آداب تلاوت قرآن

سؤال

آداب تلاوت قرآن کریم را بيان كنيد؟

مقدمه: قرآن تجلّي خاص خداوند بر خلق است.}} هر كس شوق ديدار خداوند تبارك و تعالي را دارد و بخواهد با پروردگار خود همراه و هم نوا شود، بايد قرآن بخواند. هر كس هم نشين با قرآن شد با افزايش يا كاهشي برمي‌خيزد، افزايشي در هدايت يا كاهشي از كوري و ضلالت، ظاهرش بسيار جذّاب و دلربا و باطنش ناپيداست، عجايب آن هيچ گاه كهنه نمي‌گردد، در آن چراغ هاي هدايت و منار حكمت قرار دارد، تفكّر و تدبّر در قرآن كريم، سبب حيات دل فرد بيناست همان گونه كه شخص در تاريكي‌ها با استمداد از نور گام برمي‌دارد.

رسول گرامي اسلام(ص) يكي از اساسي‌ترين مأموريت‌هاي خود را تلاوت قرآن مي‌داند. تا از فروغ آن شعله گيرد و از چشمه ي آب حياتش جرعه‌ها نوشد بديهي است، اوّلين مرحله ي استفاده و بهره‌مندي از قرآن كريم، تلاوت آيات آن است، زيرا قرآن كريم، تكلّم خداوند منّان با بندگان است.

آداب تلاوت قرآن کریم:

دقّت در شرايط و آداب تلاوت قرآن کریم از ديدگاه قرآن کریم و معصومان(ع) كاركرد تلاوت كلام الهي را براي ما روشن مي‌سازد كه با رعايت اختصار، به پاره‌اي از اين شرايط و آداب اشاره مي شود:

۱. رعايت حقّ تلاوت:

مؤمنان راستين، انديشه در معاني و درك مفاهيم اين كتاب بزرگ را مقدّمه‌اي براي عمل مي‌دانند. لذا با تلاوت قرآن كريم، روح تازه‌اي در كالبد آن ها دميده مي‌شود. امام صادق(ع) مي فرمايد: در آيه ي ﴿الَّذِينَ آتَيْنَاهُمُ الْكِتَابَ يَتْلُونَهُ حَقَّ تِلاوَتِهِ أُولَئِكَ يُؤْمِنُونَ بِهِ وَمَنْ يَكْفُرْ بِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْخَاسِرُونَ منظور اين است كه آيات آن را با دقّت

بخوانند و حقايق آن را درك كنند و به احكام آن عمل نمايند، به وعده‌هاي آن اميدوار و از وعيدهاي آن ترسان باشند، از داستان هاي آن عبرت گيرند، به اوامرش گردن نهند و نواهي آن را بپذيرند. به خدا سوگند منظور حفظ كردن آيات و خواندن حروف و تلاوت سوره‌ها و ياد گرفتن اعشار و اخماس آن﴾ نيست. آن ها حروف قرآن را حفظ كردند، امّا حدود آن را ضايع ساختند منظور تنها اين است كه در آيات قرآن بينديشند و به احكامش عمل كنند چنان كه خداوند مي‌فرمايد: اين كتابي است پر بركت كه ما بر تو نازل كرديم تا در آياتش تدبر كنند.»

۲. انتخاب زمان مناسب براي تلاوت قرآن کریم:

{{قرآن|يَا أَيُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّيْلَ إِلا قَلِيلا نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِيلا أَوْ زِدْ عَلَيْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِيلا تلاوت قرآن و خضوع در حضور خداوند، و محاسبه ي اعمال گذشته و تصميم قطعي براي آينده در دل شب آسان تر است، لذا مردان الهي حداكثر بهره را از شب مي‌برند. زيرا حالت شب زنده‌داري و پاسداري از شب و مناجات و دعا و خضوع در شب، حال خاصي است كه با خضوع و مناجات در روز فرق دارد: ﴿إِنَّ نَاشِئَه اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلا﴾ رسيدن به مقام والاتر و حركت به سوي خدا، فقط در شب ميسر است، از اين روي انسان هاي تقوي پيشه، شب را به تلاوت قرآن زنده مي‌دارند.

۳. تلاوت قرآن همراه با تفكّر و تدبّر:

بهره‌گيري از قرآن كريم، نيازمند به تفكّر و تدبّر در آيات آن است، حاملان واقعي قرآن کریم، ائمه اطهار(ع) فضيلت تلاوت قرآن کریم را زياد خواندن آن نمي‌دانند، بلكه فضيلت را خوب خواندن، انديشه و تدبّر در آيات الهي مي‌دانند. علي بن موسي الرضا از جدّش نقل مي‌كند: «آن مقدار قرآن بخوانيد كه در آن خشوع قلب و صفاي باطن و نشاط روحاني و معنوي باشد.» زيرا هدف اصلي تلاوت، تعليم و تربيت است.

پيامبر اكرم(ص) نيز، تلاوت بدون تفكّر و تدبّر را بي‌بهره مي‌دانند و مي‌فرمايند: «ويلٌ لمن لاكها و لم يتدبّرها. واي بر كسي كه آيات قرآن را بين دو فك و چانه‌اش بگرداند و درباره ي آن تفكّر و تدبّر نكند.»

۴. رعايت ادب در تلاوت قرآن کریم:

رعايت ادب در تلاوت قرآن کریم زمينه‌ساز بهره‌وري بيشتري از اين مائده ي الهي است. آدابي هم چون طهارت ظاهري و باطني، ترتيل در تلاوت، پناه بردن به خداوند ازشرّ شيطان رجيم، تفكّر و تدبّر در آيات قرآن، گوش دادن و سكوت در برابر كلام خدا، همگي ناظر به تلاوتي از روي توجّه و حضور است.

۵. برطرف كردن موانع فهم قرآن کریم:

چهره ي حقيقت، هر قدر آشكار و درخشان باشد تا در برابر ديده ي بينا قرار نگيرد، درك آن ممكن نيست و به تعبير ديگر براي شناخت حقايق دو چيز لازم است: ۱. آشكار شدن چهره ي حقّ ۲. دارا بودن وسيله ديد و درك، حال چه چيز مانع مي‌شود انسان قدرت شناخت را از دست بدهد؟ بدون شكّ در درجه ي اوّل پيش داوري‌هاي غلط، هوي و هوس هاي نفساني، تعصب‌هاي كوركورانه و افراطي و هر چيز كه صفاي دل و پاكي روح انسان‌ را بر هم زند، مانع درك حقيقت است. در حديث مي‌خوانيم: «لولا انَّ الشياطين يحومون حول قلوب بني‌آدم لنظروا الي ملكوت السموات؛ اگر شياطين در اطراف قلب هاي فرزندان آدم دور نمي‌زدند آن ها مي‌توانستند ملكوت و باطن آسمان ها را ببينند.»

نكاتي كه بر شمرده شد و نكات ديگر، مي توانند بستر مناسبي از براي آداب تلاوت مؤدّبانه باشند.

مطالعه بيشتر

۱. قرآن در قرآن، جلد اول (تفسير موضوعي قرآن) آيت الله جوادي آملي.

۲. تفسير نمونه، آيت‌الله مكارم شيرازي، مجلدات، ۹، ۲۱، ۱، ۲۵، ۱۱.

۳. تفسير الميزان علامه طباطبايي، جلد اول، ذيل آيه ۱۲۱، سوره بقره.

۴. تفسير موضوعي قرآن كريم، جلد ۹، آيت الله جوادي آملي.