فواید توحید از دیدگاه قرآن

سؤال

اعتقاد بهتوحید از دیدگاه قرآن چه آثار و فوایدی دارد؟

اعتقاد به توحید یکی از اصول دین در اسلام به شمار می‌رود، و این توحید نه تنها در دین اسلام یک مسئله مهم است، بلکه این اصل، رشته پیوند بین تمام ادیان آسمانی است، به طوری که اولین دعوت انبیاء الهی به این اصل بوده است و تا آخر هم همه دستورات و قوانین دینی، آمیخته و مُبتنی بر این اصل می‌باشد و اگر کسی اعتقاد بهخداوند متعال نداشته باشد نمی‌توان او را دیندار یا مسلمان نامید.

پس اعتقاد به چنین اصلی نمی‌تواند بدون آثار باشد، بلکه سر منشأ تمام خیرات و آثار نیک است. همچنانکه پیامبر اسلام(ص) هم رستگاری انسان را در گرو اعتقاد به توحید قرار داده است. «قولوا لا اله الاّ اللّه تفلحوا» (بگویید خدائی جز پروردگار یگانه نیست تا رستگار شوید).

همان‌طور که از آیات و روایات بدست می‌آید، اعتقاد به توحید دارای آثار فراوانی می‌باشد که نمی‌توان همه آنها را بیان کرد و به همین خاطر تنها به گوشه ای از آن آثار اشاره می‌شود.

ایجاد تعهد اخلاقی و انسانی

یک خداشناس واقعی، خود را در مقابل قوانین و تکالیف الهی، ملتزم به اطاعت و عمل می‌داند، قرآن کریم می‌فرماید: ﴿ان اعبُدوا اللّه واجتَنبوا الطاغوت﴾ (نحل/۳۶) بندگی خدا را بکنید و از طاغوت پرهیز کنید.

پس یک موحّد واقعی، همیشه در پی انجام کارهای نیک است؛ زیرا یک انگیزه درونی برای پرهیز از ارتکاب اعمال زشت دارد و آن انگیزه همان اطاعت خدای یگانه است که می‌داند اگر به دنبال انجام اعمال زشت برود، از اطاعت خدا خارج می‌شود. این ایجاد تعهد اخلاقی و انسانی در انسان یک اثر مثبت اجتماعی هم دارد و آن این است که دیگر لازم نیست بر سر چنین افرادی یک نگهبان یا ناظر گذاشته شود، تا مراقب اعمالشان باشد، چون وجود چنین تعهدی مانع از ارتکاب اعمال زشت می‌باشد و وقتی که افراد یک جامعه دارای چنین خصوصیتی شدند، دیگر کمتر نیازی به پلیس و دادگاه پیدا می‌شود.

همت بلند

اعتقاد به توحید موجب تعالی همت انسان می‌شود. زیرا وقتی انسان اعتقاد به توحید پیدا می‌کند، خودش را در مقابل منبع همه کمالات و فیض‌ها می‌بیند و سعی می‌کند خویشتن را به این مبدأ نزدیکتر کند و کارهای خودش را فقط به خاطر خشنودی و جلب رضایت پروردگار متعال انجام دهد و در این راه، سختی‌ها و مرارت‌ها را به راحتی به جان بخرد زیرا هدفش بزرگ است؛ لذا با این هدف انسان از «حقیر بینی» به طرف «عظیم نگری» پیش می‌رود.

نوع دوستی

یکی دیگر از آثار توحید، نوع دوستی است. وقتی یک انسان خداشناس در تمام مراتب توحید به یگانگی خداوند متعال قائل شد، هیچ وقت خواسته‌های نفسانی خویش را به انجام وظایف و تکالیف محوله از طرف خدا ترجیح نخواهد داد و هرگز به دنبال خودپرستی یا تعصبهای نژادی و قبیله ای یا مال و ثروت و زن و فرزند نخواهد بود و چنین انسانی دیگر عاقبت کارش به تفاخر و خودنمایی یا تکبر و شهوت پرستی یا سودجویی شخصی منجر نمی‌شود. زیرا هدف این شخص همیشه تأمین خواسته‌ها و آرزوهای خویش نیست، بلکه برای آسایش دیگران و خدمت به جامعه اقدام می‌کند و حتی گاهی مصلحت مردم را بر نفع شخصی خویش ترجیح می‌دهد.

