امتحان الهی در قرآن
منظور از امتحان الهی در قرآن چیست؟ لطفاً با استناد به آیات، به‌طور کامل توضیح دهید؟
امتحان و آزمایش بندگان از سوی خداوند سنتی قطعی است تا با آن بندگان خوب و بد و با ایمان و بی ایمان مشخص شوند. در قرآن آمده است که خداوند مرگ و زندگانی را آفریده تا بندگان را بیازماید که کدامشان نیکوکار است. قرآن امتحان الهی را حتمی می‌داند تا با آن ایمان و خلوص بندگان مشخص گردد.
هدف از امتحان الهی
آزمايش و امتحان يك برنامه و سنت حتمى الهى است.[۱] امتحان خدا یعنی انسان را در سختی‌ها قرار دادن برای اینکه خودش به اختیار خودش، خودش را به کمال برساند.[۲] خداوند مرگ و حیات را خلق کرد تا اعمال خوب و بد مشخص شوند.[۳]
از آنجا که نظام حیات در جهان هستی، نظام تکامل و پرورش بوده و تمامی موجودات زنده مسیر تکامل را می‌پیمایند، تمام انسان‌ها، اعم از انبیاء و اولیا و خواص و عوام، طبق این قانون باید آزمایش و امتحان شده و استعدادهای خود را شکوفا سازند، گرچه امتحانات الهی از تنوع خاصی برخوردارند، برخی با وفور نعمت و کامیابی‌ها و برخی دیگر با حوادث سخت و ناگوار و شکست‌ها همراهند، اما هیچ‌کس از این سنت الهی مستثنی نیست. امتحان الهی به‌عنوان تربیت و سنت عمومی، انسان‌های خوب و بد را بازمی‌شناساند.[۴]
امتحان الهی امری حتمی است که همه انسان‌ها را شامل می‌شود.[۵] مطابق آیات قرآن این آزمایش برای این است که ایمان انسان محک زده شود.[۶] تمام آنچه زینت زمین نامیده می‌شود برای آزمایش انسان است.[۷]
و شما را با بدی‌ها و خوبی‌ها آزمايش می‌كنيم. (سوره انبیاء آیه ۳۵)
صبر و تقوا در مقابل امتحان الهی
صبر، تقوا و ذکر و یاد خدا، رمز توفيق انسان در برابر آزمايش‌های الهى است.[۸]
خداوند بندگانش را هم به وسيله آنچه دوست می‌دارند میآزمايد و هم به وسيله آنچه نفرت دارند، تا حقيقت هركدام نمايان گردد. از اینرو، هركس كه در هنگام آسايش سپاسگزار باشد و در هنگام سختى شكيبا، از زمره مخلصین و مؤمنان است و پاداش و مزد خود را دارد و هر كسى كفران بورزد و گردنكشى كند، او از افرادى محسوب می‌شود كه استحقاق عذاب را دارند.[۹]
مفسران راه پيروزى در آزمايش‌هاى الهى را صبر و مقاومت، توجه به گذرا بودن حوادث و مشكلات، توجه به تاريخِ گذشتگان كه چگونه مشكلات را پشت سر گذاردهاند و توجه به اينكه همه مشكلات ما در منظر و ديد خداست و همه چيز حساب دارد؛ دانسته‌اند.[۱۰]
در قرآن یکی از ویژگی‌های صابران این است که هنگام رسیدن بلا و سختی، آیه «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ» را می‌خوانند و به معنای آن اقرار دارند؛ که به این معناست که همه چیز از آنِ خداوند است و بندگان به سوی او می‌روند. از این جهت نیروی ایمان خود را حفظ می‌کنند و خداوند پاداش صبرشان را می‌دهد.
مصادیق آزمایش الهی
امتحان، از جمله سنت‌هاى قطعى و فراگير و مستمرّ الهى است.[۱۱] آيات قرآن نمونه‌هايى از امورى كه انسان با آنها امتحان مى‌شود، از قبيل ترس، گرسنگى، زيان‌هاى مالى و مرگ فرزندان، پيامبران و دستورهاى خداوند، و به‌طور كلّى از نظر قرآن، شرور و خيرها از آزمايش‌هاى الهى محسوب مى‌شوند.[۱۲]
انسان با هر خیر و شری مورد آزمایش الهی قرار می‌گیرد. همه نعمت‌ها اعم از مال و فرزند و خانواده و تمام زینت‌های دنیا و نیز همه بلایا و مصایب مانند مرگ نزدیکان، فقر، گرفتاری و... از مصادیق آزمایش الهی است.[۱۳]
مسئله آزمايش الهى در قرآن به دو صورت مطرح گرديده است: گاهى به صورت كلى و اين كه افراد در كشاكش زندگى، مورد آزمون قرار مى‌گيرند. و محك آن راستگو را از دروغگو جدا مى‌سازد و گاهى ديگر، به صورت ملموس و عينى و با تشريح سرگذشت امت‌هاى پيشين، كه مورد آزمايش قرار گرفته‌اند و گروهى رفوزه و گروهى نيز پيروز شده‌اند.[۱۴]
مطالعه بیشتر
۱ـ علامه طباطبایی، المیزان، ترجمه موسوی، ج۴، ص۵۲ به بعد.
۲ـ غفاری، ابوالحسن، سنت امتحان در زندگی انسان، مرکز پژوهش‌های اسلامی صدا و سیما.
منابع
- ↑ تفسير نور، قرائتی محسن، ج۱، ص: ۲۴۰
- ↑ مجموعه آثار، مطهری، مرتضی، ج۲۸، ص۵۳۶
- ↑ سوره ملک آیه ۲، سوره کهف آیه ۷
- ↑ طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان، ترجمه موسوی همدانی، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۷۴ش، ج۴، ص۵۲.
- ↑ آیه ۱۶ سوره توبه
- ↑ سوره عنکبوت آیه ۲
- ↑ سوره کهف آیه ۷
- ↑ فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، ج۴، ص۲۹۱
- ↑ ترجمه تفسير كاشف، مغنیه، ج5، ص: 448
- ↑ تفسير نور، قرائتی محسن، ج۱، ص: ۲۳۹
- ↑ دانشنامه قرآن و حديث، محمدی ری‌شهری، محمد، ج۱۵، ص۴۳۸
- ↑ انوار هدايت، مجموعه مباحث اخلاقى، مكارم شيرازى، ناصر، ج۱،ص۴۷
- ↑ سوره فجر آیه ۱۵ و ۱۶، سوره انبیاء آیه ۳۵، سوره بقره آیه ۱۵۵، سوره تغابن آیه ۳۱، سوره کهف آیه ۷،
- ↑ منشور جاويد، سبحانى، شیخ جعفر، ج۱۳، ص۳۰۰