امکان درک ذات پروردگار

سؤال

چرا ذات پروردگار را نمی‌توان درک کرد؟

ذات خداوند نامحدود است، در حالیکه تمام آنچه مربوط به ما است، از عقل، علم و دانش همگی محدود هستند. از این رو نمی‌توانیم ذات خداوند را درک کنیم. از جهت دیگر ذات خداوند، مثل و مانندی ندارد و برای ما قابل تصور و تطبیق نیست. به همین جهت امام صادق(ع) می‌فرمایند «زمانی که کلام به ذات خداوند می‌رسد سکوت کنید».

نامحدود بودن ذات خداوند

نامحدود بودن ذات خداوند و محدود بودن عقل و علم و دانش ما علت اصلی عدم درک ذات خدواند است. وجود خداوند از هر نظر بی‌نهایت است، ذات او و صفات او مانند علم و قدرت بی پایان و نامحدود است؛ و از سویی دیگر ما و تمام آنچه به ما مربوط است اعم از علم، قدرت، حیات و زمان و مکانی که در اختیار داریم همه محدود است. با این همه محدودیت چگونه می‌توانیم به آن وجود نامحدود و صفاتش احاطه پیدا کنیم؟ چگونه علم محدود ما می‌تواند از آن وجود نامحدود خبر دهد. آری ما می‌توانیم در عالم اندیشه و فکر اشاره اجمالی به ذات و صفاتش کنیم، ولی رسیدن به ذات و صفات به معنی آگاهی تفصیلی از او، برای ما ممکن نیست.

نبود مِثل و شریک برای خداوند

از سوی دیگر یک وجود بی‌نهایت از هر جهت مثل و مانندی ندارد، و منحصر به فرد است چرا که اگر مثل و مانندی می‌داشت هر دو محدود بودند. حال چگونه ما می‌توانیم به وجودی پی ببریم که هیچ گونه مثل و مانندی برای او سراغ نداریم، و هر چه غیر او می‌بینیم ممکنات است، که صفاتشان با صفات واجب الوجود کاملاً متفاوت است.

معرفت اجمالی از ذات الهی

نمی گوئیم ما از اصل وجود او، از علم و قدرت و اراده الهی و حیات او بی خبریم، بلکه می‌گوییم ما یک معرفت اجمالی از همه این امور داریم و هرگز به عمق و باطن آن راه نمی‌یابیم. امام صادق(ع) فرمودند: «اذا انتهی الکلام الی الله فامسکوا؛ هنگامی که سخن به ذات خدا می‌رسد سکوت کنید» یعنی درباره ذات او سخن نگونید که عقل‌ها در آن حیران است و به جایی نمی‌رسد، و اندیشه در ذات نامحدود برای عقول محدود غیرممکن است.

هنگامی که به جهان هستی و موجودات بدیع، ظریف و شگفت‌آور می‌نگریم یا نگاهی به وجود خود می‌کنیم، به‌طور اجمال می‌فهمیم که خالق و آفریدگاری دارد. این همان علم اجمالی است که آخرین مرحله قدرت شناخت انسان درباره خداست و هر چه به اسرار هستی آگاه‌تر شویم به عظمت او آشناتر و در مسیر معرفت اجمالی او قوی‌تر می‌گردیم، اما هنگامی که از خود می‌پرسیم او چیست؟ و چگونه است؟ و دست به سوی حقیقت ذات پاک او دراز می‌کنیم، چیزی جز حیرت و سرگردانی نصیبمان نمی‌شود.