صداقت در قرآن

سؤال

صداقت در قرآن را توضیح دهید

صداقت یکی از مهمترین و محوری‌ترین فضایل اخلاقی در قرآن است که همراه با اوصافی چون تقوا، ایمان، انفاق، صبر، و عبادت آمده است. جایگاه صادقین در قرآن بسیار رفیع است و بهشت به آنان وعده داده شده است. صداقت را ریشه و خاستگاه بسیاری از فضایل اخلاقی می‌دانند و در مقابل آن کذب، از بدترین گناهان شناخته شده است.

معنای صداقت

صدق: بكسر و فتح (ص) راست گفتن. و بكسر (ص): راست مقابل دروغ‏

مشهور محققان برآنند که صدق سخن یعنی مطابق بودن آن با واقع و برخی نیز معتقدند صدق یعنی مطابقت سخن با اعتقاد گوینده و یا هر دو. و کذب نقطه مقابل آن می‌باشد.

صداقت، فضیلتی بزرگ

صدق، وصفی است که تمامی فضائل علم و عمل را در بر می‌گیرد، ممکن نیست کسی دارای صدق باشد و عفت و شجاعت و حکمت و عدالت، چهار ریشه اخلاق فاضله را نداشته باشد، چون آدمی به غیر از اعتقاد و قول و عمل، چیز دیگری ندارد و وقتی بنا بگذارد که جز راست نگوید، ناچار می‌شود این سه چیز را با هم مطابق سازد، یعنی نکند مگر آنچه را که می‌گوید و نگوید مگر آنچه را که معتقد است و گرنه دچار دروغ می‌شود.

صادقین در قرآن

خداوند در قرآن به اهل ایمان گفته است از راستگویان باشید:﴿یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّـهَ وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا پروا کنید و با راستان باشید.﴾(توبه:۱۱۹)

قرآن توضیح می‌دهد که راستگویان چه کسانی هستند: در آیه ۱۷۷ سوره بقره اوصافی را نام می‌برد که آن را ویژگی متقین و صادقین می‌داند. از قبیل: ایمان به خدا و آخرت، انفاق به یتیمان و نیازمندان و خویشاوندان، برپا داشتن نماز، پرداخت زکات، وفای به عهد، صبر در سختی و جنگ. دربردارنده این اوصاف کسانی هستند که راست می‌گویند: ﴿أُولَـٰئِکَ الَّذِینَ صَدَقُوا ۖ وَأُولَـٰئِکَ هُمُ الْمُتَّقُونَ﴾(بقره:۱۷۷)

در همین آیه کسانی که صدق می‌ورزند را همان متقین می‌داند. طبق این آیه تقوا و صداقت هم‌پوشانی دارد. و در آیه دیگر راستگویان و مؤمنین را یکی می‌داند و آنان را کسانی می‌داند که در راه خدا جهاد کرده‌اند و به خدا و پیامبرش ایمان دارند و شک نکرده‌اند: ﴿إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّـهِ وَرَ‌سُولِهِ ثُمَّ لَمْ یَرْ‌تَابُوا وَجَاهَدُوا بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ فِی سَبِیلِ اللَّـهِ ۚ أُولَـٰئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ؛ در حقیقت، مؤمنان کسانی‌اند که به خدا و پیامبر او گرویده و [دیگر] شکّ نیاورده و با مال و جانشان در راه خدا جهاد کرده‌اند؛ اینانند که راستکردارند.﴾(حجرات:۱۵)

خداوند به صادقین بهشت را وعده داده است:﴿قَالَ اللَّـهُ هَـٰذَا یَوْمُ یَنفَعُ الصَّادِقِینَ صِدْقُهُمْ؛ خدا فرمود: «این، روزی است که راستگویان را راستی‌شان سود بخشد.»﴾(مائده:۱۱۹) «از این جمله اجمالاً استفاده می‌شود که تمام نیکی‌ها را می‌توان در عنوان صدق و راستی خلاصه کرد صدق و راستی در گفتار، و صدق و راستی در عمل، و در روز رستاخیز تنها سرمایه صدق و راستی است که به کار می‌آید، نه غیر آن. سپس پاداش صادقان را چنین بیان می‌کند: «برای آنها باغهایی از بهشت است که از زیر درختان آن نهرها جاری است، و جاودانه در آن خواهند ماند.»

