به صورت عذابی در می‌آید: ﴿فَارْتَقِبْ یَوْمَ تَأْتِی السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِینٍ بعضی‌ها «دود» را در این آیه به معنای مجازی می‌دانند، چون در ادبیات عرب واژه «دخان» کنایه از شر و بلای فراگیر است.﴾

در حالی که یکی از اصحاب از پیامبر اسلام(ص) سؤال می‌کند که دخان چیست؟ پیامبر(ص) آیه فوق را تلاوت می‌کند و بعد می‌فرماید: «دودی است که بین مشرق و مغرب را پر می‌کند و چهل شبانه‌روز باقی می‌ماند، امّا مؤمن حالتی شبیه به زکام به او دست می‌دهد، و کافر همچون مستان خواهد بود، و دود از بینی و گوش‌ها و پشت او بیرون می‌آید.

گروه دوّم آیات: نشانه‌های پایان جهان

از بخش دیگری از آیات قرآن استفاده می‌شود که در پایان این جهان، انقلاب عظیم در کائنات و آسمان و زمین رخ می‌دهد؛ و مرگ این جهان، مرگ تدریجی نیست، بلکه ناگهانی و دفعی و توأم با حوادث تکان دهنده است. البتّه بعضی‌ها مرگ جهان را تدریجی می‌دانند. یعنی این‌که تمام موجودات حتی آسمان و زمین حرکت آنها به سوی معاد است. طبق نص صریح قرآن این آسمان و زمین تبدیل به آسمان و زمین دیگر می‌شوند: ﴿یَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَیْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ روزی است که زمین به غیر این زمین، مبدّل شده و آسمان‌ها نیز به غیر این آسمان‌ها، مبدّل می‌شوند.

اگر خوب دقت کنیم، زمین و آسمان همین الآن در حرکت به سوی آن نقطه هستند چون جبنه مادّی دارند، و در عین حال قدرت لایزال الهی نیز به آن حاکم است. یعنی متلاشی شدن زمین و آسمان قبل از قیامت هم جنبه طبیعی دارد، به فاصله این‌که مادی است و همیشه در حال حرکت و افول است؛ و هم جنبه قدرت الهی دارد؛ و چون هیچ حرکتی به توسط فیض الهی صورت نمی‌گیرد، و متلاشی شدن زمین و آسمان بر امر او صورت می‌گیرد.﴾

از جمله ای از این حوادث:

۱. متلاشی شدن کوه‌ها: قرآن برای متلاشی شدن کوه‌ها، هشت مرحله را ذکر می‌کند: نخست: کوه‌ها به لرزه در می‌آیند. در مرحله دوّم: از جا کنده می‌شوند. در مرحله سوّم: به حرکت در می‌آیند در مرحله چهارم: درهم کوبیده می‌شوند در مرحله پنجم: به صورت توده‌ای از شن‌های متراکم در می‌آیند. در مرحله ششم: به صورت گرد و غبار پراکنده می‌شوند در مرحله هفتم: به شکل پشم‌های حلاجی که با تندباد حرکت کند، و تنها رنگی از آنها در آسمان دیده شود: در می‌آیند و سرانجام در آخرین مرحله، شبحی از آنها همچون شبح یک سراب در یک بیابان خشک باقی می‌ماند. آیا این انفجارات از راه نظام اتمی آنهاست یا از بیرون به آن ضربه‌ای می‌خورد؟ هیچ‌کس به درستی نمی‌تواند پاسخ آن را بدهد و علم نیز از آن عاجز است.

۲. انفجار دریاها: یکی دیگر از نشانه‌های پایان این جهان، انفجار دریاها است ﴿و اذا البحار فُجّرت آن زمان که دریاها منفجر گردد.

۳. زلزله‌های عظیم و ویرانگر: ﴿إِنَّ زَلْزَلَه السَّاعَه شَیْءٌ عَظِیمٌ﴾ زلزله رستاخیز مطلب مهمی است. سپس می‌افزاید: «روزی که آن را می‌بینید (چنان گرفتار وحشت می‌شوید که) مادران شیرده کودکان خود را فراموش می‌کنند، هر زن بارداری جنین خود را به زمین می‌نهد؛ و مردم را مست می‌بینی، در حالی که مست نیستند، ولی عذاب خدا شدید است.»﴾

۴. تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان: {{قرآن|إِذَا الشَّمْسُ کُوِّرَتْ وَ إِذَا النُّجُومُ انْکَدَرَتْ در آن هنگام که طومار خورشید درهم پیچیده شود و ستارگان تاریک گردد.

﴿وَ إِذَا الْکَواکِبُ انْتَثَرَتْ﴾

۵. شکافتن کرات آسمانی: ﴿اذ السماء انشقّت﴾ در آن هنگام که آسمان (کرات آسمانی) شکافته شود.

گروه سوّم آیات: نشانه‌های شروع قیامت

در آغاز رستاخیز نیز حوادث عظیمی رخ می‌دهد: «وعده الهی در آن روز تحقق می‌یابد که این زمین به زمین دیگر و آسمان‌ها (به آسمان دیگر) مبدل می‌شود و انسان‌ها در پیشگاه خداوند واحد قهّار ظاهر می‌گردند.

نشانه دیگر این است که: «هنگامی که زمین شدیداً به لرزه درآید و بارهای سنگین خود را خارج سازد،

زلزله‌ای که سرتاسر زمین را به هنگام رستاخیز روی می‌دهد، و تمام دفینه‌ها و انسان‌ها را از قبرها بیرون می‌ریزند.

دگرگونی سطح زمین یکی دیگر از نشانه‌های شروع رستاخیز است که به گونه‌ای که زمین به صورت کاملاً مسطح در می‌آید، و انسان‌ها همگی به‌طور آشکارا به صفحه آن ظاهر می‌شوند: ﴿وَ یَوْمَ نُسَیِّرُ الْجِبالَ وَ تَرَی الْأَرْضَ بارِزَه وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً﴾ به خاطر بیاور روزی را که کوه‌ها را به حرکت درمی‌آوریم، و زمین را آشکار و مسطح می‌بینی، و همه انسان‌ها را محشور می‌کنیم، و احدی را فروگذار نخواهیم کرد. این بود بحث‌های مربوط به «اشراط الساعه» و نشانه‌های قیامت که در سه بخش با استفاده از آیات قرآن مجید مطرح گردید.

مطالعه بیشتر

۱. تفسیر نمونه، حضرت آیت الله مکارم شیرازی، ج۲۶، ص۱۷۰، ج۲۱، ص۴۴۶ – ۴۵۰.

۲. تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج۲۰، ص۶۸۹.

۳. پیام قرآن، آیت الله مکارم شیرازی، ج۶، ص۴۵–۲۱.

۴. منشور جاوید، استاد جعفر سبحانی، ج۹، ص۲۶۴ – ۲۵۵.