حب الوطن من الایمان
آیا جمله «حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الایمانِ» در منابع حدیثی موجود است؟ در صورت موجود بودن، تقدس آب و خاک در زندگی مؤمن چه جایگاهی دارد؟
حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الایمان جمله‌ای منسوب به پیامبر(ص)، که در آن دوستن داشتن وطن جزئی از ایمان شمرده شده است. این عبارت به این شکل در منابع روایی شیعه و اهل‌سنت نقل نشده است و بر فرض صحیح بودن انتساب آن به پیامبر(ص)، منظور از وطن را مواردی همچون بهشت به اعتبار نخستین سکونتگاه حضرت آدم، بازگشت به سوی خدا و سرزمین اسلامی ذکر شده است که با وطن عرفی تناسبی ندارد. همچنین از نگاه اسلام، زمان و مکان به‌خودی‌خود ارزش و اعتباری ندارند بلکه ارزش و تقدس آنها تابع وقایعی است که در آن زمان یا مکان رخ می‌دهد بنابراین وطن نیز فی‌نفسه تقدسی ندارد.
علاقه به وطن
حس وطن‌خواهی و وطن‌دوستی از امور فطری است و انسان ناخودآگاه به زادگاه خود علاقه خاصی دارد. در تاریخ اسلام درباره پیامبر(ص) نقل شده است هنگامی که حضرت از مکه به مدینه هجرت می‌نمود، در مسیر هنگامی که به جحفه رسید، در حالی که از فشار مشرکان محزون و ناراحت بود، به یاد مکه آه سردی کشید؛ در این هنگام جبرئیل نازل شد و آیه: ﴿إنَّ الّذی فَرَضَ عَلَیْکَ القُرْآنَ لَرادُّکَ إلی مَعادٍ؛ آن کس که قرآن را بر تو فرض کرد، تو را به جایگاهت بازمی‌گرداند.﴾(قصص:۸۶) را برای پیامبر(ص) نازل و او را دلداری داده و پرسید آیا مشتاق به مکه هستی؟ فرمود: آری و آه سردی کشیده فرمود: «الوطن، الوطن.»[۱]
متن منسوب به پیامبر(ص)
| « | حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الایمانِ[۲]
دوستن داشتن وطن جزیی از ایمان است. |
» |
بررسی اعتبار سندی و محتوایی
عبارت حب الوطن من الایمان در کتاب امل الآمل نوشته شیخ حر عاملی،[۲] تحفة السنیه نوشته فیض کاشانی،[۳] مستدرک سفینة البحار،[۴] الصحیح من السیرة نوشته سید جعفر مرتضی عاملی[۵] و کشف الخفاء[۶] بدون ذکر سند نقل شده است. کتاب‌هایی که این عبارت را ذکر کرده‌اند منبع حدیثی نیستند؛ بنابراین این جمله به‌عنوان حدیث در هیچ کدام از کتب معتبر روایی شیعه و سنی نقل نشده و انتساب آن از نظر سند به پیامبر(ص) معتبر نیست.
همچنین شاعرانی همچون مولوی و سعدی این عبارت را حدیث پنداشته‌اند. سعدی در این باره سروده است:
| سعدیا حب وطن گر چه حدیثی‌ست صحیح | نتوان مرد به سختی که من این جا زادم[۷] | |
بر فرض پذیرش انتساب این عبارت به پیامبر(ص)، درباره اینکه منظور از واژه وطن در این عبارت چیست، احتمالات مختلفی مطرح شده است:
- بهشت، که مسکن اول آدم ابوالبشر(ع) بود.
- مکه، که ام‌القری جهان اسلام و قبله مسلمانان است.
- بازگشت به سوی خداوند؛ زیرا که او مبدأ و معاد است.
- سرزمین بزرگ اسلامی، که حفظ آن بر مسلمانان لازم است؛ چراکه حفاظت از دین و انسانیت و نیز قوت اسلام وابسته به آن است.[۸]
ذاتی نبودن تقدس زمان و مکان
ارزش و اعتبار زمان و مکان ذاتی نیست بلکه به‌خاطر حوادث و وقایعی است که در آنها رخ می‌دهد، مانند سیزده رجب یا هجده ذی‌الحجه که دارای ارزش و اعتبار ذاتی نبودند بلکه به‌خاطر ولادت امام علی(ع) در سیزدهم رجب و انتصاب ایشان به جانشینی پیامبر(ص) در ۱۸ ذی‌الحجه، این روزها اعتبار و ارزش پیدا کردند. همچنین مکانی مانند غار حرا ارزش ذاتی ندارد بلکه به دلیل وجود پیامبر(ص) و نزول وحی در آن تقدس پیدا کرده است.[نیازمند منبع]
منابع
- ↑ عمادزاده اصفهانی، حسین، نقل از چهارده معصوم، نشر طلوع، ۱۳۶۶ش، ص۱۴۳.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ حر عاملی، محمد بن حسن، امل الآمال، بغداد، مکتبه اندلس، ج۱، ص۱۱.
- ↑ فیض کاشانی، ملامحسن، شارح سید عبدالله جزائری (مخطوط)، میکروفیلم کتابخانه آستان قدس، ص۳۴۰.
- ↑ نمازی، علی، مستدرک، مؤسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین، ۱۴۱۹ق، ج۱۰، ص۳۷۵.
- ↑ عاملی، سید جعفر مرتضی، الصحیح من السیره، بیروت، دارالهادی، ج۳، ص۳۳۳.
- ↑ عجلونی، اسماعیل بن محمد، کشف الخفاء، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۴۵.
- ↑ سعدی، دیوان اشعار، غزلیات، غزل شماره ۳۷۱.
- ↑ عجلونی، اسماعیل بن محمد، کشف الخفاء، دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۳۴۵؛ سید جعفر مرتضی، الصحیح من السیره، بیروت، دارالهادی، ج۳، ص۳۳۳.