«ضالین» در قرآن

سؤال

مراد از ضالین در سوره ی حمد، ضالين کیانند؟

در آيه ی پاياني سوره ی حمد، خدای تبارک و تعالی به سه گروه از انسان ها اشاره نموده است که گروه سوم «ضالين» است.

۱. گروه اوّل کساني اند که قرآن کریم از آن ها به ﴿أَنْعَمَ اللّهُ عَلَيْهِم﴾ تعبير کرده آنان کساني هستند که بندگي خدا نموده و رحمت هاي خاصه پروردگار و انعام پي در پي او شامل حال شان مي شود و همواره دستي از غيب آن ها را مدد مي نمايد. اين دسته همان مقربان درگاه الهي از انبياء و اولياء و شهداء و صالحان مي باشند و اينان، همان اصحاب صراط مستقيم اند که برتر از سائر مردم اند. زيرا خدا امور آنان را خود به عهده گرفته در حالي که هدايت و امور ديگران را به عهده ی آن ها گذاشته است. این ها انعامی ها می باشند.

آنان قدر و منزلت رفيع تري نسبت به ديگران حتي نسبت به مؤمنين خالص داشته و هميشه در متن صراط مستقيم قرار دارند در حالي که پيروان آنان به ميزان کمال و نقص و دوري و نزديکي شان از سرچشمه حقيقت و از صراط مستقيم درجات مختلف دارند آري خداوند تنها راهي را که به استقامت وصف نموده همانا راه انبياء است که به طور يقين رهرو اين راه به کمال حقيقي و سعادت نائل مي شود.

۲. گروهي از انسان ها کساني هستند که خدا از آن ها به ﴿المغضوب عليهم﴾ تعبير کرده و اين ها کساني اند که بجاي خدا غير خدا را عبادت و اطاعت نموده اند و آثار اعمال ناشايست شان در زندگي آنان ظهور و بروز کرده و دائما آنان را از راه راست دورتر مي سازد و به جاي آن که همانند گروه اول بسوي خدا بالا روند و مورد رحمت خاصه او قرار گيرند، مورد غضب الهي قرار مي گيرند و راه نجات از دست شان رفته و به دره هولناک شقّاوت سقوط مي کنند و خداوند مي فرمايد: «کسي که غضب من بر او احاطه کند به سوي پستي سقوط مي کند». اين ها کافران، مشرکان، منافقان و گنه کاران لجوج و معاند هستند. چون قرآن کريم، تعبير به مغضوب، غضب و... را در مورد کساني به کار برده است که علاوه بر کفر به حق روحيه استکبار و حق ستيزي داشته و مانع از پذيرش حق شده اند.

و شايد روي همين جهت در روايات متعدد ﴿المغضوب عليهم﴾ به يهوديان تفسير شده است.

۳. گروه سوم از انسان ها کساني هستند که قرآن کریم از آن ها به کلمه «ضالين» تعبير کرده است. اينان کساني هستند که راه مستقيم و طريق حقيقت را گم کرده و پشت به حق نموده، لکن کفر و شرک و معصيت و گنه کاري شان از روي عناد و لجاجت نبوده است اين گروه از آن جهت که راه حق را در پيش نگرفته، نظير گروه دوم است؛ ولي از آن نظر که روحيه استکباري و لجاجت را نداشته و به عبارت بهتر اين روحيه در آن ها ضعيف است، گمراهي شان يک درجه پائين تر از گروه دوم است و در روايات به منحرفين از نصاري «ضالين» گفته شده است.

قرآن کريم افرادي را به عنوان گمراه، معرفي کرده است از جمله:

۱. کساني که ايمان خود را به کفر تبديل کنند (بقره / ۱۰۸).

۲. مشرکان چون مي فرمايد: کسي که شرک بورزد يقينا گمراه شده است (نساء / ۱۱۶).

۳. کفار، کسي که به خدا و رسول و فرشتگان و کتاب هاي آسماني و روز رستاخيز کافر شود سخت به گمراهي فرو ماند. (نساء / ۱۳۶).

۴. گنه کاران، هر کس نافرماني خدا و رسولش را بکند يقينا گمراه شده است (احزاب / ۳۶).

۵. مسلماناني که کفار را سرپرست و دوست خود بگيرند. (ممتحنه / ۱).

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:

۱ـ قرائتي، محسن، تفسير نور، مرکز فرهنگي درس هاي از قرآن، ۱۳۸۳، ج۱، ص۳۵.

۲ـ مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، تهران، دارالکتب الاسلاميه، ۷۴، ج۱، ص۵۳.

۳ـ علامه طباطبائي، محمد حسين، تفسير الميزان، انتشارات اسلامي، بي تا، ج۱، ص۵۴.