وجوب نماز شب بر پیامبر(ص)

سؤال

اعمال و احکام اختصاصی پیامبر اکرم(ص) چیست؟

وجوب نماز شب بر پیامبر(ص) به گفته اغلب مفسران بر اساس قرآن مقرر شده است. بعضی مفسران گفته‌اند نماز شب بر پیامبر(ص) واجب بود اما با آیه ۷۹ سوره اسراء نسخ شد. تفسیر کشف الاسرار و عده الابرار، احتمالات روایی استحباب و وجوب نماز شب بر پیامبر را ذکر کرده است. مرتضی مطهری معتقد است وجوب نماز شب بر پیامبر به این معنا نیست که اگر پیامبر نماز شب نمی‌خواند گناهی مرتکب می‌شد، بلکه او در مقامی بود که به طبع خود چنین می‌کرد.

وجوب یا استحباب نماز شب بر پیامبر(ص)

مفسران ذیل آیه ۷۹ سوره اِسراء گفته‌اند که نماز شب بر پیامبر واجب بوده است: ﴿وَمِنَ اللَّیْلِ فَتَهَجَّدْ بِهِ نَافِلَه لَّک عَسَی أَن یَبْعَثَک رَبُّک مَقَامًا مَّحْمُودًا؛ پاره‌ای از شب را به نمازخواندن زنده بدار. این نافله خاص تو است. باشد که پروردگارت، تو را به مقامی پسندیده برساند.﴾(اسراء:۷۹)

مفسران معروف اسلامی این تعبیر را اشاره به نافله شب که در فضیلت آن روایات بی‌شماری وارد شده است دانسته‌اند، هر چند آیه صراحت در این مسئله ندارد ولی با قرائن مختلفی که در دست است این تفسیر روشن به نظر می‌رسد. سپس می‌گوید: «این یک برنامه اضافی است، علاوه بر نمازهای فریضه برای تو» (نافلة لک) بسیاری این جمله را دلیل بر آن دانسته‌اند که نماز شب بر پیامبر ص واجب بوده است، زیرا «نافله» به معنی «زیاده» است، اشاره به اینکه این فریضه اضافی مربوط به تو است. بعضی دیگر معتقدند که نماز شب بر پیامبر ص قبلا واجب بوده است بقرینه آیات سوره مزمل، سپس آیه فوق، آن را نسخ کرده و مستحبّ بودن آن را اعلام کرده است. ولی این تفسیر، ضعیف به نظر می‌رسد، چرا که نافله در اصل، به معنی مصطلح امروز یعنی «نماز مستحبّ» نبوده، بلکه به معنی زیاده و اضافه است، و می‌دانیم که نماز شب هر گاه بر پیامبر ص واجب بوده باشد اضافه بر فرائض یومیه است.

در تفسیر کشف الاسرار، احتمالات روایی و تفسیری که از این آیه درباره وجوب و استحباب نماز شب بر اساس آیه ۷۹ اسرا، آورده شده است.

نماز شب، بر پیامبر واجب بود ولی برای دیگران مستحبّ است. برخی گفته‌اند: بر پیامبر واجب بود و با این آیه نسخ شد.

ز جمله مختصّات پیامبر اکرم(ص) واجب بودن نماز شب براو بوده است، که با آیه زیر نسخ شده و براو نیز مستحب شده است.

حتی من در این مسئله هم که می‌گویند نماز شب بر پیغمبر واجب بود ـ به این معنا که اگر نمی‌خواند گناه کرده بود مثل فریضه‌های یومیه که اگر کسی این فریضه را بجا نیاورد گناه بزرگی را مرتکب شده است ـ به شدت تردید دارم. پیغمبر اکرم هرگز چنین نبود که حتی یک شب ـ ولو اتفاق بیفتد ـ شب‌خیز و سحرخیز نباشد. به اختلاف، همان گونه که قرآن کریم می‌گوید، گاهی قریبِ دو ثلث شب یعنی در حدود یک ثلث شب و کمی بیشتر را استراحت می‌کرد اعم از خوابیدن یا غذا خوردن، و نزدیک به دو ثلث شب را بیدار بود و عبادت و شب‌خیزی می‌کرد، و گاهی نیمی از شب را و گاهی ثلثی از شب را. ولی نه به معنی این است که برایش واجب بود و چون واجب بود الزام داشت چنین کاری بکند؛ بلکه او در مقامی بود ]که به طبع خود چنین می‌کرد.

آیات ۲ تا ۶ سوره مزمل و آیه ۷۹ سوره اسراء درباره دستور به پیامبر برای تهجد و نماز شب است.

در تفسیر روح البیان در ذیل آیه ۷۹ سوره اسراء روایتی از عایشه همسر پیامبر(ص) نقل شده است که اختصاصات پیامبر اکرم(ص) را بیان می‌کند. عایشه روایت کرده است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «ثلاث علیّ فریضه و هی سنه لکم الوتر و السواک و قیام اللیل» پیامبر اکرم(ص) فرمود: سه چیز بر من واجب است و بر شما مستحب، نماز وتر و مسواک و نماز شب و تهجد و شب زنده داری.