پیامبر امی

سؤال

منظور از اینکه گفته می‌شود پیامبر گرامی اسلام(ص) «امی» بودند چیست؟

واژهٔ امی از ماده امّ به معنای مادر یا از امت به معنای جمعیت گرفته شده است. درباره معنای امّی اختلاف است. جمعی آن را به معنای درس نخوانده می‌دانند؛ یعنی امی کسی است که به همان حالتی که از مادر متولد شده باقی مانده و مکتب و استادی را ندیده است. بعضی آن را به معنای کسی دانسته‌اند که از میان امت و توده برخاسته است نه از میان اشراف و ثروتمندان.

اما معنای مناسب برای امی همان معنای اول است که با موارد استعمال این کلمه نیز سازگارتر می‌باشد. زیرا یکی از نکات روشن زندگی رسول اکرم(ص) این است که آن حضرت درس نخوانده و نزد هیچ استادی شاگردی نکرده و با هیچ نوشته و کتابی آشنا نبوده است. و کسی از مورخان مسلمان و غیرمسلمان مدعی نشده که آن حضرت در دوران کودکی یا جوانی نزد کسی خواندن یا نوشتن آموخته است. مردم عرب و بالاخص عرب حجاز در آن عصر، به‌طور کلی بی‌سواد بودند و افرادی از آنها که می‌توانستند بخوانند و بنویسند انگشت شمار و انگشت‌نما بودند ممکن نیست که شخصی در آن محیط این فنّ را بیاموزد و در میان مردم به این صفت معروف نشود.

قرآن کریم نیز امی بودن پیامبر اکرم(ص)، یعنی درس نخواندن وی قبل از بعثت را تأیید می‌کند. در سوره عنکبوت می‌فرماید: ﴿و ماکنت تتلوا من قبله من کتابٍ و لاتخطه بیمینک اذا لارتاب المبطلون؛ تو هرگز پیش از این کتابی نمی‌خواندی، و با دست خود چیزی نمی‌نوشتی، مبادا کسانی که در صدد تکذیب و ابطال سخنان تو هستند، شک و تردید کنند.﴾

زمانی که پیامبر اکرم(ص) در مکه می‌زیست تعداد باسوادان آن سرزمین بسیار اندک و انگشت‌شمار بودند. بر اساس آنچه در تاریخ آمده است، تعداد مردانی که خواندن و نوشتن را می‌دانستند فقط ۱۷ نفر و تعداد زنانی که با خواندن و نوشتن آشنا بودند فقط یک نفر بود و اسامی آنها در تاریخ آمده است، پیامبر اکرم(ص) جزء آن عده نیست. مسلماً در چنین محیطی اگر پیامبر اکرم خواندن و نوشتن می‌دانست کاملاً معروف و مشهور می‌شد؛ و سخن صریح قرآن کریم که وی را «امی» خوانده است، مورد اعتراض مردم قرار می‌گرفت، در حالی که چنین چیزی رخ نداد. این نیز خود تأییدی بر این مطلب است که پیامبر اکرم(ص) با خواندن و نوشتن آشنایی نداشته است.

پس از بعثت

این مطلبی بود که نسبت به دوران قبل از بعثت پیامبر اکرم(ص) بیان شد. اما نسبت به دوران بعد از رسالت او (چه دوران سیزده ساله‌ای که در مکه زندگی کرد و چه دوران ده ساله زندگی که در مدینه بود) نیز هیچ‌یک از مورخان ننوشته‌اند که پیامبر اکرم(ص) خواندن و نوشتن را از کسی فراگرفته باشد؛ بنابراین، پیامبر(ص) به همان حال امی بودن تا پایان عمر باقی مانده است.

اینکه اسم آن حضرت جزء افراد با سواد مدینه ثبت نشده است روشن می‌شود که آن حضرت در مدینه هم خواندن و نوشتن را فرا نگرفته است.

از مجموع قرائن به دست می‌آید که آن حضرت در دوران رسالت نیز نه خواند و نه نوشت و این مطلب مورد اتفاق تمام دانشمندان شیعه و سنی می‌باشد.