غلو در جایگاه نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ اکتبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۴۸

سؤال

شیعیان در مورد نهج البلاغه غلو می‌کنند و آن را بعد از قرآن قرار می‌دهند در حالی که مثل سایر کتب روایی است.

غلو در جایگاه نهج‌البلاغه سخنی است که برخی در نقد شیعیان بیان نموده‌اند. در بررسی این مسئله باید به نظرات بزرگان سایر فرق و ادیان مراجعه نمود تا در ابتدا جایگاه این کتاب مشخص و سپس درباره مسئله غلو در جایگاه آن سخن گفته شود. بسیاری از بزرگان اهل سنت این کتاب را فراتر از جایگاهی بشری دانسته و متن و محتوای آن را ورای فهم انسانی بیان کرده‌اند.

جایگاه نهج‌البلاغه نزد بزرگان اهل‌سنت

نهج‌البلاغه یکی از کتاب‌های مطرح در میان شیعیان و همچنین برخی از علمای اهل‌سنت است. درباره غلو در جایگاه نهج‌البلاغه می‌توان به گفتار بعضی از علمای اهل سنت در ستایش نهج‌البلاغه اشاره نمود:

جاحظ، ادیب سخن‌دان و سخن‌شناس معروف که از نوابغ ادب است و در قرن سوم هجری می‌زیسته و کتاب «البیان و التبیین» که یکی از ارکان چهارگانه ادب به شمار آمده است را نوشته، مکرر در کتاب خویش ستایش و اعجاب فوق‌العاده خود را نسبت به سخنان امام علی(ع) اظهار می‌دارد. در جلد اوّل، این جمله معروف را از امام علی(ع) نقل می‌کند که حضرت فرمودند: «قِیمَهُ کُلِّ امْرئٍ مَا یُحْسِنُهُ؛ ارزش هر کس همان است که می‌داند.»^[۱] آن‌گاه بیش از نیم صفحه این جمله را ستایش می‌کند و می‌گوید: در همه کتاب‌ها، اگر جز این جمله نبود، کافی بود، بهترین سخن آن است که کم آن، تو را از بسیارش، بی‌نیاز کند، و معنی در لفظ پنهان نشده باشد بلکه ظاهر و نمودار باشد، آن گاه می‌گوید: «کان الله عزّ و جلّ قد البسه من الجلاله و غشاه من نور الحکمه علی حسب نیّه صاحبه و تقوا غائله» گویا خداوند جامه‌ای از جلالت و پرده‌ای از نور حکمت متناسب با نیت پاک و تقوای گوینده‌اش، بر این جمله کوتاه پوشانده است».^[۲]

شیخ محمد عبده مفتی پیشین مصر که ازعلمای اهل سنت و از شارحان نهج‌البلاغه است در مقدمه شرحش می‌نویسد: «هنگام خواندن این کتاب، چون از عبارتی به عبارت دیگر می‌پرداختم می‌دیدم که جولان‌گاه اندیشه و پرده‌های سخن تغییر می‌کند و دیدگاه بصیرت عوض می‌شود، گاه خود را در جهانی از معانی بلند می‌یافتم که در پوششی از زیور لفظ‌های رخشان و عبارت‌های تابناک به زیارت جان‌های پاک می‌آید و پیرامون دل‌های روشن به طواف می‌ایستد … گاه می‌یافتم که عقلی مشعشع و نورانی که هیچ شباهتی به اجسام مادی نمی‌رساند از عالم رفیع الوهیت جدا گشته است و به روح انسانی انتقال یافته، او را از پرده‌های تو در توی طبیعت بیرون آورده تا سراپرده ملکوت رفعت داده است … گاه خطیبی را می‌دیدم که والیان امت را مخاطب ساخته و راه صواب و خطا را به ایشان می‌نمایاند و دقائق سیاست را به آنان می‌آموزد و از پیمودن راهی که به گمراهی پایان می‌یابد، بر حذر می‌دارد.»^[۳]

