حب الوطن من الایمان

سؤال

آیا جمله «حُبُّ الوَطَنِ مِنَ الایمانِ» در منابع حدیثی بیان شده است؟ در صورت موجود بودن، تقدس آب و خاک در زندگی مؤمن چه جایگاهی دارد؟

دوست داشتن وطن بخشی از ایمان است جمله‌ای منسوب به پیامبر(ص) است مبنی بر اینکه دوستن داشتن وطن جزئی از ایمان است. این عبارت به این شکل در منابع روایی شیعه و اهل‌سنت نقل نشده است و بر فرض صحیح بودن انتساب آن به پیامبر(ص) درباره اینکه منظور از وطن چیست وجوه مختلفی از قبیل بهشت، مکه، معاد، وطن عرفی و وطن بزرگ اسلامی ذکر شده است. از نگاه دین اسلام، زمان و مکان به خودی خود ارزش و اعتباری ندارند بلکه ارزش و تقدس آنها تابع وقایعی است که در آن زمان یا مکان رخ می‌دهد ازاین‌رو وطن فی‌نفسه تقدسی ندارد.

علاقه به وطن

حس وطن‌خواهی و وطن‌دوستی از امور فطری است و انسان ناخودآگاه به زادگاه خود علاقه خاصی دارد. در تاریخ اسلام درباره پیامبر(ص) نقل شده است هنگامی که حضرت از مکه به مدینه هجرت می‌نمود، در مسیر هنگامی که به جحفه رسید، در حالی که از فشار مشرکان محزون و ناراحت بود، به یاد مکه آه سردی کشید؛ در این هنگام جبرئیل نازل شد و آیه: ﴿إنَّ الّذی فَرَضَ عَلَیْکَ القُرْآنَ لَرادُّکَ إلی مَعادٍ؛ آن کس که قرآن را بر تو فرض کرد، تو را به جایگاهت بازمی‌گرداند.﴾(قصص:۸۶) را برای پیامبر نازل و او را دلداری داده و پرسید آیا مشتاق به مکه هستی؟ فرمود: آری و آه سردی کشیده فرمود: «الوطن، الوطن.»

بررسی سندی

جمله «حب الوطن من الایمان» به‌عنوان حدیث در کتب معتبر روایی شیعه و سنی نقل نشده است؛ اما در کتاب‌ امل الآمل نوشته شیخ حر عاملی، تحفه السنیه نوشته فیض کاشانی، مستدرک سفینه البحار، الصحیح من السیره نوشته سید جعفر مرتضی عاملی و کشف الخفاء بدون ذکر سند نقل شده است. در نتیجه این حدیث از نظر سند معتبر نیست. همچنین شاعرانی همچون مولوی و سعدی این عبارت را حدیث پنداشته‌اند:

سعدی:

سعدیا حب وطن گر چه حدیثی‌ست صحیح***نتوان مرد به سختی که من این جا زادم

بررسی محتوایی (منظور از وطن)

بر فرض پذیرش انتساب این عبارت به پیامبر(ص)، درباره اینکه منظور از واژه وطن در این عبارت چیست، احتمالات مختلفی مطرح شده است:

• منظور از وطن، بهشت است که مسکن اول آدم ابوالبشر(ع) بود.
• منظور از وطن، مکه است که ام القری و قبله مسلمانان است.
• منظور از وطن بازگشت به سوی خداوند متعال است زیرا که مبدأ و معاد او است.
• منظور از وطن، وطن متعارف و عرفی است.
• منظور از وطن، وطن بزرگ اسلامی که حفظ آن بر مسلمانان لازم است؛ چون حفاظت از دین و انسانیت و نیز قوت اسلام وابسته به آن است.

تقدس زمان و مکان ذاتی نیست

ارزش و اعتبار زمان و مکان ذاتی نیست بلکه به‌خاطر حوادث و وقایعی که در آن زمان و مکان رخ می‌دهد، مانند سیزده رجب یا هجده ذی‌الحجه که دارای ارزش و اعتبار ذاتی نبودند، اما به‌خاطر ولادت امیرالمؤمنین(ع) در سیزدهم رجب و انتصاب ایشان در غدیر خم به جانشینی پیامبر(ص)، این روزها اعتبار و ارزش پیدا کردند. و یا مانند ۲۲ بهمن که به دلیل پیروزی انقلاب اسلامی اعتبار پیدا کرده است؛ همچنین درباره مکان‌ها، مانند غار حرا ارزش ذاتی ندارد بلکه به دلیل وجود پیامبر(ص) و نزول وحی اعتبار پیدا کرده است.