لعن در اسلام

سؤال

جایگاه لعن در مفاهیم اسلامی چیست؟

درگاه‌ها

فحش و سبّ به ویژه اگر دروغ باشند، از نظر شرع مقدس اسلام حرام است، در حالی که لعن به معنای بیزاری از اعمال زشت دیگران و دعا برای دوری آن‌ها از رحمت خدا، در مورادی جایز است. قرآن و روایات به لعن گروه‌هایی چون کافران و ظالمان اشاره کرده‌اند. لعن به عنوان ابزاری برای نشان دادن برائت از دشمنان دین و ایجاد مرز بین حق و باطل در نظر گرفته می‌شود. هم‌چنین متن به تاریخ لعن در بین مسلمانان و نقد دوگانه‌نگری نسبت به فضائل و مصائب شخصیت‌های اسلامی اشاره می‌کند.

تفاوت سبّ و شتم و فحش با لعن

با توجه به قرآن و روایات و سیره مسلمانان فحش، سَبّ و شتم -بویژه اگر دروغ باشد- از نظر شرع مقدس اسلام حرام و ممنوع است، اما مسئله لعن با سب فرق می‌کند؛ لعن به معنای بیزاری از اعمال زشت یک فرد و دعا برای دور شدن او از رحمت خدا جایز است. خداوند در قرآن کریم و پیامبر اسلام(ص) در سخنان خود برخی از گروه‌ها را جهت کارهای زشت و ناپسند لعن کرده‌اند. همچنین برخی از صحابه به سبب کارهای زشت و غیر مشروع، توسط برخی صحابه دیگر مورد لعن و نفرین قرار می‌گرفتند.

لعن در لغت

لعن را به معنای راندن و دور کردن همراه با ناراحتی دانسته‌اند. لعن از جانب خدا به معنای قطع رحمت و توفیق دنیوی و نیز به معنای عذاب اخروی است. لعن از سوی انسان، نوعی نفرین و بدخواهی برای دیگری است.

جایگاه لعن در منابع اسلامی

لعن در قرآن

کلمهٔ لعن و مشتقات آن ۳۷ بار در قرآن آمده است. در قرآن، کافران، ظالمان، منافقان، آزار رسانندگان به خدا و رسول، آنانی که از روی عمد قتل نفس کنند و کسانی که حقایق را کتمان و امر را بر مردم مشتبه می‌سازند، لعن شده‌اند.پیامبر نیز دشمنان رسالت، مشرکان، منافقان و برخی از صحابه را لعن کرده است.

• ﴿إِنَّ ٱللَّهَ لَعَنَ ٱلۡکٰفِرِینَ وَأَعَدَّ لَهُمۡ سَعِیرًا﴾(احزاب:۶۴) خداوند کافران را لعنت کرد و برای آنان آتشی فروزان آماده کرده است

• ﴿وَقالوا قُلوبُنا غُلفٌ بَل لَعَنَهُمُ اللَّهُ بِکُفرِهِم فَقَلیلًا ما یُؤمِنونَ﴾(بقره:۸۸) [یهودیان] (به پیامبر اسلام) گفتند:دل‌های ما در پوشش است. آری، خدا به خاطر کفرشان آنها را از رحمت [خود] دور کرده است، از این رو بهندرت ایمان می‌آورند

• ﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ یَکۡتُمُونَ مَآ أَنزَلۡنَا مِنَ ٱلۡبَیِّنٰتِ وَٱلۡهُدَیٰ مِنۢ بَعۡدِ مَا بَیَّنَّـٰهُ لِلنَّاسِ فِی ٱلۡکِتٰبِۙ أُوْلَـٰٓئِکَ یَلۡعَنُهُمُ ٱللَّهُ وَیَلۡعَنُهُمُ ٱللَّـٰعِنُونَ﴾(بقره:۱۵۹) بی گمان، کسانی که دلایل روشن و رهنمودهایی که فرو فرستادیم پس از آنکه آنها را در کتاب (آسمانی) برای مردم توضیح دادیم کتمان می‌کنند، آنان اند که خدا آنها را از رحمت خود دور می‌کند و لعنت کنندگان [نیز] آنان را لعنت می‌کنند

• ﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ یَرۡمُونَ ٱلۡمُحۡصَنٰتِ ٱلۡغٰفِلٰتِ ٱلۡمُؤۡمِنٰتِ لُعِنُواْ فِی ٱلدُّنۡیَا وَٱلۡأٓخِرَةِ وَلَهُمۡ عَذَابٌ عَظِیمࣱ﴾(نور:۲۳) آنانی که نسبت ناروا به زنان بی‌خبر و با ایمان می‌دهند، در دنیا و آخرت از رحمت خداوند محرومند و برای آنان عذابی بزرگ خواهد بود

• ﴿إِنَّ ٱلَّذِینَ یُؤۡذُونَ ٱللَّهَ وَرَسُولَهُۥ لَعَنَهُمُ ٱللَّهُ فِی ٱلدُّنۡیَا وَٱلۡأٓخِرَةِ وَأَعَدَّ لَهُمۡ عَذَابࣰا مُّهِینࣰا﴾(احزاب:۵۷) بی گمان، کسانی که خدا و پیامبرش را بیازارند، خدا در دنیا و آخرت آنها را از رحمت خود دور ساخته و برایشان عذابی خوار کننده مهیا ساخته است

لعن در روایات

در روایات اهل بیت، غالیان و عاملان واقعه کربلا لعن شده‌اند. در زیارت عاشورا افرادی از بنی‌امیه همچون یزید، معاویه و ابوسفیان لعن شده‌اند. برخی، خوارج را، نخستن کسانی دانسته‌اند که مسلمانان را با نام و نشان لعن کردند پس از خوارج، معاویه نیز به‌طور رسمی به ترویج لعن پرداخت او دستور داد تا بر منابر امام علی(ع) را لعن نمایند.