ابن ابی‌الحدید معتزلی می‌گوید: «امّا الفصاحه، فهو امام الفصحا، و سیّد البلغا و فی کلامه قیل: دون کلام الخالق و فوق کلام المخلوقین، و منه تعلّم الناس الخطابه و الکتابه …؛ اما در فصاحت؛ پیشوای فصحا و سرور بلغا بود، به حق، سخن علی را از سخن خالق فروتر و از سخن مخلوق فراتر خوانده‌اند، و مردم همه دو فن خطابه و نویسندگی را از او فراگرفته‌اند …»^[۴] همین کافی است که یک دهم بلکه یک بیستم آنچه مردم از سخنان علی(ع) گرد آورده و نگهداری کرده‌اند از سخنان هیچ‌کدام از صحابه پیامبر(ص) با آن که فصحایی در میان آن‌ها بوده است، نقل نکرده‌اند، و باز کافی است که مردی مانند جاحظ در البیان و التبیین و سایر کتاب های خویش ستایش‌گر او است. وی در شرح نامه امام به عبدالله بن عباس، پس از فتح مصر به دست سپاهیان معاویه به شهادت محمد بن ابی‌بکر، می‌گوید: «انظر! الی الفصاحه کیف تعطی هذا الرجل قیادها و تملّکه زمامها …؛ فصاحت را ببین که چگونه افسار خود را به دست این مرد (علی) داده و مهار خود را به او سپرده است، نظم عجیب الفاظ را تماشا کن، یکی پس از دیگری می‌آیند و در اختیار او قرار می‌گیرند، مانند چشمه‌ای که خود به خود و بدون زحمت از زمین می‌جوشد، سبحان الله! جوانی از عرب در شهری مانند مکه بزرگ می‌شود با هیچ حکیمی برخورد نکرده است، اما سخنانش در حکمت نظری بالا دست سخنان افلاطون و ارسطو قرار گرفته است، با اهل حکمت عملی معاشرت نکرده است اما از سقراط بالاتر رفته است، میان شجاعان و دلاوران تربیت نشده است زیرا مردم مکه تاجر پیشه بودند و اهل جنگ نبودند، اما شجاع‌ترین بشری از کار درآمد که بر روی زمین راه رفته است.»^[۵]

طه حسین ادیب و نویسنده معروف و معاصر مصر در کتاب علی و بنوه بعد از داستان مردی که در جریان جنگ جمل دچار تردید شده بود، بعد از نقل کلام امام به آن مرد، می‌گوید: «من پس از وحی و سخن خدا، جوابی پرجلال تر و شیواتر از این جواب ندیده و نشنیده‌ام.»^[۶] در باب شجاعت از خلیل بن احمد پرسیدند علی(ع) شجاع تر است یا عنبسه یا بسطام؟ گفت: «عنبسه و بسطام را با افراد بشر باید مقایسه کرد علی ما فوق افراد بشر است.»

غلو شیعیان یا جایگاه نهج‌البلاغه

با توجه به سخنان بزرگان اهل سنت، می‌توان گفت که شیعیان در مورد نهج‌البلاغه غلو نمی‌کنند، بلکه عظمت نهج‌البلاغه زیاد بوده و کتاب روایی در میان عامه و شیعه وجود ندارد که به این اندازه شرح بر آن نگاشته شده باشد. سید هبه الله شهرستانی گوید: پنجاه شرح برای نهج‌البلاغه نوشته شده است که در میان آن‌ها از علماء متقدم ابوالحسین رازی و فخررازی و قطب راوندی و کمال الدین محمد میثم بحرانی هستند، و متاخرین شیخ محمد عبده و عبدالحمید بن ابی الحدید هستند.^[۷]

بنابر این تعاریف بیان شده از طرف شخصیت‌هایی که شیعه نیستند می‌توان گفت خاندان پیامبر اسلام(ص) از نظر علمی سرآمد همه مردم بودند و در بین این خاندان، امام علی(ع) شاخص‌ترین فرد بود، تا جایی که پیامبر(ص) درباره ایشان فرمودند: «أعلمُ اُمّتي مِن بَعدي عليُّ بنُ أبي طالبٍ؛ داناترین امتم بعد از من علی بن ابی طالب است.»^[۸] و در حدیث دیگر که اهل سنت نیز در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند، درباره امام علی(ع) فرمودند: «أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا فَمَن أرادَ العِلمَ فلیأتها مِن بابُها؛ من شهر علم هستم و علی در آن است، هر کسی که علم می‌خواهد باید از در آن وارد شود.»^[۹] در تاریخ آمده است که خلفاء ثلاثه و به خصوص خلیفه دوم بارها در مسائل علمی به امام علی(ع) مراجعه و ایشان مشکلات علمی آن‌ها را برطرف می‌کردند، و این سخن از خلیفه دوم معروف است که «لَوْلا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَر»^[۱۰]

