درخت زقوم
درخت زقوم چه نوع درختي و ميوه آن چيست؟
درخت زقوم در قرآن، به معنای درختی است که در قعر جهنم می‌روید و غذای گروهی از دوزخیان است. درخت زقوم سه مرتبه در قرآن آمده است. وعده درخت زقوم در قرآن، به گناه دوستان داده شده و عذاب سختی در خوردن آن بیان گردیده است. میوه درخت زقوم از جهت زشتی و بدمنظر بودن به سرهای شیاطین تشبیه شده است.
معنای لغوی و اصطلاحی
واژه زقّوم از مادّه «زقم» به معناي بلعيدن است. برخي گفتهاند: اين واژه از حبشه به محيط اعراب آمده است. در هر صورت نام گياهي بدمنظر، تلخ، خشن، ناگوار، بدبو، بدطعم و سمّي است و وقتي به بدن اصابت كند متورّم ميشود و داراي برگهاي كوچكي است.[۱]
زقوم در اصطلاح قرآنی نام درختی است که در قعر جهنّم ميرويد و طعام ويژه گروهي از دوزخيان است. مرحوم راغب در كتاب مفردات معتقد است كه زقّوم به معناي هرگونه غذاي تنفّرآميز دوزخيان است.[۲]
در قرآن
نام زقوم در ۳ آیه از آیات قرآن آورده شده است:
- ﴿إِنَّ شَجَرَه الزَّقُّومِ۴۳طَعامُ الْأَثِيمِ۴۴؛ همانا درخت زقوم غذای گنهکاران است﴾(دخان:۴۳ و ۴۴)
- ﴿أَ ذلِكَ خَيْرٌ نُزُلاً أَمْ شَجَرَه الزَّقُّومِ؛ آیا این پذیرایی (و مقام عالی) بهتر است یا درخت زقّوم جهنم؟﴾(صافات:۶۲)
- ﴿لآكِلُونَ مِنْ شَجَرٍ مِنْ زَقُّومٍ؛ از درخت زقّوم تلخ دوزخ البته خواهید خورد.﴾(واقعه:۵۲)
یکی از عذاب‌های جهنم، اطعام از درخت زقوم معرفی شده است. این درخت بنابر آنچه در آیات آمده است دارای ۳ ویژگی می‌باشد. اول اینکه طعام گناه دوستان است. دوم اینکه مانند سرب و مس گداخته است که آن دو نیز از غذای دوزخیان است. سوم اینکه در درون شک‌ها چون آب جوش، غل می‌زند.[۳]
میوه‌های درخت زقوم، در ادامه سوره صافات، تشبیه به سرهای شیاطین شده است. ﴿طَلْعُهَا كَأَنَّهُ رُءُوسُ الشَّيَاطِينِمیوهاش گویی سرهای شیاطین است.﴾(صافات:۶۵). وجه شباهت میوه درخت زقوم به سرهای شیاطین، این است که این درخت علاوه بر ويژگيها و اثرات ضرربخش آن، داراي ظاهري بسيار بد منظر و زشت است. همانطور که مردم در مورد زيباييها به فرشته مثال ميزنند در حالی که آن را نديدهاند. این گونه تشابیه رسا و گويا ميباشند.[۴]
زقوم به معنای کره و خرما!
بعضي از مفسّران نقل کرده‌اند که هنگامي كه اين واژه نازل شد، جمعي از كفّار قريش گفتند ما گياهي به نام زقّوم سراغ نداريم؛ مردي از آفريقا بر آنها وارد شد، از او سؤال كردند آيا زقّوم را ميشناسي؟ او گفت اين لغت نزد ما به معناي كره و خرما است! هنگامي كه اين معنا به ابوجهل رسيد از روي استهزاء به كنيز خود گفت: «زقّمينا؛ زقّوم ما را بياور» منظورش كره و خرما بود؛ بعد به يارانش گفت: شما هم زقّوم بخوريد، اين همان چيزي است كه محمد(ص) ما را به آن تهديد ميكند، گمان ميبرد آتش، درخت ميروياند در حالي كه آتش سوزاننده درخت است.[۵] اين معنا سبب شده كه برخي از لغويها و مفسّران به گمان اينكه تفسير مذكور جدّي و واقعي است يكي از معاني زقّوم را همين معنا ميدانند چنانكه در كتاب لسانالعرب از جوهري نقل شده كه: زقّوم اسم غذايي است براي عربها كه در آن خرما و كره باشد.[۶]
منابع
- ↑ الطبرسي، فضل بن حسن، مجمع البيان، بيروت، داراحياء التراث العربي، ۱۳۷۹ق، ج۵، ص۲۲۰.
- ↑ راغب اصفهاني، مفردات الفاظ القرآن، بيروت، دارالکاتب، مادّه زقّوم.
- ↑ طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، چاپ گلشن، ۱۳۶۳ ش، ج۱۸، ص۲۳۸.
- ↑ مكارم شيرازي، ناصر، تفسير موضوعي پيام قرآن، مدرسه الامام علي بن ابيطالب، زمستان ۱۳۷۴ ش، ج۶.
- ↑ الطوسي، حسن بن علي، التبيان، قم، مكتب العلوم الاسلامي، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۰۱.
- ↑ طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان، تهران، دارالکتب الاسلامي، ۱۴۰۹ق، ج۹، ص۵۰۱.