آمرزش گناه در قرآن

سؤال

آمرزش گناه در قرآن کریم، چگونه آمده و با چه بیانی به توضیح آن پرداخته است؟

آمرزش گناه بندگان در قرآن به صراحت آمده است. این آمرزش زمانی تحقق می‌یابد که بنده، استغفار و توبه کند و از کار خود پشیمان باشد و از خداوند طلب بخشش کند. در قرآن انجام عمل صالح و نیک و انجام کارهای خوب و دادن صدقه، از مصادیقی است که راه آمرزش گناه توسط خداوند را باز می‌کند.

غفران الهی

غفران و بخشش الهی بارها در قرآن آمده است و خداوند وعده داده است که گناهان بندگان توبه کننده‌اش را می پذیرد. آیه ۲۲۱ بقره

آیه ۵۳ زمر. ﴿قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَىٰ أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ؛ بگو: اى بندگان من كه بر زيان خويش اسراف كرده‌ايد، از رحمت خدا مأيوس مشويد. زيرا خدا همه گناهان را مى‌آمرزد. اوست آمرزنده و مهربان.﴾(زمر:53)

استغفار و توبه

استغفار و توبه گناهکار اولین شرط برای آمرزش اوست. واژه استغفار ۴۲بار در قرآن‌ كريم‌ به‌ شكل‌هايی گوناگون‌ آمده‌ است‌ كه‌ در بيشتر موارد، به‌ صيغه امر و از سوی خداوند خطاب‌ به‌ بندگان‌ است‌. استغفار یعنی طلب بخشش و غفران از خداوند و توبه یعنی پشیمانی از انجام گناه. توبه در لغت به معنای بازگشت یا بازگشت از معصیت است. توبه و واژگان هم ریشه آن ۸۷ مرتبه در قرآن کریم به کار رفته‌اند. در بسیاری از آیات توبه و استغفار در کنار هم آمده است.

در آیه ۸ سوره تحریم شرط آمرزش گناه را توبه خالصانه می‌داند: «تَوْبَةً نَصُوحًا» مفسران توبه نصوح را واجد چهار شرط می دانند: «پشيمانى قلبى، استغفار زبانى، ترك گناه، و تصميم بر ترك در آينده.»

بارها در قرآن ذکر شده است که در قدم اول آمرزش گناه، انسان باید توبه کند و از گناه خود پشیمان باشد:﴿مگر کسی که توبه کند و ایمان آورد، و عمل صالح انجام دهد، که خداوند گناهان این گروه را به حسنات تبدیل می‌کند.﴾(فرقان:۷۰) و در آیات زیادی استغفار و توبه به صورت امر آمده است و بندگان را سفارش به این کار می کند تا گناهانشان بخشیده شود: در قرآن از زبان حضرت شعیب(ع) گفته می‌شود: ﴿وَاسْتَغْفِرُوا رَبَّكُمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَيْهِ ۚ إِنَّ رَبِّي رَحِيمٌ وَدُودٌ؛ و از پروردگار خود آمرزش بخواهيد، سپس به درگاه او توبه كنيد كه پروردگار من مهربان و دوستدار [بندگان‌] است.﴾(هود:۹۰) هرجا که استغفار در قرآن با فعل امر گفته شده، با اوصاف غفار، غفور، رحیم و ودود آمده است.

عمل نیک

یکی از عواملی که سیئات (گناهان) را از بین می‌برد، انجام حسنات (نیکی‌ها) است. حسنات در قرآن مصادیق زیادی دارد. و عبادات و نماز و انفاق را شامل می شود و بر هر کار خیر و خوبی اطلاق دارد. برخی هم حلم و صبر را هم از مصادیق آن می‌دانند. اعمال نیک، اعمال بد را از بین می برد. كار نيك كه از انگيزه الهى سر چشمه گرفته، آثار گناه را از بنده می‌شويد و تيرگی‌ها را به روشنايى مبدل می‌سازد. قرآن بارها یادآور شده است که بدی ها را با خوبی دفع کنید.:﴿و بدی را به نیکی دفع کنند.﴾(رعد:۲۲)