منابع

↑ خوارزمی، موفق بن احمد بن محمد کلّی، المناقب، قم، جامعه مدرسین قم، چاپ دوم، ۱۴۱۱، ص۳۶۸؛ المناوی، محمّد عبد الرؤف، فیض القدیر شرح جامع صغیر، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۱۴۶
↑ مطهری، مرتضی، سیری در نهج‌البلاغه، چاپ و صحافی از چاپخانه درودکی، ص۱۲ و ۱۳
↑ عبده، محمد، مقدمه شرح نهج‌البلاغه
↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، داراحیاء الکتب العربیه، ج۱، ص۲۴ و ۲۵
↑ شرح نهج‌البلاغه، ج۱۶، ص۱۴۵ و ۱۴۶
↑ سیری در نهج البلاغه، ص۱۶
↑ ابن ابی الحدید، مقدمه شرح نهج‌البلاغه، دار احیاء الکتب العربیه، ج۱، ص۱۰
↑ قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، دارالاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶، ج۱، ص۲۱۶، ح۲۷
↑ حاکم نیشابوری، محمد بن علی، مستدرک حاکم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶، ج۳، ص۱۲۷ و ۱۲۸؛ متقی هندی، کنز العمال، بیروت، مؤسسه رسالت، ج۱۱، ص۶۱۴، ح ۳۲۹۷۸ و ۳۲۹۷۹
↑ المناقب، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۱، ص۸۱، ح۶۵؛ ینابیع الموده، دارالاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶، ج۱، ص۲۱۶، ح۲۸

[1] خوارزمی، موفق بن احمد بن محمد کلّی، المناقب، قم، جامعه مدرسین قم، چاپ دوم، ۱۴۱۱، ص۳۶۸؛ المناوی، محمّد عبد الرؤف، فیض القدیر شرح جامع صغیر، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۱۴۶

[2] مطهری، مرتضی، سیری در نهج‌البلاغه، چاپ و صحافی از چاپخانه درودکی، ص۱۲ و ۱۳

[3] عبده، محمد، مقدمه شرح نهج‌البلاغه

[4] ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، داراحیاء الکتب العربیه، ج۱، ص۲۴ و ۲۵

[5] شرح نهج‌البلاغه، ج۱۶، ص۱۴۵ و ۱۴۶

[6] سیری در نهج البلاغه، ص۱۶

[7] ابن ابی الحدید، مقدمه شرح نهج‌البلاغه، دار احیاء الکتب العربیه، ج۱، ص۱۰

[8] قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، دارالاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶، ج۱، ص۲۱۶، ح۲۷

[9] حاکم نیشابوری، محمد بن علی، مستدرک حاکم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶، ج۳، ص۱۲۷ و ۱۲۸؛ متقی هندی، کنز العمال، بیروت، مؤسسه رسالت، ج۱۱، ص۶۱۴، ح ۳۲۹۷۸ و ۳۲۹۷۹

[10] المناقب، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۱، ص۸۱، ح۶۵؛ ینابیع الموده، دارالاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶، ج۱، ص۲۱۶، ح۲۸

