امام مبین در آیه ۱۲ سوره یس

سؤال

برخی «امام مبین» در آیه ۱۲ سوره یس را به «لوح محفوظ» یا «علم الهی» تفسیر کرده‌اند؛ اگر منظور از «امام مبین» لوح محفوظ یا علم الهی باشد، آن گاه صفت مبین چگونه برای لوح محفوظ یا برای علم الهی قابل توجیه است؟

تفسیر «امام مبین» به لوح محفوظ، بدین معنا است که همه چیز درآن به شکل واضح و روشن آمده است، منتها اهل آن دارای مراتب می‌باشند و این‌طور نیست که برای تمامی مردم آشکار و مبین باشد؛ بلکه تنها برای اهل آن مانند امیرالمؤمنین به‌طور کامل روشن و مبین است.

مراد از امام

درباره «امام مبین» در ذیل آیه ۱۲ سوره یس باید گفته شود که غالب مفسّران آن را به عنوان «لوح محفوظ» یعنی همان کتابی که همه اعمال و همه موجودات و حوادث این جهان در آن ثبت و محفوظ است، تفسیر کرده‌اند.

تعبیر به «امام» ممکن است از این نظر باشد که این کتاب در قیامت برای همه مأموران ثواب و عقاب، رهبر و پیشوا است و معیاری است برای سنجش ارزش اعمال انسان‌ها و پاداش و کیفر آن‌ها و شاید عنایت در نامیدن آن به امام مبین، به خاطر این باشد که بر قضاهای حتمی خدا مشتمل است، قضاهایی که خلق تابع آن‌ها هستند و آن‌ها مقتدای خلق و نامه اعمال هم از آن کتاب استنساخ می‌شود، چون در آن سوره فرمود: «هذا کِتابُنا یَنْطِقُ عَلَیْکُمْ بِالْحَقِّ إِنَّا کُنَّا نَسْتَنْسِخُ ما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ»؛ «این کتاب ما است که بحق با شما سخن می‌گوید (و اعمال شما را بازگو می‌کند)؛ ما آنچه را انجام می‌دادید می‌نوشتیم».

مراد از مبین

واژه مبین نیز از ریشه «بیان» به معنای کشف و ظهور، اشتقاق یافته است.

امام علی(ع) یکی از مصادیق آن

برخی از روایات منظور از امام مبین را امیرالمؤمنین دانسته‌اند:

ابن عباس از امیرالمؤمنین روایت کرده که فرمود: «به خدا سوگند منم امام مبین، که ما بین حق و باطل جدایی می‌اندازم، و این را از رسول خدا ارث برده‌ام».

و در کتاب معانی الاخبار از رسول خدا روایت شده که در ضمن حدیثی درباره حضرت علیّ فرمود: «او امامی است که خدای تعالی علم هرچیزی را در او احصاء کرده است.»

البتّه طبق فرمایش علاّمه طباطبایی، این معنا جزء بطن قرآن کریم و اشارات آن محسوب می‌شود و مربوط به تفسیر آیه نیست و هیچ مانعی ندارد که خدای تبارک و تعالی به بنده‌ای از بندگانش که دارای توحید و عبودیت خالص برای اوست، علم به همه معلوماتی که در کتاب مبین است، بدهد و آن کس بعد از رسول خدا(ص) امیرالمؤمنین علیّ «ع» است.

لذا کاربرد واژه مبین برای امام و تفسیر آن به لوح محفوظ بدین معنا است که همه چیز در آن به شکل روشن و مبیّن وجود دارد و به گونه‌ای است که برای اهل آن مانند رسول خدا(ص) و امیرالمؤمنین «ع» روشن است. هر چند روشن بودن آن دارای مراتب است و شامل تمامی مردم نمی‌شود و هیچ منافاتی برای تفسیر امام مبین به لوح محفوظ وجود ندارد. تفسیر آن به امیرمؤمنان یا اهل بیت(ع)، تفسیر بطنی قرآن کریم می‌باشد و لایه‌های زیرین قرآن کریم را تشکیل می‌دهد.

از مباحث گفته شده روشن می‌شود که اطلاق این واژه برای لوح محفوظ بدان معنا نیست که باید برای تمامی مردمان روشن باشد بلکه روشن و آشکار بودن آن برای اهل آن است که معصومین «ع» می‌باشند.