تقوا و عبادت

یکی از مواردی که قرآن تأکید دارد که با انجام آن گناهان بندگان را از بین می برد تقوا و دوری از گناه است: ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَتَّقُوا اللَّهَ يَجْعَلْ لَكُمْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنْكُمْ سَيِّئَاتِكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِيمِ؛ اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، اگر از خدا پروا داريد، براى شما [نيروى‌] تشخيص [حق از باطل‌] قرار مى‌دهد؛ و گناهانتان را از شما مى‌زدايد؛ و شما را مى‌آمرزد؛ و خدا داراى بخشش بزرگ است.﴾(انفال:۲۹) مفسران ذیل این آیه توضیح داده‌اند که تقوا و پرهیزکاری گناهان را از بین می‌برد.

و همچنین در جای دیگر قرآن آمده است که اجتناب از گناهان کبیره، باعث آمرزش گناهان دیگر می شود. در سوره نوح طاعت و عبادت خداوند و تقوا سبب آمرزش گناه دانسته شده است.

یاد خدا و استغفار از مقدمات آمرزش گناه است. و نیز نماز از حسناتی است که گناهان را از بین می برد:﴿نماز را در دو طرف روز و اوایل شب برپا دار، چرا که نیکی‌ها، بدی‌ها را بر طرف می‌سازد.﴾(هود:۱۱۴) علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ذیل این آیه نوشته است نمازها حسناتى است كه در دلهاى مؤمنين وارد شده و آثار معصيت و تيرگيهايى كه دلهايشان از ناحيه سيئات كسب كرده از بين می‌‏برد.

تبعیت از پیامبر

یکی از مهمترین عوامل آمرزش گناه، تبعیت از راه پیامبر (ص) است. این تبعیت همان ایمان و تقوا است. پیرو پیامبر (ص) بودن، به معنای انجام واجبات و ترک نواهی و منکرات است. اینگونه خداوند گناهان را می‌بخشد. در قرآن آمده که به پیامبر گفته می‌شود که به مردم بگوید اگر خداوند را دوست دارند باید از من پیروی کنند.

نزديكى خدا به بنده، گناهان او را از بين می برد و می آمرزد و این نزدیکی حاصل تقوا و پرهیزکاری است.

ایمان و عمل صالح

عمل صالح، از اعمالی است که سبب آمرزش گناه می شود. خداوند می‌فرماید: ﴿کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام دادند، قطعاً گناهان آنان را می‌پوشانیم.﴾(عنکبوت:۷) در سوره محمد آمده است مومنانی که عمل صالح انجام می‌دهند خداوند گناهان و بدیهای آنان را می‌زداید و از بین می‌برد. و ایشان با توبه به سوی خداوند می‌روند.

هجرت و جهاد

﴿پس آنها که در راه خدا هجرت کردند و از خانه‌های خود بیرون رانده شدند و در راه من آزار دیدند و جنگ کردند و کشته شدند، سوگند یاد می‌کنم که گناهان آن‌ها را می‌پوشانم و محو می‌کنم.﴾(آل عمران:۱۹۵)

صدقه و قرض

صدقه دادن باعث از بین رفتن گناهان می شود. آیه ۲۷۱ بقره.

قرض دادن: ﴿إِنْ تُقْرِضُوا اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا يُضَاعِفْهُ لَكُمْ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّهُ شَكُورٌ حَلِيمٌ؛ اگر خدا را وامى نيكو دهيد، آن را براى شما دو چندان مى‌گرداند و بر شما مى‌بخشايد، و خدا[ست كه‌] سپاس‌پذير بردبار است.﴾(تغابن:۱۷)

مطالعه بیشتر

• گناه‌شناسی، محسن قرائتی.
• اخلاق در قرآن دوره ۳ جلدی، آیت الله مکارم شیرازی.