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
 {{شروع متن}}
-{{شاخه
- | شاخه اصلی = حدیث
- |شاخه فرعی۱ = منبع شناسی
- |شاخه فرعی۲ = کتاب شناسی
- |شاخه فرعی۳ =
-}}
 {{سوال}}
-شيعيان در مورد نهج البلاغه غلّو مي كنند و آن را بعد از قرآن قرار مي دهند در حالي كه مثل ساير كتب روايي است؟
+شیعیان در مورد نهج البلاغه غلو می‌کنند و آن را بعد از قرآن قرار می‌دهند در حالی که مثل سایر کتب روایی است.
 {{پایان سوال}}
 {{پاسخ}}
-درباره غلو در مورد نهج البلاغه می توان به گفتار بعضي از علماي اهل سنّت  در ستايش نهج البلاغه اشاره نمود:
+'''غلو در جایگاه نهج‌البلاغه''' سخنی است که برخی در نقد شیعیان بیان نموده‌اند. در بررسی این مسئله باید به نظرات بزرگان سایر [[فرق و ادیان]] مراجعه نمود تا در ابتدا جایگاه این کتاب مشخص و سپس درباره مسئله غلو در جایگاه آن سخن گفته شود. بسیاری از [[بزرگان اهل سنت]] این کتاب را فراتر از جایگاهی بشری دانسته و متن و محتوای آن را ورای فهم انسانی بیان کرده‌اند.
-جاحظ، اديب سخندان و سخن شناس معروف كه از نوابغ ادب است و در قرن سوّم هجري مي زيسته است و كتاب «البيان و التبيين» که يكي از اركان چهارگانه ادب به شمار آمده است، مكرّر در كتاب خويش ستايش و اعجاب فوق العاده خود را نسبت به سخنان علي(ع) اظهار مي دارد، در جلد اوّل، اين جمله معروف را از امام علي(ع) نقل مي كند كه حضرت فرمودند: «قيمه كلّ امرء ما يحسنه<ref>موفق بن احمد بن محمد كلّي خوارزمي، المناقب، قم، جامعه مدرّسين قم، چاپ دوم، ۱۴۱۱، ص۳۶۸؛ محمّد عبد الرؤف المناوي، فيض القدير شرح جامع صغير، بيروت، دارالكتب العلميه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴ ص۱۴۶.</ref> ارزش هر كس همان است كه مي داند»، آن گاه بيش از نيم صحفه اين جمله را ستايش مي كند و مي گويد: در همه كتاب ما، اگر جز اين جمله نبود، كافي بود، بهترين سخن آن است كه كم آن، تو را از بسيارش، بي نياز كند، و معني در لفظ پنهان نشده باشد بلكه ظاهر و نمودار باشد، آن گاه مي گويد: «كان الله عزّ و جلّ قد البسه من الجلاله و غشاه من نور الحكمه علي حسب نيّه صاحبه و تقوا قائله» گويا خداوند جامه‌اي ازجلالت و پرده اي از نور حكمت متناسب با نيّت پاك و تقواي گوينده اش، بر اين جمله كوتاه پوشانده است».<ref>مطهري، مرتضي، نقل از كتاب سيري در نهج البلاغه، چاپ و صحافي از چاپخانه درودكي، ص۱۲و۱۳.</ref>
+==جایگاه نهج‌البلاغه نزد بزرگان اهل‌سنت==
+[[نهج‌البلاغه]] یکی از کتاب‌های مطرح در میان [[شیعیان]] و همچنین برخی از علمای اهل‌سنت است. درباره غلو در جایگاه نهج‌البلاغه می‌توان به گفتار بعضی از علمای اهل سنت در ستایش نهج‌البلاغه اشاره نمود:
-شيخ محمد عبده مفتي پيشين مصر كه ازعلماي اهل سنّت و از شارحان كتاب نهج البلاغه است در مقدّمه شرحش مي نويسد: هنگام خواندن اين كتاب، چون از عبارتي به عبارت ديگر مي پرداختم مي ديدم كه جولان گاه انديشه و پرده هاي سخن تغيير مي كند و ديدگاه بصيرت عوض مي شود، گاه خود را در جهاني از معاني بلند مي يافتم كه در پوششي از زيور لفظ هاي رخشان و عبارت هاي تابناك به زيارت جان هاي پاك مي آيد و پيرامون دل هاي روشن به طواف مي ايستد ... گاه مي يافتم كه عقلي مشعشع و نوراني كه هيچ شباهتي به اجسام مادي نمي رساند ازعالم رفيع الوهيّت جدا گشته است و به روح انساني انتقال يافته، او را از پرده هاي تو در توي طبيعت بيرون آورده تا سراپرده ملكوت رفعت داده است ... گاه خطيبي را مي ديدم كه واليان امّت را مخاطب ساخته و راه صواب و خطا را به ايشان مي نماياند و دقائق سياست را به آنان مي آموزد و از پيمودن راهي كه به گمراهي پايان مي يابد، بر حذر مي دارد.<ref>مقدّمه شرح نهج البلاغه شيخ محمد عبده.</ref>
