نام مکان‌های ذکر شده در قرآن

سؤال

در قرآن کریم به چه مکان‌هایی اشاره شده است؟

اماکنی مختلفی در قرآن ذکر شده است. نام شهرهایی مثل مصر و و بابل. نام مساجدی همچون مسجدالاحرام و مسجدالقصی. سرزمین‌هایی مانند مدین و احقاف. کوه‌های طور و صفا و مروه. و اشاراتی به دریاها و رودخانه‌ها.

شهرها

از جمله شهرهایی که به‌طور واضح در قرآن کریم، به کار رفته است به موارد زیر تقسیم می‌گردد:

الف ـ روم؛ ﴿غُلِبَتِ الرُّوم؛ رومیان شکست خوردند.﴾(روم:۲) که البته اشاره به اهل آن شهر دارد.

ب ـ مصر؛ این نام در دو جای قرآن کریم آمده است. ﴿... اهْبِطُوا مِصْرًا؛ پس به شهر فرود آیید.﴾(بقره:۶۱) بعضی تفاسیر مصر را شهر معنا کرده‌اند و بعضی گفته‌اند نام سرزمین مصر است. و مورد بعدی در سوره یونس ﴿... أَنْ تَبَوَّآ لِقَوْمِکُمَا بِمِصْرَ بُیُوتًا؛ براى قوم خود در مصر خانه‏‌هايى ترتيب دهيد﴾(یونس:۸۷)

ج ـ بابل؛ ﴿... وَمَا أُنْزِلَ عَلَی الْمَلَکَیْنِ بِبَابِلَ هَارُوتَ وَمَارُوتَ …؛ آنچه بر آن دو فرشته، هاروت و ماروت، در بابِل فرو فرستاده شده بود﴾(بقره:۱۰۲)

د ـ بَکَّه (نام دیگر مکه)؛ ﴿إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّه مُبَارَکًا وَهُدًی لِلْعَالَمِینَ؛ اولین خانه‌ای که برای مردم قرار داده شد همان است که در سرزمین مکه است که پربرکت و مایه هدایت جهانیان است.﴾(آل‌عمران:۹۶) و البته خود خانه خدا در آیات متعددی به صورت کنایه‌ای به کار رفته است. به عنوان مثال در سوره مبارکه آل عمران آیه ۹۷ مشاهده می‌شود.

هـ ـ مدینه؛ ﴿یَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَی الْمَدِینَه …؛ و می‌گویند اگر به مدینه برگردیم.﴾(منافقون:۸)

مساجد

الف ـ مسجدالحرام به طوری که ۱۳ بار در قرآن کریم، آمده است؛ از جمله در سورهٔ مبارکهٔ بقره آیات شریفهٔ ۱۴۴، ۱۴۹، ۱۵۰ و ۲۱۷. مائده، ۲، انفال، ۳۴، توبه، ۱۹، اسراء، ۱ و موارد دیگر.

ب ـ مسجد الاقصی به‌طور مشهورتر در سورهٔ اسراء، می‌فرماید: ﴿سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَی بِعَبْدِهِ لَیْلا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَی الْمَسْجِدِ الأقْصَی الَّذِی بَارَکْنَا حَوْلَهُ لِنُرِیَهُ مِنْ آیَاتِنَا إِنَّه هُوَ السَّمِیعُ الْبَصِیرُ﴾.

ج ـ مسجد ضرار، در سورهٔ توبه، می‌فرماید: ﴿وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِدًا ضِرَارًا …﴾

سرزمین‌ها

الف ـ سرزمین مَدْیَن در سورهٔ قصص آیهٔ ۲۳ می‌فرماید: ﴿وَلَمّا وَرَدَ ماءً مَدْیَنَ…﴾

ب ـ سرزمین احقاف، در سورهٔ احقاف آیهٔ ۲۱ می‌فرماید: ﴿وَاذْکُرْ أفاعادٍ اِذْ اَنْذَر قَوْمَهُ ما الأحْقافِ وقد خَلَتِ النُّدُرُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ…﴾ برادر قوم عاد را یاد کن، آن زمان که قومش را در سرزمین احقاف بیم داد در حالی که پیامبران زیادی قبل ازاو در گذشته‌های دور و نزدیک آمده بودند.»

