مبانی قرآنی مقاومت

مكارم شيرازى، ناصر (۱۳۷۴). تفسير نمونه‌. ج. ۲۷. تهران: دار الكتب الاسلاميه. ص. ۳۹۸.

سؤال

مبانی قرآنی مقاومت چیست؟

تصویر شهدای برجسته جبههٔ مقاومت

درگاه‌ها

مقاومت در اسلام یک امر ضروری است که برکات فراوانی به همراه دارد و در صورتی که شرایط آن رعایت شود، تمامی آثار مثبت آن محقق خواهد شد. از جمله ثمرات مقاومت می‌توان به شکست جبهه باطل و پیروزی جبهه حق، نابودی ظلم و برپایی عدالت، ایجاد صلح و آسایش، و اقامه توحید اشاره کرد. همچنین، سازش و صلح با دشمنان و ترک جهاد و مقاومت می‌تواند منجر به آسیب‌های متعددی گردد.

مقدمه

مقاومت ایستادگی و سازش‌ناپذیری با ظلم و آمادگی همه‌جانبه برای حفظ داشته‌های مادی و معنوی و به‌دست‌آوردن ارزش‌های مادی و معنوی می‌باشد. در مبارزه بین جبههٔ حق و باطل، گاهی جریان باطل از یک برتری ظاهری برخوردار بوده است. این برخورداری و برتری ظاهری، گاهی سؤالات جدی‌ای در ذهن جبههٔ حق ایجاد می‌کند. سؤالاتی مانند در برابر حجم وسیع دشمنان مقاومت کنیم یا تسلیم شویم؟ آیا اساساً شکست دشمنان ابرقدرت ممکن است؟ آیا این همه هزینه برای ایستادگی ارزش دارد؟ نتیجه این مبارزه چه خواهد بود؟ این سؤالات در دوران حکومت پیامبر(ص) نیز وجود داشته، به همین دلیل خداوند، آیاتی را در پاسخ به این سؤالات نازل کرده است. در ادامه، به پاسخ این سؤالات براساس آیات قرآن می‌پردازیم.

ضرورت مقاومت

مقاومت نه تنها امری پسندیده، بلکه امری لازم و ضروری است که خداوند بر مؤمنین تفضل کرده است. در ضرورت مقاومت به 3 آیه اشاره می‌کنیم:

ایمنی از نقشه‌های خائنانه

﴿إِنْ تَمْسَسْكُمْ حَسَنَةٌ تَسُؤْهُمْ وَإِنْ تُصِبْكُمْ سَيِّئَةٌ يَفْرَحُوا بِهَا وَإِنْ تَصْبِرُوا وَتَتَّقُوا لَا يَضُرُّكُمْ كَيْدُهُمْ شَيْئًا ۗ إِنَّ اللَّهَ بِمَا يَعْمَلُونَ مُحِيطٌ؛ اگر نیکی به شما برسد، آنها را ناراحت می‌کند؛ و اگر حادثه ناگواری برای شما رخ دهد، خوشحال می‌شوند. (امّا) اگر (در برابرشان) استقامت و پرهیزگاری پیشه کنید، نقشه‌های (خائنانه) آنان، به شما زیانی نمی‌رساند؛ خداوند به آنچه انجام می‌دهند، احاطه دارد.﴾(آل عمران:120)

آیت الله مکارم می‌نویسد:در امنيت بودن مسلمانان در برابر نقشه‌هاى شوم دشمنان مشروط به استقامت و هوشيارى و داشتن تقوى است، و تنها در اين صورت است كه امنيت آنها تضمين گرديده است.

نفی سلطه کفار بر مسلمین

﴿لَنْ یَجْعَلَ اللَّهُ لِلْکَافِرِینَ عَلَی الْمُؤْمِنِینَ سَبِیلًا؛ خداوند هرگز کافران را بر مؤمنان تسلّطی نداده است.﴾(نساء:۱۴۱)، بر طبق این آیه، در دین اسلام، هیچ حکمی وجود ندارد که اجازه دهد کافران بر مسلمانان سلطه یابند، لذا مؤمنین موظف هستند تا در برابر سلطه کفار مقاومت و ایستادگی کنند یا سلطه آنان را نفی کنند و به استقلال برسند.

دفع فساد و شرک

﴿وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوَامِعُ وَبِیَعٌ وَصَلَوَاتٌ وَمَسَاجِدُ یُذْکَرُ فِیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثِیرًا ۗ وَلَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ؛ و اگر خداوند بعضی از مردم را بوسیله بعضی دیگر دفع نکند، دیرها و صومعه‌ها، و معابد یهود و نصارا، و مساجدی که نام خدا در آن بسیار برده می‌شود، ویران می‌گردد! و خداوند کسانی را که یاری او کنند (و از آیینش دفاع نمایند) یاری می‌کند؛ خداوند قوی و شکست ناپذیر است.﴾(حج:۴۰)و در آیه ۲۵۱ بقره می‌فرماید: ﴿وَلَوْلَا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَفَسَدَتِ الْأَرْضُ وَلٰکِنَّ اللَّهَ ذُو فَضْلٍ عَلَی الْعَالَمِینَ؛ و اگر خداوند، بعضی از مردم را به وسیله بعضی دیگر دفع نمی‌کرد، زمین را فساد فرامی‌گرفت، ولی خداوند نسبت به جهانیان، لطف و احسان دارد.﴾