+* '''[[جاحظ]]'''، ادیب سخن‌دان و سخن‌شناس معروف که از نوابغ ادب است و در قرن سوم هجری می‌زیسته و کتاب «البیان و التبیین» که یکی از ارکان چهارگانه ادب به شمار آمده است را نوشته، مکرر در کتاب خویش ستایش و اعجاب فوق‌العاده خود را نسبت به سخنان [[امام علی(ع)]] اظهار می‌دارد. در جلد اوّل، این جمله معروف را از امام علی(ع) نقل می‌کند که حضرت فرمودند: {{متن عربی|قِیمَهُ کُلِّ امْرئٍ مَا یُحْسِنُهُ|ترجمه=ارزش هر کس همان است که می‌داند.}}<ref>خوارزمی، موفق بن احمد بن محمد کلّی، المناقب، قم، جامعه مدرسین قم، چاپ دوم، ۱۴۱۱، ص۳۶۸؛ المناوی، محمّد عبد الرؤف، فیض القدیر شرح جامع صغیر، بیروت، دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۵، ج۴، ص۱۴۶</ref> آن‌گاه بیش از نیم صفحه این جمله را ستایش می‌کند و می‌گوید: در همه کتاب‌ها، اگر جز این جمله نبود، کافی بود، بهترین سخن آن است که کم آن، تو را از بسیارش، بی‌نیاز کند، و معنی در لفظ پنهان نشده باشد بلکه ظاهر و نمودار باشد، آن گاه می‌گوید: {{متن عربی|کان الله عزّ و جلّ قد البسه من الجلاله و غشاه من نور الحکمه علی حسب نیّه صاحبه و تقوا غائله}} گویا خداوند جامه‌ای از جلالت و پرده‌ای از [[نور حکمت]] متناسب با نیت پاک و تقوای گوینده‌اش، بر این جمله کوتاه پوشانده است».<ref>مطهری، مرتضی، سیری در نهج‌البلاغه، چاپ و صحافی از چاپخانه درودکی، ص۱۲ و ۱۳</ref>
-ابن ابي الحديد معتزلي گويد: «امّا الفصاحه، فهو امام الفصحا، و سيّد البلغا و في كلامه قيل: دون كلام الخالق و فوق كلام المخلوقين، و منه تعلّم الناس الخطابه و الكتابه ...<ref>ابن ابي الحديد، شرح نهج البلاغه، داراحياء الكتب العربيه، ج۱ص۲۴و ۲۵.</ref> امّا در فصاحت؛ پس امير المومين(ع) پيشواي فصحا و سرور بلغا بود، به حق، سخن علي را از سخن خالق فروتر و از سخن مخلوق فراتر خوانده اند، و مردم همه دو فنّ خطابه و نويسندگي را از او فراگرفته اند...» همين كافي است كه يك دهم بلكه يك بيستم آن چه مردم از سخنان علي گرد آورده و نگهداري كرده اند از سخنان هيچكدام از صحابه رسول اكرم(ص) با آن كه فصحايي در ميان آن ها بوده است، نقل نكرده اند، و باز كافي است كه مردي مانند جاحظ در البيان و التبيين و ساير كتب خويش ستايش گر اوست.
+* '''[[شیخ محمد عبده]]''' مفتی پیشین [[مصر]] که ازعلمای اهل سنت و از [[شارحان نهج‌البلاغه]] است در مقدمه شرحش می‌نویسد: «هنگام خواندن این کتاب، چون از عبارتی به عبارت دیگر می‌پرداختم می‌دیدم که جولان‌گاه اندیشه و پرده‌های سخن تغییر می‌کند و دیدگاه بصیرت عوض می‌شود، گاه خود را در جهانی از معانی بلند می‌یافتم که در پوششی از زیور لفظ‌های رخشان و عبارت‌های تابناک به زیارت جان‌های پاک می‌آید و پیرامون دل‌های روشن به طواف می‌ایستد … گاه می‌یافتم که عقلی مشعشع و نورانی که هیچ شباهتی به اجسام مادی نمی‌رساند از عالم رفیع [[الوهیت]] جدا گشته است و به [[روح انسانی]] انتقال یافته، او را از پرده‌های تو در توی طبیعت بیرون آورده تا سراپرده ملکوت رفعت داده است … گاه خطیبی را می‌دیدم که والیان امت را مخاطب ساخته و [[راه صواب و خطا]] را به ایشان می‌نمایاند و دقائق سیاست را به آنان می‌آموزد و از پیمودن راهی که به گمراهی پایان می‌یابد، بر حذر می‌دارد.»