آداب سخن‌گفتن در قرآن
روش سخن گفتن در قرآن چگونه تبیین شده است؟
۱ـ قرآن کریم درباره کیفیت سخن گفتن به برخی از محورها اشاره فرموده است، از جمله:
الف) سخن گفتن باید با نرمی باشد، ﴿فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی؛ و با او سخنى نرم گوييد، شايد كه پند پذيرد يا بترسد.﴾(طه:۴۴)[۱]
ب) سخن گفتن نباید با داد و فریاد همراه باشد؛ خداوند متعال می‌فرماید: ﴿وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِیر…؛ از صدای خود بکاه (و هرگز فریاد مزن) که زشت‌ترین صداها صدای درازگوشان است.﴾(لقمان:۱۹) مگر در مقابل حاکم ظالم ﴿لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَنْ ظُلِم؛ خداوند، بانگ برداشتن به بدزبانى را دوست ندارد، مگر [از] كسى كه بر او ستم رفته باشد.﴾(نساء:۱۴۸)
ج) سخن گفتن در غیر جای خودش نباید همراه با ناله و نفرین یا اف گفتن و … باشد زیرا در قرآن کریم از این گونه تکلم کردن و سخن گفتن نهی شده است.[۲] مثلاً درباره سخن گفتن با پدر و مادر می‌فرماید: ﴿... وَ قُلْ لَهُما قَوْلًا کَرِیما؛ و با آنها سخنى شايسته بگوى.﴾(اسراء:۲۳)
۲ـ در سخن گفتن باید سعی شود که محتوای سخن از امراض و بیماری‌های اخلاقی که غالباً زبان انسان به آنها آلوده می‌شود، مبرّا و پاک باشد. برخی بیماری‌های زبان عبارتند از: کذب[۳] و غیبت[۴] و تمسخر دیگران و آنها را با القاب زشت صداکردن.[۵] و…
۳ـ باید از سخن گفتن در جایی که زمینه انگیزه‌های فاسد و امراض گوناگون می‌شود خودداری کرد.
۴ـ انسان باید سخنانش مزین به صفات پسندیده و خوب باشد از جمله: صادقانه باشد: ﴿... ِ وَ الصَّادِقِینَ وَ الصَّادِقاتِ … لَهُمْ مَغْفِرَه وَ أَجْراً عَظِیماً؛ مردان راستگو و زنان راستگو و … خداوند برای همه آنها مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته است.﴾(احزاب:۳۵)
مطالعه بیشتر
۱. آیه الله مکارم شیرازی، ناصر و دیگران، اخلاق در قرآن، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج۱–۳.
۲. آیه الله مصباح یزدی، محمد تقی، اخلاق در قرآن، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، ره، ج۱–۳.