آرى اگر افراد با ايمان و غيور دست روى دست بگذارند و تماشاچى فعاليت‌هاى ويرانگرانه طاغوت‌ها و مستكبران و افراد بى ايمان و ستمگر باشند و آن‌ها ميدان را خالى ببينند اثرى از معابد و مراكز عبادت الهى نخواهند گذارد، چرا كه معبدها جاى بيدارى است، و محراب ميدان مبارزه و جنگ است، و مسجد در برابر خود كامگان سنگر است، و اصولا هر گونه دعوت به خدا پرستى بر ضد جبارانى است كه مى‌خواهند مردم همچون خدا آنها را بپرستند! و لذا اگر آنها فرصت پيدا كنند تمام اين مراكز را با خاك يكسان خواهند كرد.

هزینه صلح و دوستی

آیات ابتدایی سوره ممتحنه به زیبایی این مسئله را تبیین کرده است: در آیه اول دوستی با دشمنان خدا را نهی می‌کند و می‌گوید؛ ﴿وَمَنْ یَفْعَلْهُ مِنْکُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِیل؛ اگر با آنان دوستی برقرار کردید از راه راست گمراه شده است.﴾سپس در آیه دوم خداوند می‌فرماید؛﴿إِنْ یَثْقَفُوکُمْ یَکُونُوا لَکُمْ أَعْدَاءً وَیَبْسُطُوا إِلَیْکُمْ أَیْدِیَهُمْ وَأَلْسِنَتَهُمْ بِالسُّوءِ وَوَدُّوا لَوْ تَکْفُرُونَ؛ اگر بر شما چیره شوند، دشمنانتان خواهند بود، و دست‌هایشان را [به اسارت، آزار و کشتن] و زبان‌هایشان را به [بدگویی، تحقیر و ناسزا] بر ضد شما می‌گشایند، و دوست دارند شما کافر شوید.﴾

با توجه به این آیه، دشمنان خدا قبل از سلطه پیدا کردن بر مؤمنین، با آنان طرح دوستی ریخته و از در صلح وارد می‌شوند وآنگاه که بر مؤمنین مسلط شوند، شروع به دشمنی کرده و با دست و زبان و به هر روشی، مؤمنین را مورد اذیت و آزار قرار می‌دهند و تلاش می‌کنند تا مؤمنین نیز کافر گردند.

و به تعبیر آیه ۱۱۸ آل عمران:﴿لَا یَأْلُونَکُمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّم؛ آن‌ها از هرگونه شرّ و فسادی درباره شما، کوتاهی نمی‌کنند. آن‌ها دوست دارند شما در گرفتاری و ضرر باشید﴾

نصرت الهی

بر اساس آیات زیادی از قرآن، این حقیقت روشن است که پیروزی نهایی و حتمی با مؤمنین است و نصرت الهی به کمک مومنین می‌آید؛ چرا که اين، يک سنت الهى است.﴿فَصَبَرُوا عَلَىٰ مَا كُذِّبُوا وَأُوذُوا حَتَّىٰ أَتَاهُمْ نَصْرُنَا وَلَا مُبَدِّلَ لِكَلِمَاتِ اللَّه؛ آنها (پیامبران) در برابر تكذيب‌ها و آزارها استقامت ورزيدند تا نصرت و يارى ما به سراغشان آمد و سرانجام پيروز شدند و اين يك سنت الهى است كه هيچ چيز نمى‌تواند آن را دگرگون كند﴾(انعام:34)

آنها (دشمنان) براى پيشرفت مقاصد شوم خود از هيچ كارى ابا نداشتند، و از تمام‌ حربه‌ها: حربه تكذيب، تهمت محاصره اجتماعى، آزار و شكنجه، قتل و غارت و هر وسيله ديگر استفاده مى‌كردند، اما حقيقت با جاذبه و كشش و عمقى كه دارد سرانجام- طبق يک سنت الهى- كار خود را خواهد كرد، و اين خارهاى سر راه برچيده خواهند شد، اما شک نيست كه شرط اساسى اين پيروزى، بردبارى و مقاومت و استقامت است.

بنابراین، زیادی نفرات و تجهیزات قوی دشمن، دلیلی بر شکست مسلمین نیست و امداد الهی به صورت‌های مختلف پشتیبان مومنین خواهد بود.

شروط و موانع مقاومت

مقاومت، با وجود شرائطی اثراتش جلب می‌شود و با وجود موانعی از برکات آن محروم می‌شویم، مانند:

• جنگ با کشور و دولت متخاصم، نه با هر کشوری (انفال:61 - ممتحنه:8)
• یاری دین خدا (محمد:۷)،
• ترک عجب و غرور (توبه:۲۵)،
• ترک عجله (قلم:۴۸)
• و...

جستارهای وابسته

• اسلام دین خشونت و جنگ و غارت

• ویژگی‌های جنگ و جهاد از دیدگاه امام علی(ع)