قرآن قدس

سؤال

قرآن قدس چه ترجمه ای است؟

قرآن قدس
اطلاعات کتاب
موضوع	ترجمه قرآن
زبان	عربی فارسی
به تصحیح	علی رواقی

قرآن قدس کهن‌ترین ترجمه فارسی چاپ شده و موجود از قرآن کریم است. علی رواقی مصحح و ادیب نسخه خطی قرآن قدس را از گنجینه نسخه‌های خطی آستان قدس یافت و خود اقدام به تصحیح و چاپ آن کرد. محققان، قرآن قدس را مربوط به سال‌های ۲۵۰ تا ۳۵۰ هجری قمری می‌دانند.

معرفی

قرآن قدس، یکی از متون ارزشمندِ بر جای مانده به زبان فارسی است. این برگردان قرآن کریم، افزون بر فواید دینی از سودمندی‌های فراوان زبانی نیز برخوردار است. تعدادی از واژه‌های به کار رفته در آن، واژه‌های کهنی هستند که می‌توان برای آن‌ها کاربردهای نادری در متون دیگر هم دید. برخی دیگر بی تردید گویشی هستند و در متون دیگر به کار نرفته‌اند.

قرآن قدس برگردانی است کهن از قرآن به زبان فارسی یا به طور دقیق تر زبانی سیستانی. با توجه به کاربردهای آوایی ویژه ای که در این کتاب می بینیم به نظر می رسد که زبان این ترجمه متأثر از گونه بلوچی باشد. واژگان و ساختار صرفی این کتاب چنین نشان می دهد که این متن بی گمان در میان نوشته های موجود فارسی بیشترین پیوند را با زبان فارسی میانه دارد. شماری از واژه های این ترجمه را می توان در نوشته های پهلوی دید. دقت وسواس گونه که مترجم این متن در برابرگذاری واژه های قرانی دارد شگفت انگیز است. آماده کردن این متن با کار پیوسته نزدیک چهارسال زمان برد و کتاب در سال ۱۳۶۴ به چاپ رسید.

گفته شده این ترجمه به احتمال زیاد کهن ترین ترجمه کشف شده و چاپ شده فارسی است که به همت یکی از قرآن پژوهان معاصر دکتر علی رواقی در دو مجلد در سال ۱۳۶۴ انتشار یافت. این ترجمه همانند ترجمه تفسیر طبری و ۱۴۲ ترجمه کهن مبنای کار فرهنگنامه قرآنی، تحت اللفظی است و اندکی آغاز و انجام آن افتادگی دارد. به قرائن و نشانه های زبان شناسی و سبک شناسی مورد قبول اهل فن زمان کتابت این ترجمه در فاصله سالهای ۲۵۰ تا ۳۵۰ هجری قمری است.

کهنترین ترجمه موجود و چاپ شده فارسی، قرآن قدس نام دارد. زبان آن کهن است و فهم آن اگر مددرسانی یادداشت ها و تعلیقات توضیحی و لغوی مصحح نبود به آسانی ممکن نبود.ص۲۹۵.

ویژگی

ترجمه قرآن قدس به گونه زبانی سیستان است که آمیخته‌ای از زبان سیستانی و شاید با کاربردهایی از گونه زبانی بلوچی هست.

ویژگی‌های زبانی ترجمۀ قرآن قدس نشان می‌دهد که این متن احتمالاً در محدودۀ سیستان نوشته شده‌ است. گونۀ زبانی این متن اختلاف‌های بسیاری با فارسی ‌دَری دارد. در حقیقت این گونۀ زبانی جز در مواردی همچون تحولات آوایی که خاص منطقه‌ای است که در آنجا به کتابت درآمده‌است، در باقی موارد شباهت بسیار با فارسی ‌میانه دارد.

مصحح

علی رواقی مصحح قرآن قدس

دکتر علی رواقی استاد بازنشستهٔ دانشگاه تهران و عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، هشتم آذرماه ۱۳۲۰ در مشهد متولد شد. رواقی از سال ۱۳۴۸ در دانشکدهٔ ادبیات دانشگاه تهران به تدریس متون زبان فارسی شامل شاهنامه، تاریخ بیهقی و آثار ناصرخسرو پرداخت.

یکی از زمینه‌های پژوهشی که علی رواقی سال‌ها درباره آن به تحقیق و پژوهش پرداخته، ترجمه‌های قرآن کریم است که آن را از سال ۱۳۴۴ش شروع کرده است. تصحیح تفسیر قرآن پاک، ترجمه قرآن موزه پارس، تفسیر بصائر یمینی از کارهای اوست. دکتر رواقی در دوره‌ای به بررسی مجموعه ترجمه‌های قرآن در کتابخانه آستان قدس پرداخت که «قرآن قدس» نخستین اثر از این مجموعه بود که در ۱۳۶۴ در دو جلد منتشر کرد. تصحیح کتاب‌های «برگردانی کهن از قرآن کریم» و «ترجمه‌ای فارسی از قرآن مجید» از دیگر پژوهش‌های وی در این زمینه است.