مکر خداوند در آیه ۵۴ سوره آل‌عمران

سؤال

منظور از مکر خدا در آیه ی۵۴ سورهٔ آل عمران چیست؟

مکر در زبان عربی، بر خلاف فارسی امروز به معنای حیله‌گری نیست، بلکه به معنای تدبیر است. و در اصل تدبیری است برای منصرف کردن کسی از مقصودش. در قرآن هم در آیه ۴۳ سوره فاطر مکر همراه با کلمه سیئ: «مَكْرَ السَّيِّئِ» آمده است به معنای تدبیر زشت. و روشن می‌شود که مکر به تنهایی به معنای تدبیر است که گاهی خوب است و گاهی بد.

در آیه ۵۴ سوره آل‌عمران که آمده: ﴿وَمَكَرُوا وَمَكَرَ اللَّهُ ۖ وَاللَّهُ خَيْرُ الْمَاكِرِينَ؛ و (دشمنان مسیح، برای نابودی او) نقشه کشیدند؛ و خداوند (بر حفظ او و آیینش،) چاره‌جویی کرد؛ و خداوند، بهترین چاره‌جویان است.﴾(آل عمران:۵۴) می‌گوید دشمنان حضرت مسیح(ع) برای کشتن او نقشه کشیدند و چاره‌جویی کردند و خداوند هم در مقابل آنان تدبیر کرد و نقشه کشید.

برخی هم ذیل این آیه گفته‌اند مکر به معنای ساز پوشیده است؛ یعنی کفار ساز نهانی ساختند و خداوند هم ساز نهانی ساخت. در جایی دیگر هم آمده که مشرکین مکر کردند تا پیامبر(ص) را به قتل برسانند اما خداوند هم در مقابلشان مکر کرد و نقشه آنها خنثی شد: ﴿وَإِذْ یَمْکرُ بِک الَّذِینَ کفَرُواْ لِیُثْبِتُوک أَوْ یَقْتُلُوک أَوْ یُخْرِجُوک وَیَمْکرُونَ وَیَمْکرُ اللّهُ وَاللّهُ خَیْرُ الْمَاکرِینَ؛ و [یاد کن] هنگامی را که کفرپیشگان درباره تو نیرنگ می زدند تا تو را به زندان دراندازند، یا به قتل برسانند یا [از وطن] بیرونت کنند، و [در آینده هم، همواره بر ضد تو] نیرنگ می زنند و خدا هم جزای نیرنگشان را می دهد و خدا بهترین جزا دهنده نیرنگ زنندگان است.﴾(انفال:۳۰).

مطالعه بیشتر

۱ـ قاموس قرآن، قرشی، ذیل واژه هزی، مکر، خدع.

۲ـ التحقیق مصطفوی، قرشی، ذیل واژه هزی، مکر، خدع.

۳ـ تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی، ذیل آیات مورد نظر.