دوستی و مهربانی بین همسران در آیه ۲۱ سوره روم

سؤال

درباره دوستی و مهربانی بین همسران در آیه ۲۱ سوره روم توضیح دهید

دوستی و مهربانی طبق گفته قرآن، امری است که خداوند بین همسران قرار داده است. و همگی از این استعداد برخوردار هستند و امری فطری و غریزی است که از نعمت‌های خداوند محسوب می‌شود. مفسران رحمت را به معنای مهربانی و مودت را به معنای دوستی گرفته‌اند. این آیه دوستی و مهربانی را از نشانه‌های خداوند می‌داند.

متن آیه

﴿ وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا إِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ۚ إِنَّ فِی ذٰلِکَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ

و از نشانه‌های او اینکه از [نوع] خودتان همسرانی برای شما آفرید تا بدانها آرام گیرید، و میانتان دوستی و رحمت نهاد. آری، در این [نعمت] برای مردمی که می‌اندیشند قطعاً نشانه‌هایی است.

روم:۲۱

﴾

معنای مودت و رحمت

مودت از ریشه وَدَد و در لغت به معنای دوست داشتن، تمایل به چیزی داشتن، محبت آمده است و در اصطلاح محبتی است که اثرش ظاهر شود. رحمت از ریشه رَحِم است و در لغت به معنای مهربانی و دلسوزی است. طبرسی می‌گوید: «محبت و رحمة همان مهربانی و شفقت است‏.» در تفسیر کشف الاسرار آمده که مودت برای ایام شباب است و رحمت برای ایام شبیب.

«کلمه «مودت» تقریبا به معنای محبتی است که اثرش در مقام عمل ظاهر باشد، در نتیجه نسبت مودت به محبت نسبت خضوع است به خشوع، چون خضوع آن خشوعی را گویند که در مقام عمل اثرش هویدا شود، به خلاف خشوع که به معنای نوعی تأثر نفسانی است، که از مشاهده عظمت و کبریایی در دل پدید می‌آید. و «رحمت»، به معنای نوعی تأثیر نفسانی است، که از مشاهده محرومیت محرومی که کمالی را ندارد، و محتاج به رفع نقص است، در دل پدید می‌آید، و صاحبدل را وادار می‌کند به اینکه در مقام برآید و او را از محرومیت نجات داده و نقصش را رفع کند.»

فرق میان «مودت» و «رحمت» ممکن است از جهات مختلفی باشد: یک: «مودت» انگیزه ارتباط در آغاز کار است، اما در پایان که یکی از دو همسر ممکن است ضعیف و ناتوان گردد و قادر بر خدمتی نباشد «رحمت» جای آن را می‌گیرد. دو: «مودت» در مورد بزرگترها است که می‌توانند نسبت بهم خدمت کنند اما کودکان و فرزندان کوچک در سایه «رحمت» پرورش می‌یابند. سه: «مودت» غالبا جنبه متقابل دارد، اما رحمت یک جانبه و ایثارگرانه است، زیرا برای بقاء یک جامعه گاه خدمات متقابل لازم است که سرچشمه آن مودت است و گاه خدمات بلاعوض که نیاز به ایثار و «رحمت» دارد

آرامش، هدف ازدواج

قرآن در این آیه هدف ازدواج را سکونت و آرامش قرار داده است‏. این آرامش از اینجا ناشی می‌شود که این دو جنس مکمل یکدیگر و مایه شکوفایی و نشاط و پرورش یکدیگر می‌باشند بطوری که هر یک بدون دیگری ناقص است، و طبیعی است که میان یک موجود و مکمل وجود او چنین جاذبه نیرومندی وجود داشته باشد. این آرامش و سکونت هم از نظر جسمی است، و هم از نظر روحی هم از جنبه فردی و هم اجتماعی. بیماری‌هایی که به خاطر ترک ازدواج برای جسم انسان پیش می‌آید قابل انکار نیست. ‏

مقصود از قرار دادن رحمت و مودت بین همسران این است که خداوند به سبب ازدواج، این استعداد را به زوجین داده است که با همسر خود در آرامش باشند و با دوستی و مهربانی با یکدیگر رفتار کنند. اما گاهی که دیده می‌شود بین زوجین چنین رفتاری نیست، به این معنا نیست که بینشان چنین چیزی وجود ندارد، بلکه آنها از این امکان و قابلیت بالقوه بهره‌ای نمی‌برند.

آیه ۱۸۹ سوره اعراف هم تکرار مضمون همین آیه و درباره آرامش ازدواج سخن می‌کند.