استفاده از واژه امام برای پیشوایان کفر در قرآن

سؤال

چرا قرآن به پیشوایان کفر هم امام می‌گوید؟

مقدمه: نقش رهبری در زندگی انسان‌ها

قبول زندگی جمعی در حیات انسان‌ها نمی‌تواند از مسئله رهبری جدا باشد، چرا که برای مشخص کردن خط اصلی یک جمعیت، همیشه نیاز به رهبر و پیشوایی است، اصولاً پیمودن راه تکامل بدون استفاده از وجود رهبر ممکن نیست، و سرّ ارسال پیامبران و انتخاب اوصیا برای آنان همین است.

در علم عقائد و کلام نیز با استفاده از قاعده لطف و توجه به نقش رهبر در نظم جامعه و جلوگیری از انحرافات، بعثت انبیاء و لزوم وجود امام در هر زمان اثبات شده است.

اما به همان اندازه که یک رهبر الهی و عالم و صالح، راه وصول انسان را به هدف نهایی، آسان و سریع می‌کند، تن دادن به رهبری ائمه کفر و ضلال، او را به پرتگاه بدبختی و شقاوت می‌افکند.}}

در تفسیر آیه ۷۱ از سوره اسراء در منابع اسلامی، احادیث متعددی وارد شده که روشنگر مفهوم آیه و هدف از امامت است: در حدیثی که شیعه و اهل سنت از امام علی بن موسی الرضا(ع) به سندهای صحیح نقل کرده‌اند چنین می‌خوانیم که آن امام(ع) از پدرانش از پیامبر(ص) در تفسیر این آیه نقل فرمود: «یدعی کل اناس بامام زمانهم و کتاب ربهم و سنه نبیهم؛ در آن روز هر قومی همراه امام زمان شان و کتاب پروردگار و سنت پیامبرشان خوانده می‌شوند».

و نیز از امام صادق(ع) چنین می‌خوانیم: «الا تحمدون اللَّه اذا کان یوم القیامه فدعا کل قوم الی من یتولونه و دعانا الی رسول اللَّه و فزعتم الینا فالی این ترون یذهب بکم الی الجنه و رب الکعبه ـ قالها ثلاثا؛ آیا شما حمد و سپاس خدا را بجا نمی‌آورید؟ هنگامی که روز قیامت می‌شود خداوند هر گروهی را با کسی که ولایت او را پذیرفته می‌خواند، ما را همراه پیامبر(ص) و شما را همراه ما، فکر می‌کنید در این حال شما را به کجا می‌بردند، به خداوند کعبه به سوی بهشت ـ سه بار امام این جمله را تکرار کرد ـ».

با این مقدمه روشن می‌شود که امام یعنی جلودار، راهبر و کسی که دیگران پشت سر او قرار می‌گیرند و از کارهای او دنباله روی می‌کنند و امام آنها را ترغیب و تشویق به این کار می‌کند.

بنابراین همانگونه که عده ای مردم را به سمت ایمان می‌برند، عده ای نیز با شیطنت‌های خود جامعه را به سوی شرک و بت‌پرستی و کفر و فساد می‌برند و هر دو عده جلودار هستند؛ لذا اشکالی ندارد که هم به افرادی که مردم را به ایمان دعوت می‌کنند امام گفته شود و هم افرادی که مردم را به کفر می‌کشانند؛ لذا خداوند متعال می‌فرمایند: {{قرآن|وَ إِنْ نَکَثُوا أَیْمانَهُمْ مِنْ بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُوا فی دینِکُمْ فَقاتِلُوا أَئِمَّه الْکُفْرِ إِنَّهُمْ لا أَیْمانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنْتَهُونَ؛ «و اگر سوگندهای خویش را پس از پیمان بستن بشکنند و در دین شما زبان به عیب گویی و نیش زدن بگشایند، پس با پیشوایان کفر کارزار کنید زیرا که آنها را [پایبندی به] سوگند [و پیمان] نیست باشد که [از کفر و شرک و پیمان‌شکنی] بازایستند».

در سوره ای دیگر می‌فرماید: ﴿وَ جَعَلْناهُمْ أَئِمَّه یَدْعُونَ إِلَی النَّارِ وَ یَوْمَ الْقِیامَه لا یُنْصَرُونَ﴾؛ «و آنان را پیشوایانی گردانیدیم که به آتش دوزخ می‌خوانند ـ یعنی به کفری که به آتش دوزخ می‌انجامد دعوت می‌کنند ـ، و روز رستاخیز یاری نشوند».