توصیه امام علی(ع) بر لزوم نصحیت‌پذیری

سؤال

حدیثی از امام علی(ع) درباره پذیرش نصیحت نقل شده است «اقْبَلوا النَصیحه ممّنْ نَصَحَکم وتلقَّوها بالطاعه ممّنْ حمَلَها اِلیکم …» درباره صحت و سند این حدیث توضیح دهید؟

لزوم قبول نصیحت در حدیثی از امام علی(ع) که مشتمل بر دستورات اخلاقی است بر نصیحت‌پذیری نیز سفارش شده است. این حدیث با توجه به منبعی که آن را نقل کرده و نیز هم‌خوانی محتوای آن با دیگر سخنان امام علی(ع)، مورد تأیید بزرگان دینی قرار گرفته است.

جایگاه نصیحت و نصحیت‌پذیری در اسلام

یکی از وظایف دینی که در اسلام بر آن تأکید شده، موعظه و نصیحت کردن است. از جمله در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده است که: «یجبُ للمؤمنِ علی المؤمنِ أنْ یُناصِحَه؛ بر مؤمن واجب و لازم است که مؤمن دیگر را نصیحت کند.»

متن حدیث

امام علی(ع) در کتاب غرر الحکم و نیز کتاب عیون الحکم و المواعظ تألیف علی بن محمد اللیثی الواسطی از بزرگان قرن ششم، چنین آمده است:

« یا ایّها الناسُ! اقْبَلوا النَصیحه ممّنْ نَصَحَکم وتلقَّوها بالطاعه ممّنْ حمَلَها اِلیکم واعلَموا! اَنّ الله سبْحانَه لم یمدَحْ مِنَ القلوبِ الا اَوْعاها للحکمه و مِنَ الناسِ الّا اسرَعَهم الَی الحقِّ اِجابه واعْلَموا! اَنّ الجهادَ الاکبرَ جهاد النفسِ فاشْتَغِلوا بجهادِ انفسِکم تسْعَدوا وَ ارْفَضوا القیلَ و القالَ تسلَموا، واَکْثِروا ذکرَ الله تغْنَموا، وکونوا عبادَ الله اخوانًا تفوزوا لدَیْهِ بالنَعیمِ المُقیمِ

ای مردم از کسی که شما را نصیحت می‌کند قبول کنید و آن را بپذیرید از کسی که آن را به سوی شما حمل می‌کند، و بدانید که خدای سبحان قلب‌هایی را ستایش می‌کند که پذیرای حکمت باشند و مردمی را ستایش می‌کند که در اجابت از حق از دیگران سریع‌ترند، و بدانید که بزرگ‌ترین جهاد، جهاد با نفس است، پس با نفس [خود] جهاد کنید تا سعادت‌مند شوید، و قیل و قال (منازعه و جدال) را ترک کنید تا سالم بمانید، و خدا را زیاد به یاد بیاورید تا غنیمت و ذخیره‌ای برای شما باشد، ای بندگان خدا با هم برادر باشید (رفتار برادرانه داشته باشید) تا در نزد خدا به نعمت همیشگی (بهشت) برسید.

»

در این حدیث امام علی(ع) به برخی از دستورات اخلاقی از جمله نصیحت‌پذیری سفارش کرده است.

احادیث مشابه

چندین روایت با همین موضوع از امام علی(ع) نقل شده است:

• «مَنْ قَبِلَ النَّصِيحَةَ سَلِمَ مِنَ الْفَضِيحَةِ؛ هر کس نصیحت‌پذیر باشد از رسوایی در امان خواهد بود.»

• «اقْبَلُوا النَّصِيحَةَ مِمَّنْ أَهْدَاهَا إِلَيْكُمْ وَ اعْقِلُوهَا عَلَى أَنْفُسِكُمْ؛ از کسی که به شما نصیحت خود را هدیه می‌کند بپذبربد و آن را برای خود در خاطر نگه دارید.»
• «رَحِمَ اللَّهُ امْرَأً سَمِعَ حُكْماً فَوَعَى وَ دُعِيَ إِلَى رَشَادٍ فَدَنَا وَ أَخَذَ بِحُجْزَةِ هَادٍ فَنَجَا؛ خدا رحمت کند آن کس را که چون سخن حکیمانه‌ای را بشنود خوب فرا گیرد و چون به هدایت ارشاد گردد بپذیرد و دست به دامن هادی و رهبری زند و نجات یابد.»

سند

کتاب‌هایی که تنها سخنان امام علی(ع) در آن‌ها جمع‌آوری شده سه کتاب است، نهج البلاغه جمع‌آوری سید رضی، غرر الحکم تألیف ناصح‌الدین عبدالواحد و عیون الحکم و المواعظ تألیف علی بن محمد اللیثی الواسطی است. کتاب‌های نهج البلاغه و غرر الحکم در طول تاریخ مورد توجه بزرگان دینی بوده، و در بررسی سخنان از نظر فصاحت و بلاغت و نیز معنا و مفهوم با محتوای دیگر سخنان ایشان هم‌خوان بوده و مورد تایید قرار گرفته است، همچنین کتاب عیون الحکم و المواعظ نیز مطابق دو کتاب دیگر است. بنابراین از نظر سند می‌توان این حدیث را معتبر دانست.