دلیل تفکیک صفات سمیع و بصیر

سؤال

اگر به گفته بزرگان صفات «سمیع» و «بصیر»، همان علم خداوند است يا برگشت به علم خدا دارد، پس چرا این دو صفت از هم تفکيک شده اند؟

در مسأله اسماء و صفات الهی يک بحث عمده مطرح است و آن اين که اسماء به لحاظ مفهومي با يکديگر مغاير امّا مصداقی يکسان دارند. اين مطلب در مورد همه اسماء صادق و مشتمل بر جميع صفات است. امّا اين که چرا برخي از اسماء را به برخي ديگر ارجاع داده اند ناشي از عدم عنوان مشير و لفظ مناسب است. يکي از همين موارد دو اسم سميع و بصير است، به لحاظ آن که حق تعالي از آلات جسماني نظير آنچه در مخلوقات است بري است و از طرف ديگر توجيه ديدن يا شنيدن و تعريف آن دو، براي حق کاري مشکل و دشوار است، بنابراين در تفسير اسماء مذکور ناگزير آن دو را به علم و برخي علم را به سمع (شيخ اشراق) باز گردانده اند.

نه به اين معنا که همه عين هم هستند بلکه به اين معنا که در نهايت سمع يا بصر مرتبه اي از مراتب علم بوده و رجوع به علم مي نمايد، به همين دليل در بيان سمع و بصر فرموده اند، سمع عبارت است از علم به مسموعات و بصر همان علم به مبصرات است.

بنابر این وقتی سميع و بصير را به صفت عليم برگردانديم، صفت اصلی علم می شود، لکن به لحاظ متعلق علم که از مقوله شنيدني ها يا ديدني‌هاست صفات ديگري به نام سميع و بصير انتزاع می شود.