<ref>عبده، محمد، مقدمه شرح نهج‌البلاغه</ref>
-وی در شرح نامه امام به عبدالله بن عباس، پس از فتح مصر به دست سپاهيان معاويه به شهادت محمّد بن ابي بكر، مي گويد: انظر! الي الفصاحه كيف تعطى هذا الرجل قيادها و تملّكه زمامها ...<ref>همان، ج۱۶، ص۱۴۵و۱۴۶.</ref>فصاحت را ببين كه چگونه افسار خود را به دست اين مرد (علي) داده و مهار خود را به او سپرده است، نظم عجيب الفاظ را تماشا كن، يكي پس از ديگري مي آيند و در اختيار او قرار مي گيرند، مانند چشمه اي كه خود به خود و بدون زحمت از زمين مي جوشد، سبحان الله! جواني از عرب در شهري مانند مكه بزرگ مي شود با هيچ حكيمي برخورد نكرده است، اما سخنانش در حكمت نظري بالا دست سخنان افلاطون و ارسطو قرار گرفته است، با اهل حكمت عملي معاشرت نكرده است اما از سقراط بالاتر رفته است، ميان شجاعان و دلاوران تربيت نشده است زيرا مردم مكه تاجر پيشه بودند و اهل جنگ نبودند، اما شجاع ترين بشري از كار درآمد كه بر روي زمين راه رفته است».
+* '''[[ابن ابی الحدید معتزلی|ابن ابی‌الحدید معتزلی]]''' می‌گوید: {{متن عربی|امّا الفصاحه، فهو امام الفصحا، و سیّد البلغا و فی کلامه قیل: دون کلام الخالق و فوق کلام المخلوقین، و منه تعلّم الناس الخطابه و الکتابه …|ترجمه=اما در فصاحت؛ پیشوای فصحا و سرور بلغا بود، به حق، سخن علی را از سخن خالق فروتر و از سخن مخلوق فراتر خوانده‌اند، و مردم همه دو فن خطابه و نویسندگی را از او فراگرفته‌اند …}}<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج‌البلاغه، داراحیاء الکتب العربیه، ج۱، ص۲۴ و ۲۵</ref> همین کافی است که یک دهم بلکه یک بیستم آنچه مردم از سخنان علی(ع) گرد آورده و نگهداری کرده‌اند از سخنان هیچ‌کدام از [[صحابه پیامبر(ص)]] با آن که فصحایی در میان آن‌ها بوده است، نقل نکرده‌اند، و باز کافی است که مردی مانند جاحظ در البیان و التبیین و سایر کتاب های خویش ستایش‌گر او است. وی در شرح نامه امام به [[عبدالله بن عباس]]، پس از [[فتح مصر]] به دست [[سپاهیان معاویه]] به [[شهادت محمد بن ابی‌بکر]]، می‌گوید: {{متن عربی|انظر! الی الفصاحه کیف تعطی هذا الرجل قیادها و تملّکه زمامها …|ترجمه=فصاحت را ببین که چگونه افسار خود را به دست این مرد (علی) داده و مهار خود را به او سپرده است، نظم عجیب الفاظ را تماشا کن، یکی پس از دیگری می‌آیند و در اختیار او قرار می‌گیرند، مانند چشمه‌ای که خود به خود و بدون زحمت از زمین می‌جوشد، سبحان الله! جوانی از عرب در شهری مانند [[مکه]] بزرگ می‌شود با هیچ حکیمی برخورد نکرده است، اما سخنانش در حکمت نظری بالا دست سخنان [[افلاطون]] و [[ارسطو]] قرار گرفته است، با اهل حکمت عملی معاشرت نکرده است اما از سقراط بالاتر رفته است، میان شجاعان و دلاوران تربیت نشده است زیرا مردم مکه تاجر پیشه بودند و اهل جنگ نبودند، اما شجاع‌ترین بشری از کار درآمد که بر روی زمین راه رفته است.}}<ref>شرح نهج‌البلاغه، ج۱۶، ص۱۴۵ و ۱۴۶</ref>
