آداب سخن‌گفتن در قرآن

سؤال

روش سخن گفتن در قرآن چگونه تبیین شده است؟

قرآن تأکید زیادی بر نیکو سخن‌گفتن و نرم و ملایم صحبت‌کردن و بلند حرف‌ نزدن دارد. سخن نرم، معنای خویشتن‌داری و پرهیز از خشونت در کلام و عصبانیت را می‌دهد. صداقت در گفتار و دوری از کذب، غیبت، تمسخر، عیب‌جویی و القاب زشت در گفتار، از دیگر تأکیدات قرآن در سخن گفتن است.

نیکو سخن گفتن با مردم

در آیه ۸۳ سوره بقره آمده است: ﴿قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْنا؛ با مردم نیک سخن کنید.﴾در روایات در تفسیر این آیه آمده است: به مردم بهترين سخنى كه دوست مي‌داريد به شما بگويند، بگویيد.

به نرمی سخن گفتن

سخن گفتن باید با نرمی باشد. خداوند به حضرت موسی(ع) و هارون درباره سخن گفتن با فرعون می فرماید: ﴿فَقُولا لَهُ قَوْلًا لَیِّناً لَعَلَّهُ یَتَذَکَّرُ أَوْ یَخْشی‏؛ و با او سخنى نرم گوييد، شايد كه پند پذيرد يا بترسد.﴾(طه:۴۴) علامه طباطبایی این نرمی را به عدم خشونت و تندی تفسیر می‌کند و می‌گوید: مراد اين است كه در گفتگوى با فرعون از تندى و خشونت خوددارى كنند، كه همين خويشتن‌دارى از تندى، واجب‏‌ترين آداب دعوت است.

اعتدال در سخن

در قرآن، لقمان حکیم به فرزند خود پند می دهد که از صدایت بکاه و ملایم صحبت کن:﴿وَ اغْضُضْ مِنْ صَوْتِکَ إِنَّ أَنْکَرَ الْأَصْواتِ لَصَوْتُ الْحَمِیر…؛ از صدای خود بکاه (و هرگز فریاد مزن) که زشت‌ترین صداها صدای درازگوشان است.﴾(لقمان:۱۹)

سخن گفتن نباید با داد و فریاد همراه باشد؛ مگر در مقابل حاکم ظالم. خداوند متعال می‌فرماید: ﴿لا یُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلاَّ مَنْ ظُلِم؛ خداوند، بانگ برداشتن به بدزبانى را دوست ندارد، مگر [از] كسى كه بر او ستم رفته باشد.﴾(نساء:۱۴۸)

سخن گفتن باید به ضرورت باشد و شخص نباید پرگو باشد. تا سخن گفتن ضرورتى نداشته باشد سكوت از آن بهتر است.

قول شایسته و معروف

در سوره نساء آیه ۸ آمده است: ﴿قُولُوا لَهُمْ قَوْلاً مَعْرُوفا؛ با آنها سخنى شايسته گوييد﴾ به اين دسته از محرومان، با زبان خوب و طرز شايسته صحبت كنيد. و در ادامه می‌فرماید سخن صحیح و درست بگویند: ﴿وَ لْيَقُولُوا قَوْلاً سَديدا؛ و سخنى درست گويند.﴾(نساء:۹)

در سخن گفتن باید سعی شود که محتوای سخن از امراض و بیماری‌های اخلاقی که غالباً زبان انسان به آن‌ها آلوده می‌شود، مبرّا و پاک باشد. برخی بیماری‌های زبان عبارتند از: کذب و غیبت و تمسخر دیگران و آن‌ها را با القاب زشت صداکردن. خداوند می‌فرماید: ﴿ْ وَ لا تَنابَزُوا بِالْأَلْقاب‏؛ و با القاب زشت و ناپسند يكديگر را ياد نكنيد.﴾(حجرات:۱۱)

صداقت در گفتار

انسان باید سخنانش مزین به صفات پسندیده و خوب باشد. از جمله: صادقانه باشد: ﴿... ِ وَ الصَّادِقِینَ وَ الصَّادِقاتِ … لَهُمْ مَغْفِرَه وَ أَجْراً عَظِیماً؛ مردان راستگو و زنان راستگو و … خداوند برای همه آن‌ها مغفرت و پاداش عظیمی فراهم ساخته است.﴾(احزاب:۳۵)