فرائد الاصول (کتاب)
فرائد الاصول از کیست و چه محتوایی دارد؟
| فرائد الاصول | |
|---|---|
 | |
| اطلاعات کتاب | |
| نویسنده | شیخ انصاری |
| تاریخ نگارش | قرن ۱۳ |
| موضوع | علم اصول |
| زبان | عربی |
فرائد الاصول (نام دیگر: رسائل) نوشته شیخ مرتضی انصاری (۱۲۸۱ق) است و از مهم‌ترین کتاب‌های اصول فقه امامیه پس از دوره اخباری‌گری به شمار می‌آید. این کتاب یکی از متون درسی سطوح عالی حوزه‌های علمیهٔ است.
معرفی
شیخ مرتضی انصاری این کتاب را در قرن سیزدهم در نقد تفکر اخباری و توسعه علم اصول نوشته است. اکثر مطالب فرائد الاصول، ابتکاری و نو دانسته شده است.[۱] انصاف در نقل و نقد، پرهیز از ساده‌انگاری علمی، نقد آرای بزرگان، توجه به عالمان معاصر، حریت تتبع، از ویژگی‌های این کتاب شمرده شده است.[۲] این کتاب از همان زمان حیات مؤلف، محور شرح و تدریس در محافل فقهی و اصولی امامی قرار گرفت و با وجود تألیف اصولی فراوان در دو سدهٔ اخیر، همچنان به‌عنوان یکی از متون محوری سطوح عالی حوزه‌های علمیه جایگاه خود را حفظ کرده است.[۳]
این کتاب دو عنوان دارد. عنوان اول آن «فرائد الاصول فی تمییز المزیف عن المقبول» است که یکی از شاگردان شیخ انصاری به نام عبدالحسین شوشتری در زمان حیات مؤلف بر این کتاب نهاد. نام دیگر آن «رسائل» است. زیرا محتوای آن بر گرفته از مجموعه رساله‌هایی در مباحث اصولی است.[۴]
گفته شده منابع مورد استفاده در فرائد الاصول بالغ بر صد عنوان است.[۵]
نویسنده
شیخ مرتضی انصاری در سال ۱۲۱۴ق در شهر دزفول متولد شد و در سال ۱۲۸۱ق در نجف وفات یافت.[۶] او را متحول‌کننده حوزۀ نجف دانسته‌اند.[۷] شیخ انصاری از شاگردان سید محمد مجاهد و شیخ علی کاشف‌الغطاء و شیخ محمد حسن نجفی مشهور به صاحب جواهر در نجف بود.[۸] شیخ انصاری از افرادی چون ملا احمد نراقی نیز دانش آموخت و با برخورداری از نگرشی فلسفی و در یک بازاندیشی در بنیادهای علم اصول، نظام فقهی ـ اصولی جدیدی را ارائه کرد. آموزهٔ او به مکتب غالب در حوزهٔ نجف و دیگر حوزه‌های امامی در دو سدهٔ اخیر مبدل شد. انصاری در دورهٔ طولانی اقامتش در عتبات بیشتر در نجف مستقر بود و مکرراً به کربلا تردد داشت. دو کتاب فقهی و اصولی او با عنوان المکاسب و الرسائل، اندکی پس از تألیف به دو متن درسی در حوزه مبدل شدند. ریاست حوزهٔ نجف پس از وفات صاحب جواهر در اواسط سدهٔ ۱۳ قمری در اختیار شیخ انصاری قرار گرفت.[۹]
محتوا
شیخ انصاری کتاب رسائل را در ۳ مقصد قطع، ظن و شک، و یک خاتمه در تعادل و تراجیح تألیف کرده است.[۱۰]
مقصد اول: قطع[۱۱]
مقصد اول کتاب رسائل، بیشتر از ابتکارات مؤلف است و شیخ با طرح مباحثی چون حجیت ذاتی قطع و تجری، این مسائل را به سیاههٔ مسائل اصولی اضافه کرد.[۱۲]
مقصد دوم: ظن[۱۳]
مقصد دوم که مفصل‌تر از مقصد نخست است، با طرح نظریهٔ «مصلحت سلوکیه» به‌عنوان وجه تصحیح تعبد به امارات ظنی و ردی بر دیدگاه ابن‌قبهٔ رازی (درگذشت: پیش از ۳۱۷ق) مبنی بر امتناع عقلی حجیت ظن آغاز شده، و با نقد نظریهٔ حجیت مطلق ظن و دلیل انسداد، که کمی پیش‌تر میرزای قمی (درگذشت: ۱۲۳۱ق) آن را طرح کرده بود، پایان می‌یابد.[۱۴]
مقصد سوم: شک[۱۵]
مهم‌ترین ابتکارات شیخ انصاری در مقصد سوم است. مؤلف برخلاف معمول، اصول عملیه را ذیل ادلهٔ عقلیه و هم‌رتبه با امارات جای نداده و با ارائهٔ تقسیمی حصری از مجاری اصول عملیه، به‌دقت جایگاه هر یک از این اصول را ترسیم کرده است. به این ترتیب، شکی که در آن حالت سابقه مورد لحاظ شارع قرار گرفته باشد، مجرای اصل استصحاب، و شکی که چنین نباشد، مجرای سه اصل دیگر یعنی برائت، اشتغال (احتیاط) و تخییر خواهد بود.[۱۶]
خاتمه:
در خاتمه کتاب، بحث تعادل و تراجیح مطرح می‌شود.[۱۷]
منابع
- ↑ مهریزی، مهدی، «سیری در فرائد الاصول»، آینه پژوهش، شماره ۲۷، مهر و آبان ۱۳۷۳ش، ص۲۷۳
- ↑ مهریزی، مهدی، «سیری در فرائد الاصول»، آینه پژوهش، شماره ۲۷، مهر و آبان ۱۳۷۳ش، ص۲۷۸ و ۲۷۹.
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ مهریزی، مهدی، «سیری در فرائد الاصول»، آینه پژوهش، شماره ۲۷، مهر و آبان ۱۳۷۳ش، ص۲۷۷.
- ↑ انوار، سید عبدالله، «نگاهی به تصحیح فرائد الاصول حضرت شیخ مرتضی انصاری»، کتاب ماه کلیات، شماره ۱۱، سال دهم، آبان ۱۳۸۶ش، ص۶۰.
- ↑ پاکتچی، احمد، «حوزه علمیه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ عیسی الحکیم، حسن، و اسماعیل چنگیزی اردهایی، «حوزه علمیه نجف»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۳ش، ج۱۴، ذیل مدخل.
- ↑ پاکتچی، احمد، «حوزه علمیه»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ أنصاری، مرتضی بن محمد أمین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1419 ق. فهرست.
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ أنصاری، مرتضی بن محمد أمین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1419 ق. فهرست.
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ أنصاری، مرتضی بن محمد أمین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1419 ق. فهرست.
- ↑ بیرشک، حسین و احسان آهنگری، «الرسائل»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ذیل مدخل.
- ↑ أنصاری، مرتضی بن محمد أمین، فرائد الاصول، قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1419 ق. فهرست.