دنیا زندان مومن است

سؤال

سند و مفهوم روایت «الدنیا سجن المؤمن» چیست؟

دنیا زندان مؤمن است روایتی که دلالت بر ناگواری دنیا برای مؤمن به سبب رنج‌های حاصل از پذیرش ایمان می‌کند. این رنج‌ها، ناشی از اموری است مانند چشم‌پوشی از برخی لذت‌های مادی و امتحانات الهی. این روایت، از پیامبر اسلام است.

دنیای مؤمن را در مقایسه با آخرت او تبدیل به زندانی تنگ و ناگوار می‌کند. این روایت در منابع معتبر روایی شیعه و اهل سنت روایت شده است. این حدیث در متون اخلاقی، صوفیانه و عرفانی اسلامی نیز به‌طور گسترده نقل و تفسیر شده است.

سند روایت

حدیث دنیا زندان مؤمن است از پیامبر خدا(ص) در منابع معتبر روایی شیعه و اهل‌سنت نقل شده و مورد استدلال قرار گرفته است.

در منابع روایی شیعه، این حدیث اولین بار در کتاب المؤمن حسین بن سعید کوفی اهوازی، از اصحاب امام رضا(ع) و امام جواد(ع) و امام هادی(ع) آمده است. همچنین، این روایت در بسیاری از منابع اصلی و معتبر شیعه، مانند الکافی و کتاب من لایحضره الفقیه، آمده است. در این منابع، این روایت از طریق امام موسی کاظم(ع) و امام جعفر صادق(ع) از طریق پدرانشان به نقل از رسول خدا(ص) روایت شده است.

قاضی قضاعی: مؤمن خواهد که شرایط ایمان بجا آورد ناچار رنجور بود و با مشقّت و از لذّات و شهوات نفس خود را شکسته دارد، و چون در کاری شود ترسان بود که نباید که گناهی بکند که از آن طاعت باطل شود؛ و کافر از این جمله خالی بود. و دیگر اگر چه مؤمن در دنیا در لذت و راحت و نعمت باشد و با حرمت و حشمت باشد و عیشی به‌مراد، در جنب آنکه خدای تعالی وی را وعده کرده است به بهشت از حور و قصور و نعیم و ولدان مخلّدون، گوئی که وی در زندان است. و کافر اگر چه در دنیا تنگ‌روزی و بیمار تن و با محنت باشد، در جنب آنکه حق تعالی وی را وعید کرده است به دوزخ از نکال و عذاب و سلاسل و أغلال، گوئی که وی اینجا در بهشت است.

این حدیث در برخی از معتبرترین منابع روایی اهل‌سنت نیز نقل شده است:

• در صحیح مسلم از ابوهریره به نقل از رسول خدا(ص).
• در مسند احمد بن حنبل از عبدالله بن عمرو به نقل از پیامبر(ص).

معنای روایت

در شرح روایت دنیا زندان مومن است؛ گفته شده که مؤمن در دنیا محدود به دستورات الهی است و همین موجب تنگی دنیا برای او می‌شود. همچنین، او به وسیله عذاب خداوند ترسانیده شده و با شهوات و آرزوها امتحان می‌شود و به مصائب گرفتار می‌آید. بر خلاف کافر که بر خود قیدی نمی‌بیند و در برخورداری از لذت‌های حرام، خیالی راحت دارد. به هر آنچه که شیطان بر او زیبا می‌نماید میل پیدا می‌کند.

علامه مجلسی در توضیح این روایت اضافه کرده که مؤمن در دنیا نسبت به زندگی اخروی که در انتظار اوست و در مقایسه با نعمت‌هایی که خداوند در بهشت به او می‌دهد گویا در زندان است، اگرچه نسبت به اهل دنیا از رفاه و آسایش بیشتری بهره‌مند باشد. اما بهره‌مندی کافر از نعمت، منحصر در دنیا است و در آخرت فقط عذاب الهی در انتظار اوست، اگرچه در دنیا هم در سختی زندگی کرده باشد.

محتوای این روایت موجب شده است تا به آن در متون اخلاقی، صوفیانه و عرفانی توجه شود و به‌طور گسترده مورد نقل، تفسیر و استفاده قرار گیرد. در این متون معنای این روایت، دچار گستردگی و عمق شده است. در برخی کتاب‌ها، زندان بودن دنیا نه به خاطر سختی پذیرش طاعت، بلکه به دلیل فراق از خداوند، به عنوان محبوب و معشوق حقیقی، تبیین شده است.