-طه حسين اديب و نويسنده معروف و معاصر مصر در كتاب «علي و بنوه» بعد از داستان مردي كه در جريان جنگ جمل دچار ترديد شده بود، بعد از نقل كلام امام به آن مرد، مي گويد: من پس از وحي و سخن خدا، جوابي پرجلال تر و شيواتر از اين جواب نديده و نشنيده ام.<ref>مرتضي، مطهري، همان، ص۱۶.</ref> همچنین از خليل بن احمد پرسيدند: علي(ع) شجاع تر است يا عنبسه يا بسطام؟ گفت: «عنبسه و بسطام را با افراد بشر بايد مقايسه كرد علي ما فوق افراد بشر است.»
+* '''[[طه حسین]]''' ادیب و نویسنده معروف و معاصر مصر در کتاب علی و بنوه بعد از داستان مردی که در جریان [[جنگ جمل]] دچار تردید شده بود، بعد از نقل کلام امام به آن مرد، می‌گوید: «من پس از وحی و سخن خدا، جوابی پرجلال تر و شیواتر از این جواب ندیده و نشنیده‌ام.»<ref>سیری در نهج البلاغه، ص۱۶</ref> در باب شجاعت از [[خلیل بن احمد]] پرسیدند علی(ع) شجاع تر است یا [[عنبسه]] یا [[بسطام]]؟ گفت: «عنبسه و بسطام را با افراد بشر باید مقایسه کرد علی ما فوق افراد بشر است.»
-با توجّه به سخنان بزرگان اهل سنّت كه نقل شده، مي توان گفت كه شيعيان در مورد نهج البلاغه غلّو نمي كنند، بلكه عظمت نهج البلاغه زياد است و کتاب روایی در میان عامه و شیعه وجود ندارد که به این اندازه شرح بر آن نگاشته شده باشد. سيّد هبه الله شهرستاني گويد : پنجاه شرح براي نهج البلاغه نوشته شده است، كه در ميان آنها از علماء متقدّم: ابوالحسين و فخررازي و قطب راوندي و كمال الدين محمّد ميثم بحراني هستند، و متاخّرين شيخ محمّد عبده و عبدالحميد بن ابي الحديد است.<ref>ابن ابي الحديد، مقدمه شرح نهج البلاغه، دار احياء الكتب العربيه، ج۱، ص۱۰.</ref>/<ref>براي اطلاع بيشتر ر.ک: محمد عبده و ابن ابي الحديد، مقدّمه شرح نهج البلاغه.</ref>
+==غلو شیعیان یا جایگاه نهج‌البلاغه==
+با توجه به سخنان بزرگان اهل سنت، می‌توان گفت که شیعیان در مورد نهج‌البلاغه غلو نمی‌کنند، بلکه عظمت نهج‌البلاغه زیاد بوده و [[کتاب روایی]] در میان عامه و شیعه وجود ندارد که به این اندازه شرح بر آن نگاشته شده باشد. [[سید هبه الله شهرستانی]] گوید: پنجاه شرح برای نهج‌البلاغه نوشته شده است که در میان آن‌ها از علماء متقدم [[ابوالحسین رازی]] و [[فخررازی]] و [[قطب راوندی]] و [[کمال الدین محمد میثم بحرانی]] هستند، و متاخرین شیخ محمد عبده و عبدالحمید بن ابی الحدید هستند.<ref>ابن ابی الحدید، مقدمه شرح نهج‌البلاغه، دار احیاء الکتب العربیه، ج۱، ص۱۰</ref>
-بنابراین بدون شك خاندان پيامبر اسلام از نظر علمي سرآمد همه مردم بودند و در بين اين خاندان امام علي(ع) شاخص‌ترين فرد بود، تا جايي كه پيامبر اسلام(ص) درباره ايشان فرمودند: «اعلم امتي من بعدي علي بن ابي طالب» داناترين امتم بعد از من علي بن ابي طالب است.<ref>سليمان بن قندوزي، ينابيع الموده، دارالاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶، ج۱، ص۲۱۶، ح۲۷.