آزادگی

کسی که خدا را یکتا می‌داند و ایمان دارد که او بر همه چیز دانا و توانا است و تمام موجودات مخلوق او هستند، هرگز در برابر دیگران به تملّق و چاپلوسی نمی‌پردازد و نیرومندترین قدرت‌ها و شکوه مندترین ثروت‌ها نمی‌تواند او را به بندگی و کوچکی و کرنش وادارد و تنها در پیشگاه خدای یکتا است که سر بهسجده می‌گذارد و در برابر او است که پیشانی بر خاک می‌نهد. قرآن کریم می‌فرماید: ﴿فالهُکُم الهٌ واحد فَله اَسلِمُوا﴾ (خدای شما خدائی است یکتا، در برابر او تسلیم شوید)

همبستگی و وحدت جمیع ملت‌ها

اگر افراد یک جامعه بر این اعتقاد باشند که تنها خالق و تنها مدبّر امورات و تنها حاکم و سلطان همه مخلوقات، خدای یگانه است، و فقط او است که شایسته اطاعت و بندگی و تنها او صاحب سرنوشت انسانهاست، در می‌یابند که مبدأ همه یکی است، پس نمی‌تواند مقصد هم یکی نباشد. همچنانکه قرآن کریم می‌فرماید: (بدرستی که همه از طرف خدائیم و همه بسوی او بر می‌گردیم). باز قرآن کریم در این رابطه می‌فرماید: (خدای شما یکی است و پروردگاری غیر از من نیست، پس بندگی مرا بکنید)

پس وقتی که همه به یک خدا معتقد شدند، و همه به دستورات یک خدا عمل کردند، دیگر جایی برای جدائی و اختلاف نمی‌ماند، خدای متعال همه را اینگونه دعوت کرده است که به ریسمان الهی چنگ بزنند و در گرد ریسمان الهی متحد شوند و از هم متفرق نشوند. ﴿وَاعتَصِموا بِحَبلِ اللَّهِ جَمیعًا وَلا تَفَرَّقوا﴾ (آل عمران/۱۰۳)به ریسمان الهی چنگ زنید و از هم متفرق نشوید.

مساوات و عدالت

در سایه توحید، همه خداپرستان چاره ای جز پیروی از قانون الهی که بر اساس حکمت و عدل تنظیم شده ندارند. بدیهی است که پیروی از قانون الهی موجب گسترش عدالت واقعی خواهد شد و هرگونه ظلم و تجاوز از بین خواهد رفت. در توحید اسلامی قدرت مطلق در خدا متمرکز شده است. او به همه چیز داناست و همه چیز به او برپاست و فرمان و امر او در سراسر جهان پهناور آفرینش جاری است ﴿هو الحی القیوم… بیده الملک… و هو علی کل شیء قدیر…﴾.

پس مالیکت مطلق هر چیز به دست خداست. کلیه منابع طبیعی، اموال و ثروتها را او پدیدآورده است. وصاحب اختیار و دارنده آنها می‌باشد. این مواهب الهی برای عموم مردم آفریده شده است، پس باید همه بندگان خدا، از این مواهب الهی بهره ببرند و این بهره بردن هم باید با رعایت اصل عدالت تعیین شده باشد.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر

۱- پیام قرآن، آیه الله مکارم شیرازی، ج ۳، ص ۳۵۵ و ۲۸۲ و ۲۸۶ و ۳۷۶.

1. الله خالق الکون، استاد جعفر الهادی.
2. راه خداشناسی، آیه الله سبحانی.
3. درسهایی از اصول دین، هیئت تحریریه مؤسسه در راه حق.
4. قرآن کریم.
5. سخنی چند درباره خداشناسی، شهید دکتر محمد جواد باهنر.