در آیه ۳۵ سوره احزاب مردان و زنان صادق، همراه این عده آمده است: مسلمانان، مومنان، عبادت‌کنندگان، صابران، فروتنان، صدقه‌دهندگان، روزه‌داران، پاکدامنان و کسانی که خداوند را زیاد یاد می‌کنند. در آخر این آیه آمده است که خداوند مغفرت و پاداشی عظیم را برای این عده درنظر گرفته است. و در جایی دیگر صادقان را همان افرادی می‌داند که تقوا می ورزند و شکیبا و فرمانبردار هستند.

صفت مهاجران

یکی از اوصاف مهاجران که در قرآن آمده است صداقت است:﴿لِلْفُقَرَ‌اءِ الْمُهَاجِرِ‌ینَ الَّذِینَ أُخْرِ‌جُوا مِن دِیَارِ‌هِمْ وَأَمْوَالِهِمْ یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِّنَ اللَّـهِ وَرِ‌ضْوَانًا وَیَنصُرُ‌ونَ اللَّـهَ وَرَ‌سُولَهُ ۚ أُولَـٰئِکَ هُمُ الصَّادِقُونَ؛ [این غنایم، نخست] اختصاص به بینوایان مهاجری دارد که از دیارشان و اموالشان رانده شدند: خواستار فضل خدا و خشنودی [او] می‌باشند و خدا و پیامبرش را یاری می‌کنند. اینان همان مردم درست کردارند.﴾(حشر:۸) آنان به زبان گفتند ایمان آوردیم و در عمل صادق بودند. این صداقت به این معناست که آنان در ایمانشان صادق هستند و به عهد خود با خدا وفادارند. برخی دیگر این صداقت را در ایمان و جهاد می‌دانند.

خطاب به مشرکان

در آیات بسیاری در قرآن در مقابل ادعاهای مشرکین، گفته شده که «اگر راستگویید» پندارهای خود را محقق کنید. در آیه ۱۹۴ سوره اعراف می‌گوید آنان را بخوانید تا پاسختان دهند اگر راست می‌گویید:﴿إِنَّ الَّذِینَ تَدْعُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ عِبَادٌ أَمْثَالُكُمْ ۖ فَادْعُوهُمْ فَلْیسْتَجِیبُوا لَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِینَ؛ در حقیقت، كسانى را كه به جاى خدا مى‌خوانید، بندگانى امثال شما هستند. پس آنها را [در گرفتاریها] بخوانید، اگر راست مى‌گویید باید شما را اجابت كنند.﴾(اعراف:۱۹۴)

در تحدی قرآن هم گفته شده که اگر راست می‌گویید سوره‌ای همانند قرآن بیاورید. در آیه ۶۴ سوره نمل خطاب به آنان می‌گوید اگر معبودی همراه خداست برهانتان را بیاورید اگر راست می‌گویید.

در جاهای دیگر این مشرکین هستند که خطاب به پیامبران می‌گویند اگر راست می‌گویید پدرانمان را زنده کنید یا قیامت کی خواهد بود.

عبارت «اگر راست می‌گویید»: ﴿إِن كُنتُمْ صَادِقِینَ﴾جمله‌ای است برای درخواست برهان از طرف مقابل که ادعایی را مطرح کرده است که در قرآن هم از سوی خداوند گفته شده است هم از جانب مشرکین.

صدیق در قرآن

در قرآن صدیقین همردیف پیامبران و شهدا و صالحان قرار گرفته است.

حضرت ابراهیم(ع) و ادریس در قرآن به صدیق و حضرت مریم(س) به صدیقه وصف شده‌اند.