دلیل تفکیک صفات سمیع و بصیر

سؤال

اگر به گفته بزرگان صفات «سمیع» و «بصیر»، همان علم خداوند است یا برگشت به علم خدا دارد، پس چرا این دو صفت از هم تفکیک شده‌اند؟

اسماء و صفات الهی به لحاظ مفهومی با یکدیگر مغایر هستند اما مصداقی یکسان دارند. این مطلب در مورد همه اسماء خداوند صادق است و شامل همه صفات خداوند می‌شود. اما این که چرا برخی از اسماء را به برخی دیگر ارجاع داده‌اند ناشی از عدم عنوان مشیر و لفظ مناسب است. یکی از همین موارد دو اسم سمیع و بصیر است، به لحاظ آن که حق تعالی از آلات جسمانی نظیر آنچه در مخلوقات است بری است و از طرف دیگر توجیه دیدن یا شنیدن و تعریف آن دو، برای حق کاری مشکل و دشوار است، بنابراین در تفسیر اسماء مذکور ناگزیر آن دو را به علم و برخی علم را به سمع (شیخ اشراق) بازگردانده اند.

نه به این معنا که همه عین هم هستند بلکه به این معنا که در نهایت سمع یا بصر مرتبه ای از مراتب علم بوده و رجوع به علم می‌نماید، به همین دلیل در بیان سمع و بصر فرموده‌اند، سمع عبارت است از علم به مسموعات و بصر همان علم به مبصرات است.

بنابر این وقتی سمیع و بصیر را به صفت علیم برگرداندیم، صفت اصلی علم می‌شود، لکن به لحاظ متعلق علم که از مقوله شنیدنی‌ها یا دیدنی‌هاست صفات دیگری به نام سمیع و بصیر انتزاع می‌شود.