دعای طلب دنیا در نهج البلاغه

سؤال

امام علی(ع) در نهج البلاغه دعاهایی را تعلیم می‌دهد مانند در خواست رزق و روزی، سلامتی بدن که با موارد دیگر توصیه شده در سایر دعاها مانند تقرب به خدا یا اموری که عرفا به آن پرداخته‌اند مانند رضوان خدا و … تفاوت یا حتی منافات دارد. مراد حضرت از این نوع دعا چیست؟

امیرمومنان علی(ع) در کنار دعا برای آخرت، دعاهایی برای رفاه و رشد در دنیا داشته، از تهیدستی در دنیا به خدا پناهنده برده و از خدا طلب توسعه روزی می‌کند. در کنار دعا برای سلامتی دین، به سلامتی بدن نیز دعا می‌کند. دعاهای حضرت علی(ع) بیانگر این حقیقت دانسته شده که دین اسلام همانگونه که برای سعادت آخرت برنامه دارد، برای رفاه دنیا نیز برنامه دارد. در نگاه اسلام، دنیا پلی است برای رسیدن به آخرت و مزرعه‌ای است برای توشه برداشتن به سفر قیامت. داشتن دنیا منافاتی با تقرب به خدا، رسیدن به مقامات معنوی و راز و نیاز با خدا ندارد. با داشتن دنیا می‌توان به نیازمندان کمک کرد و به قرب الهی رسید. همین است که حضرت سلیمان(ع) گفت: ﴿پروردگارا! مرا ببخش و حکومتی به من عطا کن که بعد از من سزاوار هیچ‌کس نباشد، که تو بسیار بخشنده‌ای!﴾(ص:۳۵)

معنویت همراه با مادیات در دعاها

۱. دعا برای درخواست خشنودی خدا در کنار بی‌نیازی از غیر

امام(ع) در نهج البلاغه از خدا می‌خواهد رضایت‌مندی خود را در کنار بی‌نیاز کردن به او عطا کند: «فَهَبْ لَنَا فِي هَذَا الْمَقَامِ رِضَاكَ وَ أَغْنِنَا عَنْ مَدِّ الْأَيْدِي إِلَى سِوَاك؛ رضاى خود را در اين موقعيت به ما عطا كن و دستِ نيازِ ما را از دامان غير خود كوتاه گردان!»

ثروت و ثروتمندي در نگاه اسلام اگر همراه ارزش‌هاي معنوي باشد، مطلوب است و فقر اجتماعی غير مطلوب است. رسول خدا(ص) ثروت و بی‌نیازی از دیگران را نیکوترین کمک رسیدن به تقوی دانسته است: «نِعْمَ‏ الْعَوْنُ‏ عَلَى تَقْوَى اللَّهِ الْغِنَى؛ ثروتمندي کمک خوبي بر تقواي الهي است.»

۲. درخواست سلامت در دین در کنار سلامت بدن

سلامت دین با سلامت بدن همراه است. اگر بدن سالم نباشد انسان نمی‌تواند جهاد کند، روزه بگیرد، حج برود، کار و تلاش کند. امام علی(ع) سلامت دین را با سلامت بدن از خدا می‌خواهد: «وَ نَسْأَلُهُ الْمُعَافَاه فِي الْأَدْيَانِ كَمَا نَسْأَلُهُ الْمُعَافَاه فِي الْأَبْدَان؛ و از او مى خواهيم كه دين ما را به سلامت دارد، همان گونه كه از او سلامت تنهايمان را مى طلبيم.»

۳. دعا برای بارش باران

نماز باران و دعا بعد از نماز یکی از دستورات دینی است که می‌رساند درخواست دنیا از خدا را خود دین به مؤمنان دستور داده است و امیرمومنان علی(ع) در خطبه ۱۱۵ و ۱۴۳ نهج البلاغه برای بارش باران دعا کرده است.

درخواست دنیا همسو با اندیشه‌های قرآنی

اندیشه درخواست دنیای حلال از خداوند اندیشه‌ای قرآنی است و منافاتی با معنویت ندارد: ﴿وَ مِنْهُمْ مَنْ يَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِي الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ حَسَنَةً وَ قِنا عَذابَ النَّارِ؛ و بعضى مى‏‌گويند: پروردگارا! به ما در دنيا نيكى عطا كن! و در آخرت نيز نيكى مرحمت فرما! و ما را از عذابِ آتش نگاه دار!﴾(بقره:۲۰۱)حضرت سلیمان(ع) نیز از خدا دنیا را می‌خاهد با اینکه مقام نبوت و امامت را خدا به ایشان داده بود: ﴿قالَ رَبِّ اغْفِرْ لي‏ وَ هَبْ لي‏ مُلْكاً لا يَنْبَغي‏ لِأَحَدٍ مِنْ بَعْدي إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ؛ گفت: پروردگارا! مرا ببخش و حكومتى به من عطا كن كه بعد از من سزاوار هيچ كس نباشد، كه تو بسيار بخشنده‏اى!﴾(ص:۳۵) دعا برای جلب توجه خداست: ﴿بگو: اگر دعای شما نباشد، پروردگارم هیچ اعتنایی به شما نمی‌کند.﴾(فرقان:۷۷)

امام علی(ع) با دعاهای خود در نهج البلاغه این حقیقت را بازگو می‌کند که برخلاف اندیشه‌های انحرافی، دین اسلام دینی است که هم بر بعد معنوی تأکید دارد و هم بعد مادی را در نظر دارد. برای رسیدن به آخرت برنامه‌های مادی و معنوی را در کنار هم قرار داده است. قرآن هم در کنار اقامه نماز که عبداتی است معنوی، به دادن زکات تکیه دارد تا بعد مادی دین اسلام را برساند.

دعا درباره مسائل دنیوی اشکالی ندارد و انسان باید نیازهای خودش را از خداوند بخواهد. معنی صحیح دعا برای مسائل دنیوی درخواست امور مادی برای حفظ امور معنوی است. درخواست روزی حلال یک دعای دنیوی اما معنوی است. این گونه دعاها در دعاهای امامان(ع) فراوان است: امام صادق(ع) فرمود: «كسى كه دنيا را براى بى‏‌نيازى از مردم و نيكى به همسايه طلب كند، خدا را در روز قيامت با چهره‏‌اى چون ماه شب چهاردهم ملاقات خواهد كرد.»