رودخانه‌ها و دریاها

الف ـ از جمله رود معروف که امروز هم این رود وجود دارد، رود نیل است که در سورهٔ طه به کار رفته است؛ آن‌جا که می‌فرماید: ﴿أَنِ اقْذِفِیهِ فِی التَّابُوتِ فَاقْذِفِیهِ فِی الْیَمِّ فَلْیُلْقِهِ الْیَمُّ بِالسَّاحِلِ …﴾ او را در صندوقی بیفکن و آن صندوق را به دریا بینداز تا دریا آن را به ساحل افکند؛ که منظور رود نیل است.

ب ـ مجمع البحرین، در سورهٔ کهف آیهٔ ۶۱ به صورت «مجمع» به کار رفته است که مفسران آن را تعبیر به مجمع البحرین یعنی محل تلاقی دو دریا ذکر می‌کنند. و مواردی از این قبیل که در قرآن وجود دارد.

کوه‌ها

اسامی چندین کوه در قرآن آمده است که به اعم آن‌ها پرداخته می‌شود:

الف ـ غار کهف، در سورهٔ مبارکهٔ کهف آیات ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۶ و ۲۵ به کار رفته است و منظور از اسم کهف غار و کوه می‌باشد.

ب ـ کوه طور، که در چند جای قرآن به کار رفته از آن جمله، سورهٔ مبارکهٔ نساء آیهٔ ۱۵۴، مؤمنون آیهٔ ۲۰، تین آیهٔ ۲.

ج ـ کوه صفا و مروه، که در سورهٔ مبارکهٔ بقره، می‌فرماید: ﴿إِنَّ الصَّفَا وَالْمَرْوَه مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ …﴾

اماکن بهشتی

اماکنی که برای ما غیر محسوس و در واقع اماکن بهشتی است که در قرآن کریم آمده است که؛ ۲۱ نام ذکر شده که به آن‌ها اشاره می‌شود:

۱ ـ جنات عدن، توبه، ۷۴.

۲ ـ جناتِ الفردوس، کهف آیهٔ ۱۰۷.

۳ ـ جنات المَأوی، سجده، ۱۹.

۴ ـ جنات النعیم، مائده، ۶۵.

۵ ـ جنه الخلد، فرقان، ۱۵.

۶ ـ جنه الماوی، نجم آیات ۱۳ و ۱۵.

۷ ـ جنهٍ عالیه، حاقّه آیات ۲۱ و ۲۲.

۸ ـ جنهُ نعیم، واقعه، ۸۹. ۹ ـ حسنی، نساء، ۹۵.

۱۰ ـ الدارُ الاخره، قصص، ۸۳.

۱۱ ـ دارُالسّلام، انعام، ۱۲۷.

۱۲ ـ دارُ القرار، غافر. ۳۹.

۱۳ ـ دارُ المتقین، نمل، ۳۰.

۱۴ ـ دارُ المقُامه، فاطر، ۳۵.

۱۵ ـ روضات الجنّات، شوری، ۲۲.

۱۶ ـ طُوبی، رعد، ۲۹.

۱۷ ـ علیّون، مطففین، ۱۸.

۱۸ ـ فردوس، مؤمنون، ۱۱.

۱۹ ـ فضل، مؤمنون ۱۱. مفسران فضل را بهشت دانسته‌اند.

۲۰ ـ عین، واقعه، ۲۷. بسیاری از مفسرین مراد از عین را بهشت دانسته‌اند.

مطالعه بیشتر

۱ ـ دکتر محمود رامیار، تاریخ قرآن کریم، (تهران، انتشارات امیرکبیر، ۷۹ ش)، ص۷۷۱–۷۷۵.

۲ ـ پروفسور عباس شوشتری، فرهنگ لغات قرآن، (تهران، انتشارات گنجینه، ۵۹ ش).

۳ ـ الیاس کلانتری، لغات قرآن در تفسیر مجمع البیان، (تهران، انتشارات بیان، ۶۳ ش).

۴ ـ مصطفی اسرار، دانستنی‌های قرآن، (تهران، انتشارات محیا، ۱۳۷۵ ش).