تزکیه مقدم است یا تعلیم

سؤال

چرا در قرآن بعضي موارد تزكيه مقدم بر تعليم شده و در برخي ديگر تعليم مقدم بر تزكيه؟

قرآن ۴ بار تعليم و تزكيه را در كنار هم ذكر کرده است. در سه مورد تزكيه مقدم بر تعليم شده است:

﴿كَما أَرْسَلْنا فيكُمْ رَسُولاً مِنْكُمْ يَتْلُوا عَلَيْكُمْ آياتِنا وَ يُزَكِّيكُمْ وَ يُعَلِّمُكُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُعَلِّمُكُمْ ما لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ؛ همان‏گونه رسولى از خودتان در ميان شما فرستاديم؛ تا آيات ما را بر شما بخواند؛ و شما را پاك كند؛ و به شما، كتاب و حكمت بياموزد؛ و آنچه را نمى‏‌دانستيد، به شما ياد دهد.﴾(بقره:۱۵۱)

﴿لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنينَ إِذْ بَعَثَ فيهِمْ رَسُولاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفي‏ ضَلالٍ مُبينٍ؛ خداوند بر مؤمنان منت نهاد [نعمت بزرگى بخشيد] هنگامى كه در ميان آنها، پيامبرى از خودشان برانگيخت؛ كه آيات او را بر آنها بخواند، و آنها را پاك كند و كتاب و حكمت بياموزد؛ هر چند پيش از آن، در گمراهى آشكارى بودند.﴾(آل عمران:۱۶۴)

﴿هُوَ الَّذي بَعَثَ فِي الْأُمِّيِّينَ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِهِ وَ يُزَكِّيهِمْ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ إِنْ كانُوا مِنْ قَبْلُ لَفي‏ ضَلالٍ مُبينٍ؛ و كسى است كه در ميان جمعيت درس نخوانده رسولى از خودشان برانگيخت كه آياتش را بر آنها مى‏‌خواند و آنها را تزكيه مى‏‌كند و به آنان كتاب (قرآن) و حكمت مى‏‌آموزد هر چند پيش از آن در گمراهى آشكارى بودند!﴾(جمعه:۲)

قرآن در یک مورد تعليم را مقدم بر تزكيه کرده است:

﴿رَبَّنا وَ ابْعَثْ فيهِمْ رَسُولاً مِنْهُمْ يَتْلُوا عَلَيْهِمْ آياتِكَ وَ يُعَلِّمُهُمُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ يُزَكِّيهِمْ إِنَّكَ أَنْتَ الْعَزيزُ الْحَكيمُ؛ پروردگارا! در ميان آنها پيامبرى از خودشان برانگيز، تا آيات تو را بر آنان بخواند، و آنها را كتاب و حكمت بياموزد، و پاكيزه كند؛ زيرا تو توانا و حكيمى (و بر اين كار، قادرى)!﴾(بقره:۱۲۹)

آیاتی که تزکیه اول آمده است، در مقام بيان صفت مربي‌گري و تربيتي پيامبر(ص) مي‌باشند. در بحث تربيت جامعه، تزكيه مقدم بر تعليم است چرا که تزکیه هدف اصلی است و علم ابزار رسیدن به تزکیه می‌باشد و در رتبه دوم قرار دارد. اما در آیه ۱۲۹ سوره بقره حضرت ابراهيم(ع) از خدا مي‌خواهد كه علم به كتاب و حكمت و تزکیه کردن را از طريق رسول به ذريّه‌اش عطا فرمايد و در مقام تحقق اول باید علم باشد تا با عمل بدان تزکیه بوجود آید. از همین‌روی با آنكه در دعاى ابراهيم(ع) تعليم‏ بر تزكيه‏ مقدّم‏ شده است، امّا خداوند در اجابت اين دعا در آیه ۲ سوره جمعه، تزكيه‏ را مقدّم‏ داشته تا برساند که تزكيه، با ارزش‏‌تر است و تعليم‏ در مرتبه بعدى است.