معنای جبار از اسماء الهی

سؤال

جبار از اسماء الهی به چه معنا است؟

جَبّار در اسماء الهی به دو معنا به کار می‌رود؛ یکی به معنای جبران کننده، یعنی هر چه بالقوه است را او تبدیل به بالفعل می‌کند. معنای دیگری نیز در کلمه جبار به کار می‌رود و آن سلطنت و عظمت بر دیگران است که خداوند به هر کس بخواهد اراده خود را بر او تحمیل می‌کند.

جبار به معنای جبران کننده

جبار در مورد خداوند در یک کاربرد به معنای جبران کننده است یعنی او آنچه را که بالقوه است به بالفعل جبران کرده و تکمیل می‌کند. خداوند واجب الوجود است و هر چیزی مستند به اوست، در نتیجه هر چه بالقوه و استعداد است را او تبدیل به بالفعل می‌کند، چون او خود بالفعل محض است.

مرحوم ملاهادی سبزواری معتقد است جبار از کلمه جبر به معنی تلافی و تدارک است و ماهیات به لحاظ آنکه دائم بین وجود و عدم بوده و ممکن الوجود هستند؛ خداوند این امکان را در آنها با اعطای وجود جبران کرده و تبدیل به وجوب (وجوب بالغیر) می‌نماید. پس خلل و کمبودهای آنان را پوشانده و نقصان آنها را جبران می‌کند.

جبار به معنای سلطنت و اراده

معنای دیگر جبار، کسی است که سلطنت داشته و اراده‌اش نافذ است. علامه طباطبائی معتقد است کلمه جبار صیغه مبالغه از جبر یعنی شکسته را اصلاح کننده است و بنابراین جبار کسی است که اراده‌اش نافذ است و اراده خود را بر هر کس که بخواهد به جبر تحمیل می‌کند.

به عبارت دیگر جبار به معنای کسی است که بر دیگران عظمت و سلطنت داشته باشد و این خود یکی از صفات خداوند است که در خصوص دیگران مذموم و در خصوص خداوند ممدوح است برای اینکه در غیر خدا معنایش این است که بنده خدا، جباریت را به خود می‌بندد در حالی که سزاوار آن نیست.

مطالعه بیشتر

• تفسیر المیزان و تفسیر نمونه، ذیل آیه ۱۰۳، سوره انعام.