</ref> و در حديث ديگر كه اهل سنت هم در كتاب‌هاي خود نقل كرده اند، درباره علي فرمودند: «انا مدينه العلم و علي بابها، فمن اراد العلم فلياتها من بابها» من شهر علمم و علي در آن است، هر كسي كه علم مي‌خواهد بايد از در آن وارد شود،<ref>محمد بن علي حاكم نيشابوري، مستدرك حاكم، بيروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶، ج۳، ص۱۲۷ـ۱۲۸؛ متقي هندي، كنز العمال، بيروت، مؤسسه‌ي رسالت، ج۱۱، ص۶۱۴، ح ۳۲۹۷۸ و ۳۲۹۷۹.</ref> و در تاريخ آمده كه خلفاء ثلاثه و به خصوص خليفه دوم بارها در مسائل علمي به امام  علي (ع) مراجعه و ایشان مشكلات علمي آن‌ها را برطرف مي‌كردند، و اين سخن از خليفه دوم معروف است كه «لولا علي لهلك عمر» اگر علي نبود عمر هلاك مي‌شد.<ref>موفق بن احمد بن محمد مكي خوارزمي، المناقب، قم، جامعه مدرسين، ۱۴۱۱، ص۸۱، ح۶۵؛ سليمان بن ابراهيم قندورزي، ينابيع الموده، دارالاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶، ج۱ ص۲۱۶، ح۲۸.</ref>
+بنابر این تعاریف بیان شده از طرف شخصیت‌هایی که شیعه نیستند می‌توان گفت [[خاندان پیامبر اسلام(ص)]] از نظر علمی سرآمد همه مردم بودند و در بین این خاندان، امام علی(ع) شاخص‌ترین فرد بود، تا جایی که پیامبر(ص) درباره ایشان فرمودند: {{متن عربی|أعلمُ اُمّتي مِن بَعدي عليُّ بنُ أبي طالبٍ|ترجمه= داناترین امتم بعد از من علی بن ابی طالب است.}}<ref>قندوزی، سلیمان بن ابراهیم، ینابیع الموده، دارالاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶، ج۱، ص۲۱۶، ح۲۷</ref> و در حدیث دیگر که اهل سنت نیز در کتاب‌های خود نقل کرده‌اند، درباره امام علی(ع) فرمودند: {{متن عربی|أَنَا مَدِينَةُ الْعِلْمِ وَ عَلِيٌّ بَابُهَا فَمَن أرادَ العِلمَ فلیأتها مِن بابُها|ترجمه= من شهر علم هستم و علی در آن است، هر کسی که علم می‌خواهد باید از در آن وارد شود.}}<ref>حاکم نیشابوری، محمد بن علی، مستدرک حاکم، بیروت، دارالمعرفه، ۱۴۰۶، ج۳، ص۱۲۷ و ۱۲۸؛ متقی هندی، کنز العمال، بیروت، مؤسسه رسالت، ج۱۱، ص۶۱۴، ح ۳۲۹۷۸ و ۳۲۹۷۹</ref> در تاریخ آمده است که [[خلفاء ثلاثه]] و به خصوص [[خلیفه دوم]] بارها در مسائل علمی به امام علی(ع) مراجعه و ایشان مشکلات علمی آن‌ها را برطرف می‌کردند، و این سخن از خلیفه دوم معروف است که {{متن عربی|لَوْلا عَلِیٌّ لَهَلَکَ عُمَر|ترجمه| اگر علی نبود عمر هلاک می‌شد.}}<ref>المناقب، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۱۱، ص۸۱، ح۶۵؛ ینابیع الموده، دارالاسوه، چاپ اول، ۱۴۱۶، ج۱، ص۲۱۶، ح۲۸</ref>
-{{پایان پاسخ}}
-{{مطالعه بیشتر}}
-==مطالعه بيشتر==
-* سيري در نهج البلاغه، مرتضي مطهري، مقدمه کتاب.
-* مقدمه شرح نهج البلاغه، محمد عبده.
-* مقدمه شرح نهج البلاغه، ابن ابي الحديد.
-{{پایان مطالعه بیشتر}}
-==منابع==
-<references />
+== منابع ==
+{{پانویس|۲}}
+{{شاخه
+ | شاخه اصلی = حدیث
+ | شاخه فرعی۱ = منبع‌شناسی
+ | شاخه فرعی۲ = کتاب‌شناسی
+ | شاخه فرعی۳ =
+}}
 {{تکمیل مقاله
-  | شناسه = -
+  | شناسه = شد
   | تیترها = شد
   | ویرایش = شد
-  | لینک‌دهی =
+  | لینک‌دهی =شد
   | ناوبری =
-  | نمایه =
+  | نمایه = شد
-  | تغییر مسیر =
+  | تغییر مسیر =شد
-  | بازبینی =
+ | ارجاعات =
-  | تکمیل =
+ | بازبینی نویسنده =
-  | اولویت =
+  | بازبینی =
-  | کیفیت =
+  | تکمیل =
+  | اولویت =ج
+  | کیفیت =ج
 }}
 {{پایان متن}}
+[[رده:نهج البلاغه]]
+[[رده:فضائل امام علی(ع)]]