ابرار در قرآن

سؤال

ابرار در قرآن چه کسانی هستند

ابرار (نیکوکاران) در قرآن از اهل بهشت هستند که از نعمات آنجا بهره‌مند می‌شوند. اولوا الاباب (خردمندان) در قرآن دعا می‌کنند که گناهان ما را بیامرز و ما را از نیکوکاران (ابرار) قرار ده. از همین جهت روشن است که ابرار از مقام بالایی برخوردارند. ابرار در قرآن کسانی هستند که اوصاف (بِّر) نیکی که در قرآن آمده است را دارا می‌باشند. از جمله ایمان به خدا و روز قیامت، انفاق، زکات، وفای به عهد و صبر در مقابل سختی‌ها.

فُجّار (بدکاران) در مقابل ابرار هستند که طبق گفته قرآن به جهنم می‌روند و همین‌طور که نامه اعمالشان در سجین است، نامه اعمال نیکوکاران در علیین است. واژه ابرار در قرآن با کلمه متقین و نیز مقربین اشتراک و همپوشانی دارد. و در برخی اوصاف با اولوالاباب مشترک هستند.

معنای ابرار

«ابرار» به معنای نیکان، جمع «بار» و «بَر» (بر وزن حق) به معنی شخص نیکوکار است، و «بِر» (به کسر باء) به معنی هر نوع نیکوکاری می‌باشد.

امر به بر و نیکی

وَتَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَىٰ. آیه ۲ مائده.

امر به افعال نیک، در دستور کار همه انبیا قرار داشته و تنها راه دستیابی به سعادت از این مسیر می‌گذرد.ص۵۲۴.

طبق آیه ۹۲ سوره آل عمران،‌ گام نخست برای رسیدن به بر و نیکی، انفاق از آن چیزی است که به آن علاقه وجود دارد.

ابرار چه کسانی هستند؟

واژۀ ابرار مشتق از «بر»، به معنای بیابان وسیع و بی‌انتهاست. بر این اساس، ابرار با انفاق محبوب و گسستن ریشۀ تعلقات دنیوی (آیۀ ۸؛ نیز آل‌عمران، آیه ۹۲؛ سوره حشر، آیه ۹؛ سوره تغابن، آیه ۱۶) در نیکی خویش به وسعت مثال بر و بیابان رسیده‌اند.

مفسران در تفسیر ابرار و ذکر صفات و ویژگی‌های آنان سخنان گوناگون گفته‌اند: ابرار آنانند که طاعت خدای بزرگ را به تمامی به جای آرند و او را از خود خشنود سازند، آنانند که فرایض خدا را به نیکی به جای آورند و از معاصی و محرّمات بپرهیزند، مؤمنانیند که در ایمان خود صادقند و فرمانبردار پروردگار خویشند، نیکوکارنیند که کارهای نیک را تنها برای رضای خدا انجام می‌دهند بی‌آنکه اغراض ناپسند را در نظر داشته باشند، کسانیند که حقوق واجب و مستحب را ادا می‌کنند، آنانند که حق خدای بگزارند و وفای نذر کنند، کسانیند که به خدا و پیامبر او و روز واپسین ایمانی از روی رشد و بصیرت دارند.

بهشت، جایگاه ابرار

ابرار ۶ بار و در ۶ آیه از قرآن کریم تکرار شده است. در ۴ آیه از این آیات به تعبیرات گوناگون از ابرار به عنوان اهل نعیم و بهشت یاد شده و در آیه‌ای (مطففین / ۸۳ /  ۱۸) گفته شده است که کتاب (نامۀ اعمالِ) ابرار در علیین است و نیز در آیه‌ای دیگر (آل‌عمران، ۱۹۳) از زبان اولوالالباب (خردمندان) از پروردگار درخواست می‌شود که آنان را با ابرار بمیراند.

برخی در تفسیر آیه ﴿تَوَفَّنَا مَعَ الْأَبْرَ‌ارِ؛ و ما را در زمره نیکان بمیران.﴾(آل عمران:۱۹۳) معتقدند که ابرار همان انبیاء و اولیاء هستند.

اعمال نیک (بِر) در قرآن

خداوند در آیه ۷۷ سوره بقره اعمال نیک را برمی‌شمرد و صاحبان این ویژگی‌ها را افراد پرهیزکار و راستگو می‌داند. از جمله این اعمال این خصوصیات هستند: ایمان به خدا و روز قیامت و فرشتگان و کتاب و پیامبران، انفاق به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه ماندگان و گدایان، آزاد کردن بنده، برپا داشتن نماز، پرداخت زکات، وفای به عهد، و صبر در مقابل سختی و جنگ:

﴿نیکوکاری آن نیست که روی خود را به سوی مشرق و [یا] مغرب بگردانید، بلکه نیکی آن است که کسی به خدا و روز بازپسین و فرشتگان و کتاب [آسمانی‏] و پیامبران ایمان آوَرَد، و مال [خود] را با وجودِ دوست داشتنش، به خویشاوندان و یتیمان و بینوایان و در راه‌ماندگان و گدایان و در [راهِ آزاد کردن‏] بندگان بدهد، و نماز را برپای دارد، و زکات را بدهد، و آنان که چون عهد بندند، به عهد خود وفادارانند و در سختی و زیان، و به هنگام جنگ شکیبایانند آنانند کسانی که راست گفته‌اند، و آنان همان پرهیزگارانند.﴾(بقره:۱۷۷)

فجار در مقابل ابرار

در قرآن، کلمه فُجّار به معنای بدکاران در مقابل ابرار آمده است. «واژه «فجور» در مورد اعمال کسانی که پرده عفاف و تقوی را می‌درند و در راه گناه قدم می‌گذارند به کار می‌رود.»

﴿إِنَّ الْأَبْرَ‌ارَ لَفِی نَعِیمٍ وَإِنَّ الْفُجَّارَ لَفِی جَحِیمٍ؛ قطعاً نیکان به بهشت اندرند. و بی‌شک، بدکاران در دوزخند.﴾(انفطار:۱۳٬۱۴)

﴿کَلَّا إِنَّ کِتَابَ الْفُجَّارِ لَفِی سِجِّینٍ؛ کارنامه بدکاران در «سجّین» است.﴾(مطففین:۷) ﴿کَلَّا إِنَّ کِتَابَ الْأَبْرَ‌ارِ لَفِی عِلِّیِّینَ؛ در حقیقت، کتاب نیکان در «علّیّون» است.﴾(مطففین:۱۸)

کلمات نزدیک به ابرار

با توجه به آیات قرآن بخصوص آیه ۱۷۷ بقره و آیه ۱۹۸ آل عمران کلمه متقین (پرهیزکاران) با ابرار اشتراک مفهومی و مصداقی دارند. و همین‌طور با توجه به آیه ۲۲ و ۲۸ سوره مطففین، مقربین هم با ابرار نزدیکی مصداقی دارد.