«لعن و نفرین» به عنوان ابزاری برای «برائت» در دین اسلام است. به ویژه در زیارت امام حسین علیه‌السلام، تأکید می‌شود که مؤمنان برای نزدیکی به خدا و اهل بیت، باید از دشمنان آنها بیزاری جویند.

معاویه ترویج کننده دشنام و لعن

ایرادی که که همواره از طرف اهل‌سنت نسبت به شیعیان رواج داشته و دارد، ایراد لعن به برخی از اصحاب پیامبر است که متأسفانه همین امر، رنج‌ها و مصیبت‌های فراوانی از جمله اثبات کفر، و به تبع آن حلال بودن خون شیعیان را متوجه تشیع کرده است. این در حالیست که به هنگام سخن از سب و ناسزاگویی معاویه در حق امام علی(ع)، علمای اهل‌سنت از معاویه دفاع کرده و عمل او را توجیه می‌کنند.

فتوای مراجع درباره لعن بزرگان مذاهب

غالب مراجع و عالمان شیعه معتقدند که سب و لعن صحابه و خلفای سه‌گانه دستاویز برخی حاکمان اهل سنت برای کشتار شیعیان در طول تاریخ بوده است.

• آیت‌الله سید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران، معتقد است هر چیزی که موجب برافروختن آتش اختلاف میان مسلمانان شود و نیز اهانت به مقدّسات هر یک از گروه‌های مسلمان، خدمت به گروه‌های کافر و مشرک و خیانت به اسلام و حرام است. ایشان در اینباره فرمودند: «آن شیعه‌ای هم که از روی نادانی و غفلت یا گاهی از روی غرض ـ این را هم سراغ داریم و افرادی را هم از بین شیعیان می‌شناسیم که فقط مسئله‌شان مسئله نادانی نیست، بلکه مأموریت دارند برای اینکه ایجاد اختلاف کنند ـ به مقدسات اهل سنت اهانت می‌کند، عرض می‌کنم: رفتار هر دو گروه حرام شرعی و خلاف قانون است.»
• آیت الله بهجت درباره برخی از رفتارها به نام عیدالزهرا فرمودند: «چه بسا … این کارها موجب اذیت و آزار یا قتل شیعیانی که در بلاد و کشورهای دیگر در اقلیت هستند گردد در اینصورت اگر یک قطره خون از آنها ریخته شود ما مسبب آن یا شریک جرم خواهیم بود.» «کسی که وحدت مسلمانان را نخواهد، مسلمان نیست. ائمه ما (علیه‌السلام) در نماز جماعت آنان شرکت می‌کردند، به جهت اتحاد مسلمانان.»
• آیت‌الله وحید خراسانی: ایشان با اشاره به اینکه تفرقه‌انگیزان در شیعه از فقاهت به دور هستند، فرمودند: «واقعاً فقاهت در این‌گونه جریان‌ها از بین رفته، این کارها موجب اراقه دماء محترمه است، و دستور خود ائمه بر خلاف این است. سب، لعن علنی جایز نیست. اولاً لعن علنی ممنوع است، واقعاً دستورات دین بر همین امر تأکید دارند، ثانیاً در روایت معتبره آمده است: صلوا فی مساجدهم، علاوه بر این، عیادت کنید مرضای آنها را، تشییع کنید جنازه‌های آنها را.»
• آیت‌الله مکارم شیرازی: از توهین به مقدسات سایر مذاهب پرهیز شود تا بهانه برای ریختن خون شیعیان در دیگر مناطق به دست دشمنان ندهیم. در شرایطی که تکفیریها، تبلیغات وسیعی بر ضد شیعیان و همه مسلمانان دارند، شیعه و سنی باید با یکدیگر هماهنگ باشند تا با آنها مقابله کنند.
• آیت‌الله جوادی آملی، از مراجع تقلید، معتقد است حفظ جان مسلمانان بسیار مهم است و از جمله راه‌حل‌ها، برای جلوگیری از کشته شدن مسلمانان، رها کردن سب و لعن‌های بزرگان اهل‌سنت است. سبّ صحابه، اهانت به مقدسات شیعه یا سنی، توهین و تحقیر ظالمانه نسبت به باورهای هرکدام از دو گروه، حرام و ایجاد اختلاف و روشن کردن آتش تفرقه و شقاق و تحطیم و هدم اساس وحدت امت اسلامی، گناهی بزرگ است.
• برخی نیز استدلال کرده‌اند که حفظ نظام اسلام در گروی حفظ وحدت مسلمانان و جامعه اسلامی است و حفظ این اتحاد بدون احترام به مقدسات دیگر مسلمانان امکان‌پذیر نیست. مسلمانان با در نظر گرفتن همین مصلحت باید از هرگونه اهانت و توهین به افراد مورد احترام مذاهب دیگر پرهیز کنند.